BlogGang.com : : greenpeacethailand

ใครคือจำเลยสิ่งแวดล้อมตัวจริง ?

เมื่อ พูดถึง “จำเลยสิ่งแวดล้อม” เรานึกภาพออกว่าหมายรวมถึงการกระทำใดๆ ของคนที่มุ่งทำลายสิ่งแวดล้อม แต่วันนี้คำว่า “จำเลยสิ่งแวดล้อม” กำลังย้อนศรชี้ความผิดไปยังชาวบ้านที่ลุกขึ้นมาปกป้องสิ่งแวดล้อมในชุมชนของตนเอง

โจทก์จึงกลับกลายเป็นกลุ่มทุนและบริษัทฟ้องร้องเรียกค่าเสียหายชาวบ้านผู้คัดค้านในฐานะจำเลยหลักล้านบาทหรือฟ้องให้ดำเนินคดีตามคดีอาญา

ในขณะที่ “หน่วยงานของรัฐ” ที่มีหน้าที่ในการอนุมัติโครงการการก่อสร้างโรงไฟฟ้าถ่านหินในชุมชนกลับลอยนวล ทั้งๆ ที่รายงานประจำปีด้านสิ่งแวดล้อมสวยหรูที่หน่วยงานเหล่านั้นนำเสนอต่อหน่วยงานในประเทศและต่างประเทศ มาจากการร่วมมือกันปกป้องสิ่งแวดล้อมของคนไทยทุกคน และโดยเฉพาะอย่างยิ่งชาวบ้านที่หากินและใช้ประโยชน์กับทรัพยากรธรรมชาติมายาวนาน ย่อมรู้ดีว่า ความมั่นคงทางด้านพลังงานกับความมั่นคงทางด้านอาหารจะต้องสอดคล้องกัน มิใช่การต้องถูกบังคับเลือกด้วยข้อเสนอของรัฐที่ขาดวิสัยทัศน์ในการเชื่อมโยง นโยบายพลังงานกับแผนพัฒนาจังหวัดและแผนชุมชน

การต่อสู้คัดค้านโครงการถ่านหิน ชาวบ้านคือด่านแรกที่ต้องแลกด้วยชีวิตหรือหมดเสรีภาพในคุกเพื่อหยุดโครงการดัง กล่าว สิ่งที่กรีนพีซต้องการนำเสนอในครั้งนี้จึงมิใช่การก้าวล้ำเพื่อวิพากษ์คำตัดสินของศาลแต่อย่างใด หากแต่มุ่งหวังจะให้สังคมไทยในทุกระดับ มองปัญหาอย่างเชื่อมโยงกันและคิดค้นเครื่องมือที่จะสร้างความยุติธรรมให้กับชาวบ้านในฐานะจำเลยสิ่งแวดล้อมตัวปลอม โดยเฉพาะการเข้ามามีบทบาทร่วมกันของกระทรวงพลังงาน กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงยุติธรรมและคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

ข้อเสนอประการแรกในการกำจัดข้อจำกัดในการพิจารณาคดี เป็นที่ทราบกันดีว่าหลักในการพิจารณาคดีอาญานั้น หลักฐานที่จะนำมาใช้เพื่อประกอบการพิจารณาคดีนั้นจะต้องเป็นหลักฐานที่มีความเกี่ยวข้องทางตรงกับคดีโดยแท้ สิ่งเหล่านี้กลายเป็นข้อจำกัดมัดตัวชาวบ้านผู้ตกอยู่ในฐานะจำเลย เนื่องจากมูลเหตุจูงใจในการกระทำความผิดเชื่อมโยงกับการต่อสู้ด้านสิ่งแวดล้อม เพื่อหยุดโครงการถ่านหิน ดังนั้นรัฐและหน่วยงานข้างต้นจะมีมาตรการอย่างไรเพื่อให้การพิจารณาคดีหรือ กระบวนการคุ้มครองชาวบ้านผู้ตกที่นั่งในฐานะจำเลยสิ่งแวดล้อมได้รับการคุ้มครอง และเป็นธรรม

ตั้งแต่อดีตจนถึงวันนี้ ประเทศไทยมีจำนวนนักรณรงค์ด้านสิ่งแวดล้อมเสียชีวิตและถูกดำเนินคดีมาโดยตลอด รัฐยังคงเพิกเฉยต่อการคุ้มครองสิทธิของประชาชนที่ถูกละเมิดมานาน การสูญเสียในแต่ละครั้งของนักรณรงค์สิ่งแวดล้อมมิเคยได้รับการชดเชย ความช่วยเหลือให้กับครอบครัวหรือการเหลียวแลจากรัฐเลย นักต่อสู้เหล่านั้นไม่ได้ต้องการธงชาติห่มร่างกายเมื่อสิ้นลม พวกเขาไม่เคยหวังการยกย่องจากสังคมทั้งๆ ที่พวกเขายืนหยัดทำสิ่งเหล่านี้มายาวนาน หากแต่รัฐต้องเหลียวกลับมาทำหน้าที่เพื่อคุ้มครองการต่อสู้ของประชาชนเพื่อปกป้องสิ่งแวดล้อม อย่าปล่อยให้โจทก์จำเลยตกเป็นข้อพิพาทระหว่างนักลงทุนกับชาวบ้าน แต่รัฐกลับเป็น ตาอยู่ หยิบชิ้นปลามัน อิ่มแปร้กับผลประโยชน์ แต่กลับโยนผลกระทบรุนแรงให้กับชาวบ้านและประเทศ

การโฆษณาจำนวนเงินมหาศาลหลายร้อยล้านบาทที่จะมาพร้อมกับ โครงการโรงไฟฟ้าในพื้นที่เพื่อตอบแทนการยินยอมของชาวบ้านให้มีการก่อสร้างโรงไฟฟ้า โดยกำหนดพื้นที่ที่ได้รับผลประโยชน์เพียง 5 กิโลเมตรรอบโรงไฟฟ้านั้น หลักของกองทุนรอบโรงไฟฟ้าจึงเอื้อสิทธิให้กับประชาชนในพื้นที่ที่ยอมรับโครงการ โรงไฟฟ้าเท่านั้น หากแต่ตัดสิทธิตั้งแต่ต้นสำหรับชาวบ้านในพื้นที่ที่ร่วมกันคัดค้านโครงการเหล่า นั้น เพราะชาวบ้านเหล่านี้จะไม่ได้ผลประโยชน์จากกองทุนรอบโรงไฟฟ้าแม้แต่บาทเดียว ทั้งๆที่ผลกระทบของโครงการเกิดขึ้นตั้งแต่หน่วยงานของรัฐเข้าไปสำรวจความเป็นไปได้ในการทำพัฒนาโครงการ โดยไม่มีการแจ้งให้ประชาชนทราบอย่างเป็นทางการ ขาดการนำเสนอข้อมูลทั้งด้านดีและด้านเสีย การขาดความโปร่งใสในการทำประชาพิจารณ์ เป็นต้น

จริงๆ แล้วหลายประเทศ อย่างเช่น เยอรมนี ญี่ปุ่น ได้มีมาตรการเพื่อให้เกิดการมีส่วนร่วมจากประชาชนตั้งแต่ต้นและให้เกิดการตรวจ สอบผลกระทบของโครงการโรงไฟฟ้าอย่างต่อเนื่อง ประเทศดังกล่าวผลักดันให้เกิดการลงุทนหรือถือหุ้นร่วมกันของคนในชุมชนและ บริษัท โดยจะต้องมีการหารือเพื่อหาข้อสรุปในการดำเนินการเพื่อผลิตพลังงานให้ชุมชนนั้นใช้ก่อน จากนั้นที่เหลือจึงส่งขายให้กับพื้นที่อื่น และกระบวนการทั้งหมดในการดำเนินการชุมชนและบริษัทจะต้องเกิดจากการมีส่วนร่วมของ ชุมชนตั้งแต่ต้นและมาจากหลายฝ่ายที่มีส่วนเกี่ยวข้องเพื่อให้การจัดการพลังงานมี ประสิทธิภาพเพื่อตอบโจทย์ให้เกิดการจัดการพลังงานที่ชุมชนต้องการอย่างแท้จริง น่าเสียดายที่หน่วยงานด้านพลังงานมุ่งหวังเพียงเพื่อนำแนวคิดเรื่องการใช้เงิน เพื่อซื้อ “ความยินยอมของประชาชน” ในการดำเนินการโครงการด้านพลังงานให้สำเร็จ

ขณะนี้โครงการโรงไฟฟ้าถ่านหิน เป็นโครงการที่ไม่มีการแจ้งให้ประชาชนทราบอย่างเป็นทางการว่าจะเกิดขึ้นในพื้นที่ใดบ้าง การลวกจิ้มจึงเกิดขึ้นอย่างลับหูลับตาประชาชนตาดำๆ ที่นั่งรอรับผลกระทบจากการพัฒนาโครงการ ตราบใดที่ประเทศไทยยังขาดผู้กำหนดนโยบายที่มีประสิทธิภาพ นโยบายในการจัดการพลังงานของประเทศก็ยังคงไร้สมรรถภาพ และย่อมส่งผลให้ประชาชนทุกจังหวัดตกอยู่ในภาวะความเสี่ยงและรอลุ้นว่า “หวยถ่านหิน” จะออกที่บ้านของพวกเขาเมื่อไหร่หรือหากพวกเขาออกมาคัดค้านจะถูกดำเนินคดีหรือละเมิดสิทธิเพียงใด และจะต้องตกอยู่ภายใต้มาตรการเป็นศูนย์ที่จะได้รับการคุ้มครองสิทธิประชาชนในการลุกขึ้นมาปกป้องสิ่งแวดล้อมของรัฐ แต่รัฐกลับคุ้มครองจำเลยด้านสิ่งแวดล้อมตัวจริงอย่างกลุ่มนายทุนเต็มร้อย

สถานการณ์น้ำท่วมยังไม่คลี่คลายและเหมือนว่ากำลังจะหนักขึ้นเมื่อมวลน้ำปริมาณมหาศาลกำลังจ่อไหลกลึนเมืองหลวงกรุงเทพมหานครในเร็วๆ นี้ ซึ่งมีประชากรและบ้านเรือนหนาแน่น ผลกระทบจึงยิ่งมหาศาลทวีคูณ และปัญหาที่คนในเมืองอาจหลีกหนีไม่พ้นคือ ปัญหา “มลพิษ” ขยะ สิ่งปฏิกูล และคุณภาพน้ำที่เสื่อมโทรมจากการชะล้างสิ่งต่างๆ และการขังของน้ำเป็นเวลานานนั้นเอง

หลายวันผ่านไปหลังน้ำได้ทยอยท่วมบริเวณอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ที่ตั้งขวางทางไหลของน้ำและไม่สามารถทานพลังมหาศาลของน้ำได้ โรงงานหลายแห่งล้วนต้องจมอยู่ใต้น้ำ ข่าวการรั่วไหลของสารเคมีและทำให้ผู้คนบาดเจ็บเริ่มเกิดขึ้นจริงในหลายพื้นที่อุตสาหกรรมที่มีน้ำท่วมได้เพิ่มความกังวลของผู้คนต่อประเด็นการรั่วไหลสารเคมี และน้ำเสียและกากตะกอนเคมีปริมาณมหาศาลที่อยู่ในบ่อบำบัดน้ำเสียของแต่ละโรงงานหรือนิคมอุตสาหกรรมย่อมกระจายออกมาปนเปื้อนเจือในน้ำที่กำลังไหลมาสู่กรุงเทพในเร็ววันนี้

ตอนนี้คงไม่มีใครปฏิเสธได้ว่ามีการรั่วไหลของสารเคมีลงสู่น้ำและอากาศ แน่นอนว่าบริเวณประกอบอุตสาหกรรมย่อมมีความอันตราย ไม่มีใครรู้ว่ามีสารเคมีอยู่ที่ใดบ้างและรั่วไหลจากที่ไหนบ้างปริมาณเท่าใด แต่ก็ยังโชคดีว่าตอนนี้ยังไม่เกิดใดๆ เหตุการณ์ที่รุนแรงกระทบเป็นวงกว้าง บริเวณบ่อฝังกลบขยะก็เป็นอีกหนึ่งจุดที่ต้องเฝ้าระวังและยังไม่มีหน่วยงานใดที่เข้าไปตรวจสอบว่ามีบ่อขยะใดถูกน้ำท่วมบ้าง ซึ่งน้ำที่ไหลหรือซึมออกมาจากบ่อขยะจะเป็นน้ำเสียที่อันตรายมาก มีทั้งเชื้อโรคและสารพิษที่สามารถก่อผลกระทบได้ในระดับรุนแรง
ขณะนี้หลายพื้นที่กำลังประสบปัญหาน้ำท่วมขังเน่าเหม็น และจะด้วยสาเหตุใดก็ตาม ไม่ว่าจะเป็นน้ำเสียหรือมลพิษจากโรงงาน ขยะและสิ่งปฏิกูลที่แช่อยู่ในน้ำ และน้ำเน่าจากท่อน้ำและลำคลองก็ล้วนเป็นแหล่งสะสมและแพร่กระจายให้เกิดในวงกว้าง

ปัญหาที่กำลังเป็นที่สนใจของคนในเมืองคงหนีไม่พ้นเรื่องของน้ำประปา ซึ่งเกี่ยงข้องโดยตรงกับประชากรในเมืองทุกคนที่ปัจจุบันล้วนต้องอาศัยพึ่งพาน้ำประปาในการดำรงชีวิต น้ำได้ไหลท่วมเข้าไปปนเปื้อนแหล่งขนส่งน้ำดิบหรือคลองประปา และในขณะเดียวกันแหล่งน้ำดิบซึ่งคือแม่น้ำเจ้าพระยาก็กำลังประสบปัญหาคุณภาพเสื่อมโทรม เหตุเป็นเพราะน้ำจากคลองต่างๆ ที่พัดพาขยะ สิ่งเน่าเสียล้วนไหลลงสู่แม่น้ำ จึงเป็นเรื่องไม่เกินความคาดหมายที่การผลิตน้ำประปาย่อมเกิดปัญหา น้ำประปาในบางพื้นที่อาจมีกลิ่นเหม็น มีสีเขียว สีน้ำตาล หรืออื่นๆ ที่แตกต่างไป ซึ่งมีสาเหตุจากปัญหาคุณภาพน้ำดิบที่ และอาจมีความเป็นไปได้ว่าท่อส่งประปาอาจมีการรั่วไหลในบางจุดที่ทำให้น้ำท่วมอาจซึมเจือปนสู่น้ำประปา

สิ่งปนเปื้อนในน้ำอาจมีหลายชนิด ตั้งแต่พาโทเจนหรือเชื้อโรค (แบคทีเรีย ไวรัส โปรโตรซัว) และสารเคมีต่างๆ เช่น โลหะหนัก สารอินทรีย์อันตราย และสารระเหยอินทรีย์ ซึ่งล้วนสามารถส่งผลต่อมนุษย์จากการสัมผัสและกลืนเข้าสู่ร่างกายได้แบบเฉียบพลันและระยะยาว เชื้อโรคส่วนใหญ่สามารถส่งผลได้อย่างเฉียบพลัน ในขณะที่สารเคมีส่วนใหญ่อาจส่งผลในระยะยาวจากการสะสมในร่างการมนุษย์ สารเคมีเหล่านี้หลายชนิดไม่ย่อยสลายและสามารถสะสมได้ในสิ่งแวดล้อมและห่วงโซ่อาหาร สารเคมีอันตรายเหล่านี้อาจสามารถตกค้างอยู่ในพื้นที่ที่มีการท่วมขังหรือไหลปนเปื้อนลงสู่แม่น้ำและอ่าวไทยซึ่งเป็นแหล่งอาหารของคนไทย

น้ำที่ไหลชะล้างแหล่งกำเนิดมลพิษเหล่านี้ย่อมทำให้มีการกระจายตัวในวงกว้าง แต่ด้วยปริมาณน้ำมหาศาลเหล่านี้ ย่อมเจือจางความเข้มข้น โดยเฉพาะสารเคมีอันตรายที่เจือจางและการไหลของน้ำอาจทำให้การตรวจสอบหรือตรวจวัดไม่สามารถชี้วัดได้ จึงไม่แปลกที่หน่วยงานภาครัฐจะรีบออกมาบอกว่าไม่พบสารพิษ ไม่พบการปนเปื้อนที่เป็นนัยสำคัญ นั้นก็เพราะมันไหลกระจายไปแล้ว แต่สิ่งที่ภาครัฐควรที่จะต้องบอกกับประชาชน คือแหล่งกำเนิดมลพิษเหล่านี้อยู่ที่ไดบ้าง มีการจัดการอย่างไร และยอมรับถึงมาตรการการจัดการสารเคมีของประเทศไทยที่หละหลวมและไม่สามารถสร้างความปลอดภัยอะไรให้กับประชาชนได้เลย

ประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมในสภาวะการณ์น้ำท่วมเช่นนี้ อาจดูเหมือนไม่ใช่ประเด็นเร่งด่วนหรือปัญหาลำดับสำคัญมากกว่าการแก้ปัญหาน้ำท่วมและการช่วยเหลือผู้ประสบภัย แต่เราก็ไม่ควรลืมเรื่องสิ่งแวดล้อมไปเพราะมันมีความเชื่อมโยงโดยตรงกับมนุษย์นั้นเอง