วัคซีนทางเลือกสามารถป้องกันโรคอะไรได้บ้างคะ
ปัจจุบันวัคซีนทางเลือกเป็นวัคซีนที่ไม่ได้แนะนำให้เด็กทุกคนต้องฉีด เนื่องจากหลายปัจจัย เช่น อุบัติการณ์ในประเทศไทยไม่สูงนัก และมีราคาแพง เป็นต้น จึงยังไม่มีความคุ้มทุนในการที่จะแนะนำให้เด็กทุกคนต้องฉีด ดังนั้นการตัดสินใจฉีดวัคซีนกลุ่มนี้ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์และผู้ปกครองโดยพิจารณาเป็นรายๆ ไป
สำหรับวัคซีนทางเลือกที่ใช้ในปัจจุบันสามารถป้องกันโรคต่างๆ ดังต่อไปนี้ คือ โรคท้องร่วงจากโรต้าไวรัส โรคไอพีดี โรคฮิบโปลิโอ (ชนิดฉีด) โรคไอกรนชนิดไร้เซลล์ ไข้หวัดใหญ่ อีสุกอีใส ตับอักเสบเอ และโรคมะเร็งปากมดลูกจากเชื้อ HPV ค่ะ

โรคเหล่านั้นเกิดจากเชื้อโรคชนิดใดและส่งผลต่อสุขภาพเด็กอย่างไรคะ
โรต้าไวรัส เด็กที่เป็นโรคนี้จะเกิดอาการท้องร่วง เป็นไข้ ท้องอืด ก้นแดง พบในเด็กทุกรายเมื่ออายุครบ 5 ปีมักเคยป่วยเป็นโรคนี้มาแล้ว แต่อาการมากน้อยต่างกันไป บางรายอาจจะมีอาการรุนแรงจนถึงขั้นเสียชีวิตได้
นอกจากนี้ ปัจจุบันยังมีวัคซีนป้องกันการติดเชื้อโรต้าไวรัสชนิดกินผลิตออกมาแล้วค่ะ โรคโปลิโอ เด็กบางคนเมื่อติดเชื้อโปลิโอแล้วจะไม่มีอาการแต่ในบางคนอาจมีอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรง ขาลีบได้ ปัจจุบันมีวัคซีนพื้นฐานที่แนะนำคือ
วัคซีนโปลิโอชนิดกิน ซึ่งเป็นวัคซีนมีชีวิตที่อ่อนฤทธิ์แล้วมีประสิทธิภาพดี อาจมีผลข้างเคียงในเด็กบางราย เช่น เกิดอาการอ่อนแรงซึ่งก็พบได้น้อยมาก จึงมีการผลิตวัคซีนโปลิโอชนิดฉีดขึ้นมาเป็นวัคซีนทางเลือก
ไข้หวัดใหญ่ ทำให้มีไข้ ปวดเมื่อยตามร่างกาย มีน้ำมูกเล็กน้อย ไอ ในเด็กเล็กหรือผู้สูงอายุ คนแก่มีโอกาสเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนมาก เช่น ปอดอักเสบ อีสุกอีใส มีไข้ ตุ่มใสตามตัว หากตอนเป็นเด็ก แม้จะหายแต่เชื้อก็ยังฝังอยู่ในปมประสาทในร่างกาย เมื่อโตขึ้น ถ้าร่างกายอ่อนแอก็อาจทำให้มีโอกาสเป็นงูสวัสดิ์ได้ค่ะ
ตับอักเสบ ในเด็กเล็กอาจจะไม่มีอาการ แต่ถ้าเป็นเด็กโตหรือผู้ใหญ่จะทำให้ตับอักเสบ ตัวเหลือง เบื่ออาหาร ปวดท้อง ต้องนอนโรงพยาบาล บางรายอาจเกิดอาการตับวายได้
มะเร็งปากมดลูก พบในผู้หญิงที่มีเพศสัมพันธ์แล้วติดเชื้อไวรัส HPV หือ แปปปิโลมา จากคู่นอน (ในผู้ชายมักเป็นหูดหรือไม่แสดงอาการเลย) เชื้อนี้หากเป็นชนิดรุนแรงจะทำลายเซลล์เยื่อบุปากมดลูก ซึ่งในระยะยาวจะทำให้เป็นมะเร็งและกระจายสู่อวัยวะอื่นจนเสียชีวิตได้ ปัจจุบันวัคซีนมีจำหน่ายในประเทศไทยโดยได้รับอนุญาตจากคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) แล้ว
เชื้อแบคทีเรีย โรคติดเชื้อไอพีดีและโรคฮิบ ทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ ในรายที่อาการรุนแรงอาจติดเชื้อในกระแสเลือดและเยื่อหุ้มสมองอักเสบ ไอกรน ถ้าป่วยจะไอเป็นชุดๆ บางครั้งไอมากจนเลือดออกในตา หากเป็นหนักจนถึงขั้นเสียชีวิต ปัจจุบันเชื้อนี้จัดอยู่ในวัคซีนขั้นพื้นฐาน โดยเป็นวัคซีนชนิดเต็มเซลล์ อย่างไรก็ตามข้อเสียของวัคซีนเต็มเซลล์ ก็คือ ไข้และภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ ที่พบได้บ่อย จึงมีการผลิตวัคซีนชนิดไร้เซลล์เป็นวัคซีนทางเลือกซึ่งมีประโยชน์ที่จะมีไข้และผลข้างเคียงต่ำ เมื่อเทียบกับวัคซีนชนิดสเต็มเซลล์ และมีอยู่ในรูปวัคซีนรวมด้วย

วัคซีนดังกล่าวสามารถป้องกันโรค 100% เลยใช่มั้ยคะ
ขึ้นอยู่กับชนิดของวัคซีนด้วยค่ะ เพราะวัคซีนบางชนิดสามารถป้องกันโรคได้ดี 100% หรือเกือบ 100% เช่น ตับอักเสบเอ เป็นต้น แต่บางชนิดครอบคลุมได้แต่ไม่ถึง 100% เช่น อีสุกอีใสฉัดวัคซีนแล้วส่วนมากจะไม่เป็นโรค แต่ก็ยังมีส่วนน้อยที่อาจเป็นโรคได้ซึ่งอาการจะไม่รุนแรงมากนัก บางวัคซีน เช่น โรคติดเชื้อไอพีดีจะครอบคลุมเชื้อเฉพาะสายพันธุ์ที่พบบ่อยและรุนแรงในเด็กเล็ก คิดเป็น 60-70% ของเชื้อที่พบบ่อยในกลุ่มเด็กเล็ก แต่ก็ยังมีสายพันธุ์อื่นๆ ของเชื้อโรคนี้ที่วัคซีนป้องกันไม่ได้ด้วยค่ะ

แล้วเรื่องค่าใช้จ่ายล่ะค่ะ
ราคามีตั้งแต่หลายร้อยจนถึงหลายพันบาทต่อเข็มขึ้นอยู่กับชนิดของวสัคซีนและสถานบริการ โดยเฉพาะวัคซีนที่เพิ่งออกจำหน่ายจะมีราคาค่อนข้างสูงและบางชนิดต้องฉีดหลายเข็มกว่าจะครบโดส ส่วนเหตุที่วัคซีนส่วนใหญ่มีราคาแพงเพราะต้องผ่านกระบวนการศึกษาหลายระยะตั้งแต่การศึกษาในหลอดทดลอง ศึกษาในคนเพื่อดูประสิทธิภาพและความปลอดภัย

 มีโอกาสที่วัคซีนทางเลือกจะถูกบรรจุเป็นวัคซีนขั้นพื้นฐานมั้ยคะ
วัคซีนทางเลือกมีดอกาสที่จะถูกบรรจุเป็นวัคซีนขั้นพื้นฐานได้แต่ทั้งนี้ต้องขึ้นอยู่กับความสำคัญของโรค ประสิทธิภาพของวัคซีนราคาของวัคซีน งบประมาณทางภาครัฐและอุบัติการณ์ของโรคว่าโรคนั้นมีอัตราการระบาดมากน้อยเพียงใด ต้องนำมาชั่งน้ำหนักดุถึงความคุ้มทุน ระหว่างค่าใช้จ่ายในการฉีดวัคซีนให้กับคนทั้งประเทศกับค่าใช้จ่ายในการรักษาโรคนั้นๆ หรืออาจจะเลือกฉีดให้เฉพาะในกลุ่มเสี่ยง เนื่องจากผลการศึกษาหลายอย่างมาจากต่างประเทศ แต่การเกิดโรคในแต่ละประเทศไม่เท่ากัน บางโรคพบได้มากในอเมริกา แพทย์จึงแนะนำให้ฉีด แต่ในประเทศไทยพบน้อยกว่ามาก เช่น โรคไข้กาฬหลังแอ่น เป็นต้น

วัคซีนทางเลือกมีแบบฉีดรวมมั้ยคะ
วัคซีนทางเลือกมีแบบฉีดรวม แต่เป็นลักษณะการนำไปรวมกับวัคซีนพื้นฐานค่ะ ที่นิยมในประเทศไทยมีอยู่สามชนิดด้วยกัน คือ วัคซีน 4 ชนิดในเข็มเดียว ได้แก่ วัคซีนไอกรนชนิดไร้เซลล์หรือเต็มเซลล์ รวมกับวัคซีนคอตีบ วัคซีนบาดทะยัก และวัคซีนโปลิโอชนิดฉีด วัคซีน 5 ชนิดในเข็มเดียว จะมีวัคซีนเยื่อหุ้มสมองอักเสบฮิบ และวัคซีนป้องกันคอตีบเพิ่มเข้ามา บางครั้งเพิ่มวัคซีนป้องกันตับอักเสบชนิดบี รวมเป็น วัคซีน 6 ชนิดในเข็มเดียว วัคซีนรวมอื่นๆ วัคซีนประเทศไทยแต่ไม่นิยมใช้ในเด็ก เช่น วัคซีนป้องกันตับอักเสบชนิดเอรวมกับชนิดบี วัคซีนรวมบางอย่างยังไม่มีจำหน่ายในประเทศไทย เช่นวัคซีนป้องกันหัด หัดเยอรมัน คางทูมรวมกับอีสุกอีใส เป็นต้น ส่วนวัคซีนทางเลือกอื่นที่ยังไม่ได้ทำเป็นวัคซีนรวมนั้นก็ต้องรอการวิจัยจากบริษัทผู้ผลิตต่อไป

แล้วความแตกต่างของวัคซีนรวมกับวัคซีนเดี่ยวล่ะค่ะ
ความแตกต่างระหว่างการฉีดวัคซีนรวมกับวัคซีนเดี่ยวก็คือวัคซีนรวมฉีดแค่เข็มเดียวครอบคลุมหลายโรค ทำให้เด็กเจ็บตัวไม่บ่อย สะดวกในการฉีด และการเก็บวัคซีน ส่วนวัคซีนเดี่ยวต้องฉีดหลายเข็ม เด็กจะเจ็บตัวหลายครั้ง ประสิทธิภาพของวัคซีนอาจต่างกันเล็กน้อยแต่ก็ยังครอบคลุมโรคได้ดีเช่นกัน อย่างไรก็ตามการฉีดวัคซีนรวมมักจะมีราคาแพงกว่าการฉีดวัคซีนขั้นพื้นฐานทั่วไป แต่วัคซีนรวมบางชนิดก็อาจมีราคาถูกกว่าวัคซีนชนิดเดี่ยวซึ่งทำให้ช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายและประหยัดเวลาได้อีกด้วยค่ะ

ขอคำแนะนำจากคุณหมอให้กับคุณพ่อคุณแม่ที่ต้องการรับวัคซีนทางเลือกหน่อยค่ะ
การตัดสินใจฉีดวัคซีนทางเลือกขึ้นอยู่กับหลายปัจจัยรวมถึงอุบัติการณ์ของโรคในแต่ละพื้นที่ ความเสี่ยงต่อการเกิดโรคของเด็กแต่ละคน ประสิทธิภาพของวัคซีน ผลข้างเคียง และราคาของวัคซีน แพทย์เป็นผู้ให้ข้อมูล ส่วนผู้ปกครองเป็นผู้ตัดสินใจว่าการฉีดวัคซีนทางเลือกชนิดนั้นๆ มีความคุ้มทุนในมุมมองของผู้ปกครองหรือไม่ การตัดสินใจฉีดวัคซีนยังขั้นกับความเสี่ยงของเด็กแต่ละคนด้วยค่ะ เช่น อุบัติการณ์ของโรค หรืออยู่ในเขตพื้นที่ที่มีโรคระบาด หรือมีเด็กเป็นโรคนั้นเยอะ และราคาของวัคซีนเพื่อดูถึงความคุ้มทุนในมุมมองของพ่อแม่ด้วย ที่สำคัญก่อนตัดสินใจที่จะพาลูกน้อยไปฉีดวัคซีนทางเลือกควรจะปรึกษาแพทย์ประจำตัวถึงอุบัติการณ์ ประสิทธิภาพ ราคา และผลข้างเคียงของวัคซีนอย่างละเอียด เพื่อประกอบการตัดสินใจหากลูกของคุณมีโรคประจำตัวและป่วยบ่อยก็สมควรที่จะฉีดวัคซีนตามคำแนะนำของแพทย์ประจำตัว หรือในกรณีที่ไม่มีปัญหาเรื่องค่าใช้จ่ายและต้องการป้องกันทุกโรคให้มากที่สุดก็อาจเลือกฉีดได้ แม้ความก้าวหน้าทางการแพทย์เป็นเรื่องดีต่อสุขภาพเจ้าตัวเล็กแต่ก็อย่าลืมศึกษาข้อมูลดูอย่างละเอียดก่อนตัดสินใจนะคะ

[ ที่มา..นิตยสารรักลูก ปีที่ 25 ฉบับที่ 295 สิงหาคม 2550