▶ เด็กบ้านสันปง เรียนรู้?เดือยหิน?

สดจากเยาวชน
วสวัณณ์ รองเดช

   เดือยหิน แข็งเหมือนหิน จะกินเข้าไปได้อย่างไร เมื่อก่อน สมัยพ่อแม่ยังเด็ก ลูกเดือยหินเกิดขึ้นทั่วไปตามท้องนาท้องร่องสวน ข้างถนนหนทาง กลางหมู่บ้าน เรียกได้ว่าดารดาษ กลาดเกลื่อนไปหมด ไม่แบ่งแยกว่าจะเป็นท้องถิ่นไหนๆ ภาคเหนือ กลาง อีสาน ใต้ ลองถามพ่อแม่ปู่ย่าดู หมอยาสมุนไพรจะนำรากของต้นเดือยมาเข้ายารวมกับสมุนไพรตัวอื่นรักษาโรคนิ่ว เด็กๆ ปลิดเมล็ดแข็งๆ มาประดิดประดอยเป็นสร้อยลูกปัด ของเล่นต่างๆ ตามแต่จะคิดกัน ถ้าเป็นทางเหนือ

เรามักจะได้ยินเรื่องเล่าจากคนรุ่นก่อนถึงสิ่งที่ไม่ค่อยจะได้พบเห็นกันสักเท่าไรในยุคของเรา ได้ยินเรื่องราวเล่าขานถึงความสนุกสนานในวันวาน ได้ยินได้ฟังเรื่องราวของชุมชนตนเองในวันที่ล่วงผ่าน ได้ยินได้ฟังถึงหลายสิ่งหลายอย่างที่ไม่มีอีกแล้วในวันนี้ เป็นเพราะอะไร

เราหลงลืมสิ่งเหล่านั้นเพราะต้องวิ่งให้ทันโลกที่เปลี่ยนไปตามกระแสหลัก เด็กๆ ของเราก้าวหน้าไปพร้อมเทคโนโลยีทันสมัย ที่เข้าถึงทุกครัวเรือน แม้ในชนบทห่างไกล ไม่คิดถึงสิ่งใกล้ตัว ที่มีค่าไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง

ของเล่นของใช้สมัยคุณพ่อคุณแม่ยังเด็ก กลายเป็นของเล่นที่เด็กยุคไอแพดนึกหน้าตาไม่ออก จนกว่าจะได้พบเห็นและได้แนะนำให้รู้จัก

สมัยคุณพ่อคุณแม่ยังเด็ก ความสนุกในวัยเยาว์อยู่ที่ของเล่นใกล้บ้าน ริมรั้ว รอบๆ ตัว ทำ คิด ประดิษฐ์เอง ไม่ต้องซื้อหา หากเสียพังก็ซ่อมได้ หรือไม่ก็ทำขึ้นมาใหม่ หลายอย่างจากต้นไม้ใบหญ้า พืชพรรณนานาใกล้ตัว เป็นได้ทั้งของเล่น ของใช้ ของกิน และยารักษาโรค ธรรมชาติสร้างสิ่งต่างๆ ขึ้นมา พร้อมตราประทับเรื่องคุณค่ามาพร้อมกันเสมอ

ท้องทุ่งสมัยปัจจุบันมากมายเปลี่ยนแปลงไปเป็นพื้นที่เกษตรกรรมยุคใหม่ ผลิตพืชผลเชิงเดี่ยว จำเป็นใช้ปุ๋ย ยา เคมี ฆ่าหญ้า ปราบศัตรูพืช จนทำลายความหลากหลายของท้องทุ่ง พืชผัก พืชพันธุ์ ที่ไม่เป็นที่ต้องการพลอยหายสูญสิ้นพันธุ์ไปก็มาก จากที่เคยไปสวนลำไย ได้กินทั้งลำไย ได้เก็บทั้งผักกูดริมคู ยังไม่นับรวมผักนานาชนิดที่ขึ้นเองอยู่ทั่วไป เรียกว่าเข้าสวนทีเดียวได้ของกินอิ่มอร่อยไปทั้งวัน แต่ทุกวันนี้หากพืชผักใดแทงยอดออกหน่อออกผลมาโดยไม่ได้ปลูก อาจจะกลายเป็นวัชพืชไปได้ ต้นไม้ใบหญ้าหลายชนิดจึงหายหน้าหายตาไปจากท้องร่องคูคลอง และแม้แต่ในสวนของเราเอง คนที่ทำไร่นาสวนผสม ทำเกษตรแบบสมรม ปล่อยให้ผักหญ้าขึ้นรวมกันจึงเป็นสวนที่น่าเอาอย่าง

พืชบางอย่างกินได้ บางอย่างกินไม่ได้ บางอย่างมีสรรพคุณทางการรักษาโรค ยกตัวอย่าง ลูกเดือย ที่ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ได้ดียิ่ง ลูกเดือยมีหลากหลายพันธุ์ ทั้งที่เราๆ กินกันและลูกเดือยพันธุ์ที่กินไม่ได้ อย่างลูกเดือยหิน แต่กระนั้น ลูกเดือยที่กินไม่ได้ก็ยังมีคุณค่าด้านอื่น

เดือยหิน แข็งเหมือนหิน จะกินเข้าไปได้อย่างไร เมื่อก่อน สมัยพ่อแม่ยังเด็ก ลูกเดือยหินเกิดขึ้นทั่วไปตามท้องนาท้องร่องสวน ข้างถนนหนทาง กลางหมู่บ้าน เรียกได้ว่าดารดาษ กลาดเกลื่อนไปหมด ไม่แบ่งแยกว่าจะเป็นท้องถิ่นไหนๆ ภาคเหนือ กลาง อีสาน ใต้ ลองถามพ่อแม่ปู่ย่าดู หมอยาสมุนไพรจะนำรากของต้นเดือยมาเข้ายารวมกับสมุนไพรตัวอื่นรักษาโรคนิ่ว เด็กๆ ปลิดเมล็ดแข็งๆ มาประดิดประดอยเป็นสร้อยลูกปัด ของเล่นต่างๆ ตามแต่จะคิดกัน ถ้าเป็นทางเหนือ


เช่นที่บ้านสันปง อ.พร้าว จ.เชียงใหม่ บรรดาแม่บ้านก็จะนำมาร้อยเป็นเครื่องประกอบพิธีต่างๆ วางใส่ขันตั้งในงานพิธีหลายงาน เรียกได้ว่า แม้เดือยหินจะกินไม่ได้ แต่ยังประโยชน์คู่ท้องถิ่นมาแต่ไหนแต่ไร น่าเสียดายที่วันนี้เด็กๆ ไม่ค่อยได้เห็นเดือยหิน เพราะฤทธิ์ของย่าฆ่าหญ้าที่ทำลายพืชพรรณที่ไม่เป็นที่ต้องการไปเสียทุกสิ่ง

โชคดีของเด็กๆ เมืองพร้าว ที่บ้านสันปง จ.เชียงใหม่ ที่มีคุณยายคนขยัน ยืนยันไม่ฆ่าฟันพันธุ์เดือย เก็บเมล็ดพันธุ์ที่เพื่อนบ้านลูกหลานไม่ต้องการเอาไว้ปลูก ขยายพันธุ์ไปทั่วบ้าน ริมคู และในสวน เก็บมาใช้ประโยชน์หลายอย่าง ที่สำคัญและเป็นที่รู้กันก็คือ คุณยายคนนี้นำเมล็ดเดือยหินมาร้อยเป็นลูกเดือยนวดมือ คลายกล้ามเนื้อมือที่อ่อนล้าในวัยสูงอายุ หมออนามัยและพยาบาลบอกคุณยายว่าถ้าให้ดีควรนวดเป็นประจำ

ลูกเดือยนวดมือเป็นคุโณปการจากความช่างคิดช่างทำ และความเป็นนักสะสมเมล็ดพันธุ์ของคุณยาย เกิดประโยชน์ต่อสุขภาพคนทุกวัย

?ลูกเดือยหิน? ออกลูกปีละครั้ง เม็ดจะมีลักษณะกลมๆ รีๆ ใบเรียวยาวคล้ายข้าวโพด เมล็ดแข็งมาก ในขณะที่ลูกเดือยที่เป็นธัญพืช มีเส้นใยอาหารสูง มีลักษณะเป็นเม็ดสีขาว เม็ดออกกลมๆ รีๆ รสชาติออกมันเล็กน้อย มีคุณค่าทางอาหารสูง

?เมื่อก่อนเดือยหินมีเต็มไปหมด แต่ไม่มีใครสนใจ พอคนเริ่มใช้ยาฆ่าหญ้า กำจัดวัชพืช ต้นลูกเดือยก็เริ่มลดลง ทุกวันนี้เกือบหายหมดแล้ว อุ๊ยเก็บเม็ดมาปลูกไว้จะได้ไม่สูญพันธุ์? คุณยายเล่าถึงวิถีชีวิตเกษตรกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป และมีผลต่อพืชพันธุ์อันหลากหลายอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

ลูกหลานคุณยายรู้จักลูกเดือยหินผ่านงานฝีมือที่เห็นยายทำอยู่ทุกวัน ทำความรู้จักเรียนรู้ไปตามธรรมชาติ

น้องเคน ด.ช. ทัตพล บุญชู คุยว่า ?ผมเคยเห็นต้นลูกเดือยครับหิน มันชอบดินดำๆ ไม่ชอบดินปนทราย และชอบขึ้นใกล้ๆ ที่ชุ่มเย็น มีน้ำตามริมคูริมห้วย มันขึ้นของมันเอง เราไม่ต้องรดน้ำให้มันเลย?

บางวันนึกสนุก น้องเคนและเพื่อนพ้องหลานยาย ยกโขยงพากันเข้าสวนไปเก็บลูกเดือยให้ยาย เป็นโอกาสดีที่ได้เรียนรู้และฝึกสังเกต ของแถมจากสวนยายคือความสนุกและอร่อยจากของกินมากมายในนั้น

?ลูกเดือยหินมีแบบหัวจุกกับที่ไม่มีหัวจุก เม็ดสีขาว มีทั้งเม็ดกลมรีๆ แต่ทั้ง 2 แบบกินไม่ได้ เพราะมันแข็งครับ? น้องเคนเล่าอย่างนั้น

แม้ลูกเดือยหินจะกินไม่ได้ แต่เด็กๆ ก็ได้เรียนรู้ว่านำมาทำประโยชน์อย่างอื่นได้ ได้เรียนรู้ว่าสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวมีประโยชน์หากเรามองหาก็จะมองเห็น เห็นคุณค่าในทรัพยากรท้องถิ่นของตัวเอง

ติดตามเรื่องราวของลูกเดือยหิน การเรียนรู้ของหลานๆ ผ่านงานของคุณยาย เรื่องของเดือยหินจะหินหรือไม่หินสำหรับเด็ก เด็กๆ แห่งบ้านสันปง อ.พร้าว จ.เชียงใหม่ จะช่วยกันบอกเล่าในทุ่งแสงตะวัน ตอน เดือยหิน เสาร์ที่ 25 ก.พ. 2555 ทางไทยทีวีสีช่อง 3 //www.payai.com

credit : khaosodnews

 

Create Date : 24 กุมภาพันธ์ 2555		0 comments
Last Update : 24 กุมภาพันธ์ 2555 5:04:30 น.
Counter : 1737 Pageviews.
Share Tweet