บทความนี้ลงใน facebook เมื่อ 21 เมษายน 2555

การภาวนานั้นเป็นปัจจัตตัง รู้ได้เฉพาะตน เมื่อท่านเล่าเรื่องให้ผมฟังว่าเป็นอย่างนี้ ผมไม่อาจรู้ได้ว่า ท่านเป็นอย่างที่เล่าจริง ๆ หรือไม่ ผมจึงขอนำประสบการณ์ส่วนตัวที่ผมพบมาเล่าให้ท่านฟังประกอบกับสิ่งที่ท่านพบเองดังนี้

1.. การภาวนานั้น นักภาวนาจะรู้ได้ถึงความตั้งมั่นของจิตอย่างแท้จริงได้ จะมีอยู่ทางเดียวเท่านั้น คือ เขาจะเห็นตัวจิตที่ตั้งมั่นอยู่ที่ฐาน และที่ว่าจิตตั้งมั่นได้อย่างแท้จริงนั้น เขาจะเห็นตัวจิตที่ตั้งมั่นอยู่เสมอ ๆ ในเวลาที่เขาตื่นอยู่ในขณะที่ดำเนินกิจวัตรประจำวันในชีวิตของเขา 

ท่านนักภาวนาท่านลองสำรวจตัวเองได้ครับว่า ท่านเห็นจิตที่อยู่ในฐานแล้วหรือไม่ ถ้าเห็นได้แล้ว ท่านเห็นได้อยู่เสมอ ๆ หรือไม่

ถ้าท่านตอบตัวเองว่า เห็นได้แล้ว เห็นได้เสมอๆ ถ้าอย่างนี้ ท่านมีจิตตั้งมั่นอย่างแน่นอน แต่ถ้า ท่านเห็นได้แล้ว แต่เห็นได้บ้าง ไม่ได้บ้าง จิตท่านก็ตั้งมั่นในระดับหนึ่ง แต่ยังต้องฝึกฝนต่อไปอีก (ถ้าได้ระดับนี้ ก็ดีมากโขอยู่แล้ว ) ถ้าท่านยังไม่เห็นตัวจิตเลย เพียงแต่รู้สึกว่าดี และไม่ทุกข์ ถ้าอย่างนี้ ท่านไม่เข้าข่ายว่าจิตตั้งมั่นครับ การที่นักภาวนาเห็นตัวจิตได้ นี่เป็นอารมณ์ระดับสัมมาฌาน ถ้าเห็นได้เสมอ ๆ นี่ก็คือ ระดับสัมมาฌานที่แนบแน่นมาก


2. ท่านรู้สึกได้เลยว่า ทุกข์มันลดลงไป กิเลสก็ไม่ค่อยมาให้เห็นอีก

เรื่องนี้ ผมอยากให้ท่านพิจารณาให้ดี ๆ สักหน่อย และ ผมแนะนำให้ท่านไปอ่านข้อ 1 ทำความเข้าใจให้ดีก่อนที่จะอ่านต่อไปนี้

ถ้าท่านเห็นจิตตั้งมั่นเป็นระดับสัมมาฌานที่แนบแน่น แน่นอนว่า กิเลสใด ๆ ก็ไม่อาจโผล่หัวมาทำอะไรท่านได้ แต่ถ้าท่านยังไม่เห็นตัวจิตเลย แต่ท่านว่า กิเลสไม่ค่อยมา และ ทุกข์ลดลง ถ้าท่านเป็นอย่างนี้ จะมีเรื่องให้พิจารณาอยู่ 2 ประเด็นก็คือ

ประเด็นที่ 1 ท่านอยู่สภาพที่ดี ไม่มีปัญหาการครองชีวิต หน้าที่การงานราบรื่น ไม่มีสิ่งใดมากวนใจ ถ้าท่านเป็นอย่างนี้ละก็ แน่ละ การกระทบสัมผัสที่เลวร้ายมันไม่เกิด ท่านย่อมไม่ทุกข์อยู่แล้ว ดังเช่น ตอนท่านไปเข้าคอรสอบรมธรรมปฏิบัติอยู่ จิตท่านจะไม่โดนอะไรกระทบท่านจึงรู้สึกว่าดีมากๆ 

ประเด็นที่ 2 ท่านมีสิ่งลวร้ายมากระทบเสมอ ๆ แต่ท่านทำอะไรสักอย่างที่ท่านอาจไม่รู้ตัวว่า กำลังกดจิตให้นิ่ง ๆ อยู่ เมื่อท่านกดจิต แน่นอนว่า จิตจะนิ่ง แล้วท่านจะรู้สึกว่าดี

ในสภาพปรกติของนักภาวนาที่ยังไม่เห็นตัวจิต การรู้สึกว่าดี กิเลสไม่โผล่ มักจะมาจากทั้ง 2 ประเด็น แต่ถ้าเมื่อไร ที่ท่านเผลอไป ไม่ได้กดจิตในขณะที่มีอะไรเข้ากระทบละก็ ถึงตอนนั้นละ ท่านจึงจะรู้ได้ด้วยตนเองว่า ท่านหลงเข้าใจผิดไปซะแล้ว
ท่านตอบตัวเองได้ครับว่า ท่านเป็นเช่นไร ผมตอบแทนท่านไม่ได้เลย เพียงแต่ชี้อะไรให้ดูจากที่ผมได้พบมาในการภาวนาครับ ถ้าท่านถามว่า การกดจิตในประเด็นที่ 2 มันดีหรือไม่ละ เพราะทำแล้ว มันไม่ทุกข์แล้วก็ยังรู้สึกว่าดีอีกด้วย เรื่องนี้ มันขึ้นอยู่กับเป้าหมายของท่านเอง การกดจิตในบางครั้ง ก็สมควรทำ ถ้ากดแล้ว มันช่วยรักษาหน้าตาทางสังคมของท่านได้ แต่ถ้าไม่เกี่ยวกับหน้าตาทางสังคม การกดจิต จะทำให้ไม่เกิดปัญญาในการปล่อยวาง อันเป็นเป้าหมายหลักของการภาวนาเพื่อการพ้นทุข์ไปจากสังสารวัฏ

แต่ถ้าเมื่อใดที่ท่านภาวนามาถูกทางแล้วได้ผล เกิดสัมมาฌานขึ้น จิตเห็นจิตได้แล้ว เมื่อนั่นแหละ ทุกอย่างจึงจะเข้าที่เข้าทางและเป็นอัตโนมัติมากในการดับทุกข์ ท่านคงเข้าใจ แต่อาจไม่ยอมรับในสิ่งที่ผมเขียนนี้