BlogGang.com : : ผู้ชายในสายลมหนาว : พระราชพิธี 12 เดือน : บทนำ

พระราชพิธี 12 เดือน : บทนำ

การซึ่งคิดจะเรียบเรียงพระราชพิธีสิบสองเดือน ลงในหนังสือวชิรญาณครั้งนี้
ด้วยเห็นว่าคำโคลงพระราชพิธีทวาทศมาส ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา
กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์ ทรงแต่งขึ้นไว้ กรรมสัมปาทิกกลายนี้
ได้นำมาลงไว้ในหนังสือวชิรญาณเกือบจะตลอดอยู่แล้ว

แต่คำโคลงนั้นท่านก็ทรงไม่ทันจบครบสิบสองเดือน และในสำเนาความนั้นว่าความละเอียดทั่วไป
จนการนักขัตฤกษ์ ซึ่งเป็นส่วนของราษฎร ข้อความที่ว่าพิสดารมากกว่าตัวโคลงที่จะทำ
จึงต้องประจุถ้อยคำลงให้แน่น บางทีผู้ซึ่งไม่สู้สันทัดในการกาพย์โคลงก็อ่านไม่เข้าใจ
และในครั้งนี้ได้คิดที่จะช่วยกันแต่ง เรียบเรียงข้อความในความประพฤติของราษฎรประชาชนในกรุงสยาม

ซึ่งได้เล่นการนักขัตฤกษ์ตามฤดูปีเดือน เพื่อจะให้เป็นประโยชน์ที่ให้คนภายหลังทราบการงาน
ซึ่งเราได้ประพฤติเป็นประเพณีบ้านเมืองอยู่ในบัดนี้ หรือในชั้นพวกเราทุกวันนี้
ที่ยังไม่ได้ทราบได้เห็นการประพฤติทั่วไปของชนทั้งปวงก็จะได้ทราบ
เหมือนอย่างช่วยกันสืบสวนมาเล่าสู่กันฟัง ส่วนในการพระราชพิธีประพฤติเป็นไปอยู่ในราชการนี้

ก็เป็นข้อสำคัญอย่างหนึ่ง ซึ่งเป็นเวลาประชุมพระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการพร้อมกันคราวหนึ่ง
ครั้นจะรวบรวมลงเป็นเรื่องเดียวกันกับการนักขัตฤกษ์ของราษฎร ก็จะเป็นความยืดยาวปะปนฟั่นเฝือกันไป
จึงได้คิดแยกออกไว้เสียต่างหาก คิดกำหนดแบ่งข้อความเป็น ๑๒ ส่วนส่วนละเดือน

กำหนดจะให้ได้ออกในวันสิ้นเดือนครั้งหนึ่งไปจนตลอดปี
แต่เดือนหนึ่งจะมากบ้างน้อยบ้างตามการที่มีมากและน้อย หวังใจว่าคงจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ซึ่ง
จะใคร่ทราบเวลาประชุมราชการได้ ตามสมควรแก่เรื่องราวซึ่งนับว่าเป็นแต่พระราชพิธี ดังนี้

นั่นคือบทนำของหนังสือพระราชพิธี 12 เดือนที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ได้พระราชนิพนธ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2431 โดยเริ่มต้นขึ้นเป็นพิธีในเดือน 12 ปีชวด
เรื่อยมาเป็นรายสัปดาห์จนถึงเดือน 11 ปีฉลู ก็ไม่ได้พระราชนิพนธ์ต่อจนจบเล่ม
อย่างไรก็ตามหนังสือนี้นับว่ามีคุณค่า จนได้รับการยกย่องให้เป็น 100 หนังสือดีที่คนไทยควรอ่าน

ต้องย้อนความไปในสมัยอยุธยาที่ประเพณี 12 เดือนนั้นเป็นพิธีพราหมณ์โดยมาก
แม้ปรากฏชื่อในกฎมณเฑียรบาล แต่เมื่อล่วงเข้าสู่ยุครัตนโกสินทร์
ก็หาได้มีผู้ใดที่จะรู้ในขั้นตอนประเพณีได้ครบจบสิ้นไม่
พระองค์จึงได้พระราชนิพนธ์หนังสือนี้เพื่อหมายจะใช้เป็นคู่มือให้เจ้าหน้าที่พึงปฏิบัติ

หากย้อนไปพระราชพิธี 12 เดือน ที่ปรากฏในสมัยอยุธยานั้น ได้แก่

เดือนห้า              การพระราชพิธีเผด็จศก ลดแจตรออกสนาม
เดือนหก              พิธีไพศาขย์ จรดพระราชนังคัล
เดือนเจ็ด             ทูลน้ำล้างพระบาท
เดือนแปด            เข้าพรรษา
เดือนเก้า             ตุลาภาร
เดือนสิบ              ภัทรบทพิธีสารท

เดือนสิบเอ็ด         อาศยุชยแข่งเรือ
เดือนสิบสอง         พิธีจองเปรียงลดชุดลอยโคม
เดือนอ้าย ไล่เรือ     เถลิงพิธีตรียัมพวาย
เดือนยี่                การพิธีบุษยาภิเษก เฉวียนพระโคกินเลี้ยง
เดือนสาม                        การพิธีธานยเทาะห์ (เผาข้าว)

จากตัวอักษรที่บรรยายในหนังสือเล่มนี้ ได้ถูกถ่ายทอดออกมาเป็นภาพ
ปรากฏเป็นจิตรกรรมฝาผนังที่อุโบสถวัดสำคัญสองแห่ง วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม
และวัดเสนาสนาราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา การเขียนภาพในทั้งสองวัดนั้น
หากมองเผินๆ ในพระราชพิธีเดียวกันแทบจะใช้ฉากเดียวกันเลยในทั้งสองวัด

แต่ยังบอกความแตกต่างหลักๆ ได้ นั่นก็คือ ตำแหน่งของจิตกรรมที่วัดราชปะดิษฐ์ฯ
เขียนพระราชพิธีเดือน 12 เป็นภาพแรกที่ผนังด้านประตูทางเข้าฝั่งขวามือพระประธาน
แล้ววนตามเข็มนาฬิกา ในขณะที่วัดเสนาสนารามเขียนเดือน 5 เป็นภาพแรก
ที่ผนังฝั่งประตูด้านซ้ายมือพระประธาน แล้ววนทวนเข็มนาฬิกา

การเรียงภาพโดยใช้เดือน 12 เป็นภาพแรกที่วัดราชประดิษฐ์เป็นสิ่งที่บ่งชี้ว่า
จิตกรรมถูกเขียนในสมัยรัชกาลที่ 5 ช่วงหลังพระราชนิพนธ์หนังสือนี้
และเขียนที่วัดราชประดิษฐ์ฯ เป็นที่แรก ก่อนจะถูกนำไปเป็นต้นแบบที่วัดเสนาสนาราม

แม้ทั้งสองแห่งแม้จะเขียนภาพใช้ฉากเดียวกัน แต่ที่วัดประดิษฐ์ฯ เลือกที่จะเขียนฉากหลัง
ซึ่งเห็นได้จากการแต่งกายที่ยังเป็นช่วงเวลาในสมัยรัชกาลที่ 4
ในขณะที่วัดเสนาสนรามกลับใช้ฉากหลังที่เป็นเครื่องแต่งกายและผู้คน
ในช่วงเวลาของรัชกาลที่ 5 ซึ่งเรายังไม่รู้เหตุผลว่าทำไม

Create Date : 05 มีนาคม 2564

Last Update : 8 มีนาคม 2564 14:31:23 น.

4 comments

Counter : 1066 Pageviews.