ทีแรกหวั่นใจ ว่าฟังๆ ไป จะรู้เรื่องมั้ย แต่พอฟังจนจบผิดคาด เนื้อหาน่าสนใจนะ

อาจารย์วอง เกริ่นให้ฟังเบื้องต้นเกี่ยวกับแปลสมัยก่อนเมื่อพูดถึงการแปลแล้ว มักจะหมายความถึงการแปลที่เน้นต้นฉบับและวิจารณ์การแปลโดยการเปรียบเทียบกับต้นฉบับต่อมาเมื่อมีวิชา Translation Studies เกิดขึ้น หลักที่ใช้มองการแปลก็เปลี่ยนเป็นการแปลที่เน้นผลงานแปลและเน้นกรณีศึกษาด้านการแปลที่ผ่านมา อาจารย์แสดงผัง Translation Studies ให้ดู (//jaltranslation.com/2013/04/08/getting-to-grips-with-translation-theory-a-very-brief-introduction/) ซึ่ง Translation Studies อยู่ในสาขา “applied” ทางด้านขวาของผัง

ในส่วนขององค์ประกอบของงานแปลอาจารย์วองบอกว่ามีปัจจัยหลายอย่าง ตั้งแต่ ต้นฉบับ นักแปล ผู้ว่าจ้าง ผู้อ่านผู้จัดพิมพ์ เท่าที่ฟังก็คล้ายกับ discourse analysis ที่นักแปลต้องวิเคราะห์ก่อนลงมือแปล

อาจารย์วองเน้นเรื่องประวัติศาสตร์การแปลในบริบททางการเมืองของจีน socio-political เป็นตัวกำหนดประเภทของต้นฉบับที่นำมาแปล(สาส์นทางการ ข้อความที่สื่อสารกันระหว่างกองทัพ) การประเมินฉบับแปล (ใครประเมินมีทัศนคติยังไง) ใครเป็นนักแปล(ภูมิหลังของนักแปลส่งผลต่อลักษณะการใช้ภาษาในฉบับแปล) เป็นต้น

ทางด้านเศรษฐศาสตร์ เนื่องจากความขัดแย้งในระบบ Canton Trade System ซึ่งเป็นระบบของจีนสำหรับการค้าขายกับชาวต่างชาติ ที่มีข้อห้ามหลายอย่างและหนึ่งในนั้นคือ ห้ามชาวต่างชาติสื่อสารกับเจ้าหน้าที่ราชการจีนโดยตรง จึงทำให้ต้องมีล่ามเป็นตัวกลาง

การที่วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีสมัยใหม่ขยายเข้าไปในประเทศจีนในช่วงปลายศตวรรษที่19 ทำให้มีการฝึกอบรมนักแปลสองภาษาหรือสองวัฒนธรรม

การแผ่ขยายของศาสนาคริสต์ก็ทำให้มีนักแปลพระคัมภีร์เกิดขึ้น คือ Jesuit Missionaries ในช่วงศตวรรษที่17-18 และมีการแปลพระไตรปิฎกด้วย

ตัวอย่างที่อาจารย์วองเล่าให้ฟังคือการแปลรายการเครื่องบรรณาการ (ราชบัณฑิต ให้ความหมายว่า สิ่งที่ส่งไปให้ด้วยความเคารพนับถือหรือด้วยไมตรี แต่หลายๆ คนอาจจะนึกถึงเมืองขึ้นที่ต้อง "ส่วย" ให้ประเทศอื่น มิฉะนั้นจะถูกรุกราน)

ช่วงที่ประเทศอังกฤษกำลังล่าอาณานิคม อังกฤษส่งของขวัญให้ประเทศจีนซึ่งรูปที่แสดงในสไลด์ ก็เป็นเครื่องทองแต่ส่วนใหญ่จะเป็นศาสตราวุธ ตรงนี้อังกฤษเขาคิดไว้แล้วว่าส่ง fire arms มาเพื่อแสดงให้เห็นว่า ตนมีอำนาจ

ปรากฏว่า นักแปลฝ่ายจีน แปลรายการของขวัญ(อาจารย์น่าจะหมายถึง สาส์นนำส่งบรรณาการ) ในทำนองที่ว่าประเทศอังกฤษยอมตนตกเป็นเบื้องล่างของประเทศจีน รายการของขวัญอันน่าเกรงขาม จึงกลายเป็นของเล่นไปเลย

สำหรับหน้าที่ของนักแปลและล่ามในยุคที่อาจารย์นำมาบรรยาให้ฟังนั้นนักแปลและล่ามมีหน้าที่คือ แปลเอกสารหรือข้อความของราชการ รวบรวมข้อมูลเจรจาสงบศึก ส่วนนักแปลและล่ามที่อาจารย์พูดถึงคือ นักแปลคือ Paulo Cho และ Jacobus Li (1760-1828) คนหลังนี้เป็นชนกลุ่มน้อยของจีน หน้าตาเลยไม่เหมือนชาวจีนทำให้รัฐบาลจีนไม่คิดว่าเป็นคนจีน (เลยทำเนียน เป็นล่ามแปลให้ฝ่ายอังกฤษได้) ที่สำคัญ Jacobus เป็นนักบวชในอิตาลี อังกฤษต้องจ้างล่ามจากที่อื่นเพราะทั่วทั้งประเทศอังกฤษไม่มีใครสื่อสารภาษาจีนได้เลย (อ่านประวัติเพิ่มเติมได้ที่ //sandbox.chinacentre.ox.ac.uk/?page_id=338) ล่าม 2 คนนี้เป็นคนที่กองทัพอังกฤษจัดหามา แต่เวลาแปลก็แปลให้ฝ่ายจีนด้วย สิ่งที่น่าสงสัยคือเรื่องความเป็นกลาง

อาจารย์วอง อธิบายว่าในการแปลเอกสารเพื่อการสื่อสารทางการทหารระหว่างกองทัพอังกฤษและกองทัพจีนฝ่ายอังกฤษนั้นมีนักแปลที่มีอำนาจในการให้คำแนะนำและข่าวกรองทางทหารที่มีค่ามากแต่ทางฝ่ายจีนนั้น นักภาษาศาสตร์ยังไงก็ทำงานไม่บรรลุผลตามที่ต้องการ (สื่อสารให้ตรงต้นฉบับได้ใจความถูกต้องครบถ้วน)เพราะผู้จ้างซึ่งก็คือรัฐบาลจีนมีทัศนคติในทางลบต่อนักแปลอยู่แล้วเนื่องจากนักแปลมีการติดต่อสื่อสารกับชาวต่างชาติ(ขณะนั้นเป็นข้อห้ามที่รัฐบาลกำหนด)

กรณีศึกษาอีกอย่างหนึ่งที่อาจารย์วองยกตัวอย่างคือการแปลสาสน์ (letter of credence) จาก King George ถึงจักพรรดิจีนเนื้อหาที่รัฐบาลอังกฤษสื่อมาแสดงถึงอำนาจของประเทศอังกฤษซึ่งขณะนั้นกำลังล่าอาณานิคมแต่เวลานักแปลจีนแปลสาส์น กลับถ่ายทอดให้ประเทศอังกฤษมีภาพลักษณ์เป็นรัฐในอาณัติเป็นประเทศเล็กๆ ที่มาขอความช่วยเหลือจากประเทศจีน (ซะงั้น) ระหว่างที่อาจารย์ทำวิจัยเรื่องนี้ก็พบว่าสาส์นฉบับนี้มีการแปลไว้ 2 เวอร์ชั่น แล้วก็มีผู้ฟังถามว่า สรุปว่าอาจารย์รู้หรือไม่ว่าตกลงจักพรรดิจีนอ่านเวอร์ชั่นไหน อาจารย์วองตอบว่า รู้ว่าอ่านฉบับไหนเพราะอ่านจดหมายที่ส่งตอบสาส์นฉบับนั้น

ที่อาจารย์บรรยายมานี้ ประเด็นอยู่ที่ความสำคัญของวิชา Translation Studies และอาจารย์แนะนำให้นักเรียนแปลที่สนใจ ลองทำวิจัยเรื่อง Translation Studies ในบริบทของประเทศไทยว่าการแปลและล่ามมีบทบาทอย่างไรในประวัติศาสตร์ไทย