1. โรงเรียนบ้านนาจอก (แรงประชาชน)

เมื่อปี พ.ศ. 2474 หมื่นมนัสประชาเริ่มสร้างโรงเรียนบ้านนาจอก (แรงประชาชน) บริเวณผืนดินกึ่งกลางซึ่งเป็นรอยต่อระหว่างบ้านใหม่และบ้านต้นผึ้ง (สองหมู่บ้านนี้ปัจจุบันร่วมกันเป็นบ้านนาจอก) ขึ้นโดยท่านออกทุนและระดมแรงของสมาชิกในหมู่บ้านทั้งสองร่วมกันสร้างโรงเรียนแห่งนี้ขึ้น เนื่องจากท่านเองเป็นผู้ที่รู้ภาษาไทยและภาษาลาวมาแต่เดิม แต่ครั้งอยู่ที่ฝั่งลาวจึงเล็งเห็นว่าหากต้องการอยู่บนแผ่นดินไทยและต้องการให้ลูกหลานรุ่นใหม่เป็นคนไทยอย่างสมบูรณ์การเรียนภาษาไทยย่อมเป็นกุญแจดอกสำคัญที่เปิดโอกาสกว้างในทุกสิ่งรวมทั้งจะเป็นทางเดียวที่จะสร้างอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ของชาวบ้านนาจอกให้สำเร็จได้ในที่สุด โรงเรียนบ้านนาจอกนี้สร้างจากแรงประชาชนทั้งสองหมู่บ้าน  จนสำเร็จและเปิดทำการได้เมื่อวันที่ 15 กันยายน 2475  แต่ก็เป็นที่น่าเสียดายว่าต่อมาในปี พ.ศ. 2543 ทางราชการยกเลิกการสอน (ยุบโรงเรียน) เพราะจำนวนนักเรียนมีน้อยมาก นับระยะเวลาที่เปิดทำการเป็นเวลาเพียง 68 ปี

หลักฐานสำคัญที่ยังคงหลงเหลืออยู่จนปัจจุบันคือบันทึกในสมุดจดหมายเหตุรายวันของโรงเรียนบ้านนาจอก  พ.ศ. 2475 ที่กล่าวถึงหมื่นมนัสประชาผู้ก่อตั้งโรงเรียนว่าได้มาร่วมในพิธีเปิดทำการของโรงเรียนบ้านนาจอก

กระทั่งปี พ.ศ. 2547 หลังจากที่โรงเรียนได้ปิดร้างมาหลายปี ก็ได้มีโครงการก่อตั้งพิพิธภัณฑ์หมู่บ้านมิตรภาพไทย -เวียดนามขึ้นโดยทางราชการได้ใช้สถานที่โรงเรียนบ้านนาจอกเดิมทั้งหมด แต่มีการรื้ออาคารไม้ไป 2 หลัง เหลือไว้แต่อาคารปูนปรับปรุงเป็นอาคารหลักของพิพิธภัณฑ์จนถึงปัจจุบัน

อาคารปูหลังเดียวของโรงเรียนบ้านนาจอกที่ยังคงหลงอยู่จนถึงปัจจุบัน

(อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมได้ตามลิงค์ข้างล่าง)

โรงเรียนบ้านนาจอก (แรงประชาชน)

ปี พ.ศ. 2441 หลังจากการตั้งบ้านเรือนของชาวบ้านนาจอกมีความมั่นคงได้ระยะหนึ่งแล้วหมื่นมนัสประชาและชาวบ้านได้ร่วมกันสร้างศาลเจ้าประจำหมู่บ้านขึ้น (ศาลเจ้าพ่อด่ายเวือง) โดยพบว่าสิ่งที่แสดงถึงภูมิปัญญาของท่านและคนในยุคก่อนคือการเลือกทำเลที่ตั้งศาลเจ้าแห่งนี้ล้วนเป็นไปตามหลักฮวงจุ้ยโบราณทุกประการ กล่าวคือด้านหน้าศาลเจ้าเป็นหนองน้ำ (หนองญาติ) ซึ่งหมายถึงความอุดมสมบูรณ์ ส่วนด้านหลังของศาลเจ้าเป็นที่สูงหรือภูเขา (ภูกระแต) ซึ่งหมายถึงความมั่นคงถาวรนั่นเอง ศาลเจ้าแห่งนี้นับว่าเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของชาวบ้านนาจอกและลูกหลานสืบต่อเนื่องกันมานับร้อยปี  

และสิ่งสำคัญยิ่งอีกประการคือการเขียนบทสักการระ (วันเต๋ :Văn tế) 18 แถวไว้ในคราวเดียวกัน ซึ่งบทสักการะนี้ยังคงใช้เป็นบทหลักในการทำพิธีสักการะขอพรของศาลเจ้าพ่อด่ายเวือง ปีละ 2 ครั้ง จนถึงปัจจุบัน

บทสักการะขอพรหรือวันเต๋ 18 แถว พิมพ์ขึ้นใหม่โดยความอนุเคราะห์ของอาจารย์ผู้สอนภาษาเวียดนามท่านหนึ่งเพื่อใช้แทนต้นฉบับที่คัดลอกด้วยลายมือต่อ ๆ กันมานับร้อยปี

(อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมได้ตามลิงค์ข้างล่างนี้)

3. วิชาเท่ยกุ๋ง

เล่าให้ฟังก่อนว่าแต่เดิมตำราพิธีกรรมการเซ่นไหว้หรือกุ๋งของนาจอกนั้นเป็นตำราที่มีระเบียบแบบแผนเข้มข้น ไม่ต่างจากหมู่บ้านชาวไทยเชื้อสายเวียดนามหมู่บ้านอื่นในเขตจังหวัดนครพนม โดยในหมู่บ้านจะมีผู้อาวุโสที่ทำหน้าที่เป็นผู้ทำพิธี ภาษาเวียดนามเรียกว่า "เท่ยกุ๋ง" หมื่นมนัสประชาถือเป็นผู้วางรากฐานระเบียบแบบแผนตลอดจนขั้นตอนต่าง ๆในการประกอบพิธีกรรม จากนั้นจึงถ่ายทอดให้ชนรุ่นหลัง โดยเฉพาะบุตรชายคนโตของท่านคือคุณทวดเกตุ ประชากุล (Ông Lê văn Phi) เป็นผู้สืบทอดตำราการเซ่นไหว้จากท่านโดยตรง และเป็นผู้ที่มีความสามารถในการแต่งบทกลอนและบทไหว้ในพิธีกรรมต่าง ๆที่มีชื่อเสียงโด่งดังไปทั่วทุกหมู่บ้านของชาวเวียดนามในยุคสมัยนั้นในภาษาเวียดนามเรียกบทไหว้เหล่านี้ว่า “วันกุ๋ง-วันเต๋”  (Văn cúng-Văn tế) 

คุณทวดเกตุ ประชากุล บุตรชายคนโตของหมื่นมนัสประชา ผู้สืบทอดวิชาเท่ยกุ๋งจากบิดา

กระทั่งถึงช่วงแห่งการให้ความร่วมมือและสนับสนุนการกอบกู้เอกราชให้กับเวียดนามหลังจากการเดินทางมายังบ้านนาจอกของท่านประธานโฮจิมินห์ในช่วงปี ค.ศ.1928 -1929  (พ.ศ.2471 - 2472) ชาวบ้านนาจอกต่างมุ่งมั่นให้ความช่วยเหลือในด้านต่างๆ เพื่อสนับสนุนการกอบกู้เอกราชให้กับเวียดนาม  ด้วยเหตุนี้วิถีชีวิตของชาวบ้านนาจอกจึงต้องปรับเปลี่ยนแปลงไปตามสถานการณ์ ดังนั้นตำราพิธีกรรมต่างๆ จึงมีการปรับปรุงให้กระชับเหมาะสมกับบริบทมากยิ่งขึ้น ซึ่งหลังจากนั้นเมื่อการกอบกู้เอกสารของเวียดนามเสร็จสิ้นลง หากแต่แบบแผนการไหว้และทำพิธีก็ยังคงยึดแบบกระชับที่ปรับเปลี่ยนไว้แล้วและใช้มาอย่างยาวนานจนกลายเป็นอัตลักษณ์พิธีกรรมที่แตกต่างจากชุมชนชาวไทยเชื้อสายเวียดนามแห่งอื่นในเขตจังหวัดนครพนม อาจกล่าวให้เข้าใจได้โดยการยกตัวอย่างพิธีกรรมแบบบ้านนาจอกที่คนรุ่นเก่าทั่วไปมักคุ้นชิน เช่น

- ไม่มีการทำพิธีใด ๆ ระหว่างที่มีการตั้งศพที่บ้าน มีเพียงการแจกผ้าขาวไว้ทุกข์และการเข้าคารวะศพจากคณะกรรมการหมู่บ้าน

- ไม่มีการเขียนป้ายวิญญาณ (Bài vị) และป้ายข้อมูลผู้ตาย (Long triệu) ในพิธีศพแต่อย่างใด

- การเซ่นไหว้ครั้งแรกหลังจากมีการตายจะเกิดขึ้นในวันทำพิธีเปิดสุสาน หรือเรียกว่า Mở cửa mả

พิธีฝังศพลูกสะใภ้ของหมื่นมนัสประชา พ.ศ. 2532 สังเกตว่าไม่ปรากฎ ป้ายวิญญาณ และป้ายข้อมูลผู้ตาย
ในภาพผู้ทำพิธีคือคุณทวดลาย ประชากุล บุตรชายคนรองของหมื่นมนัสประชาซึ่งสืบทอดวิชาเท่ยมาจากพี่ชายอีกต่อหนึ่ง

แต่ทว่าธรรมเนียมแบบบ้านนาจอกดั้งเดิมที่คนทั่วไปคุ้นชินก็ถึงคราวต้องเปลี่ยนแปลงไปเป็นแบบเดียวกับชุมชนชาวไทยเชื้อสายเวียดนามอื่น ๆ อีกครั้งเนื่องจากการสิ้นสุดลงของระบบเท่ยหล่าง (Thầy làng) ที่สืบทอดตำราการเซ่นไหว้แบบบ้านนาจอก ดังนั้นในปี พ.ศ.2558 เป็นต้นมาเมื่อมีพิธีกรรมต่าง ๆ จึงจำเป็นต้องไปเชิญเท่ยจากชุมชนอื่นมาทำพิธี ซึ่งก็แน่นอนว่าพิธีกรรมย่อมเป็นไปตามตำราของเท่ยที่ไปเชิญมานั่นเอง

พิธีฝังศพของชาวบ้านนาจอก พ.ศ.2559 สังเกตว่าปรากฎป้ายวิญญาณ และป้ายข้อมูลผู้ตายสีแดงในการทำพิธีซึ่งเป็นไปตามตำราของเท่ยที่เชิญมาจากชุมชนอื่น

4. สุสานบ้านนาจอก

สุสานเป็นที่ฝังศพที่จะต้องมีอยู่คู่กับหมู่บ้านหรือชุมชนชาวเวียดนามเสมอรวมทั้งบ้านนาจอกด้วย หมื่นมนัสประชาในฐานะผู้นำจึงต้องบุกเบิกแผ่วถางป่าเพื่อสร้างเป็นสุสานสำหรับฝังศพสมาชิกในหมู่บ้านประจักษ์พยานประการหนึ่งที่แสดงว่าท่านเป็นผู้บุกเบิกสุสานบ้านนาจอกคือการได้รับเกียรติให้หลุมศพของตระกูลประชากุล (หมื่นมนัสประชาและทายาท) ฝังอยู่บริเวณกึ่งกลางหรือแถวกลางของพื้นที่สุสานร่วมกับตระกูลเก่าแก่อื่น ๆ ก่อนที่จะมีการขยายพื้นที่ฝังศพของตระกูลอื่น ๆไปโดยรอบกลุ่มหลุมศพของตระกูลประชากุล

พิธีฝังศพของคุณทวดเกตุ ประชากุล บุตรชายคนโตของหมื่นมนัสประชาในปี พ.ศ. 2510 บริเวณตำแหน่งที่ฝังคือแถวกลางของสุสานบ้านนาจอก

ป้ายจารึกบ้านเกิด (quê quán) จังหวัดเหงะอาน (Nghệ An) ที่หลุมศพของหมื่นมนัสประชา
ที่จัดสร้างและปรับปรุงขึ้นใหม่ ในปี พ.ศ.2535 โดยทายาทสายคุณเทียดทอง ประชากุล
 

ตรงนี้ขออธิบายเพิ่มเติมหน่อยว่าผืนธงงานศพสีขาว-ดำ ในบ้านนาจอกนั้นก็มีปรากฎใช้ หากแต่นั่นไม่ใช่ธงงานศพหลัก (ธงหล่างหรือธงประจำหมู่บ้าน) แต่ธงสีขาว-ดำ  เรียกกันว่าธงดอง (Cờ thông gia) ที่จะใช้ในกรณีดองอีกฝ่ายหนึ่งส่งไปร่วมในพิธีศพส่งศพของดองตนเอง โดยกฎเกณฑ์นี้มีข้อจำกัดอยู่หน่อยว่าฝ่ายดองที่จะส่งธงไปร่วมส่งศพดองนั้น ตนเองต้องยังคงชีวิตอยู่เท่านั้น (ลูกหลานจะส่งไปตระกูลดองแทนพ่อแม่ผู้วายชนม์ของตนเองไม่ได้) แต่เป็นที่น่าเสียดายว่าธรรมเนียมนี้กำลังจะเลือนหายไปจากบ้านนาจอกแล้วเนื่องจากคนยุคหลังเห็นเป็นเรื่องยุ่งยากเพราะต้องผูกธงกับเสาไม้ไผ่ และยังจะต้องจัดคนไปถือธงในขบวนแห่ส่งศพเองด้วย

ผืนธงงานศพสี่่เหลี่ยมสีขาว-ดำ ของชุมชนด่ายเหียว

(อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมได้จากลิงค์ข้างล่างนี้)

 

โบกพริ้วทิวธงส่งศพ

 

 

6. ถนนนมัสประชา

 

ราว พ.ศ. 2530 เป็นยุคที่ท่านผู้ใหญ่บ้าน เจริญ เวียนศรี ได้พัฒนาขยายถนนหนทางในหมู่บ้านนาจอก (ถนนลูกรัง) และครั้งนั้นได้มีการตั้งชื่อถนนต่าง ๆให้มีชื่อเรียกตามหลักสากล โดยท่านและผู้หลักผู้ใหญ่ในยุคนั้นอนุสรณ์ถึงคุณูปการของหมื่นมนัสประชาที่มีต่อหมู่บ้านนาจอกมาแต่เดิม จึงตั้งชื่อถนนเส้นหลักเส้นแรกของหมู่บ้านนาจอก ซึ่งก็คือถนนที่ตัดตรงจาก ถ.นิตโย ผ่านสุสานบ้านนาจอก และผ่านที่ดินอันเป็นที่ตั้งของบ้านหมื่นมนัสประชาไปจนสิ้นสุดที่ที่ว่าการอำเภอแห่งใหม่ของอำเภอเมืองนครพนมว่า
 

 "ถนนมนัสประชา "

 

ถนนมนัสประชา คือถนนเส้นหลักที่ตัดตรงจาก ถ.นิตโย ผ่านสุสานบ้านนาจอก  ผ่านสุสานด่ายเหียว
เข้าไปจนสิ้นสุดที่หน้าบ้านของหมื่นมนัสประชา ก่อนที่ต่อมาจะตัดถนนเพิ่มผ่ากลางที่นาท่านไปยังที่ว่าการอำเภอแห่งใหม่
 

 

ซึ่งผู้คนที่เกิดทันในยุคก่อนจะจดจำได้ดีเพราะเคยมีป้ายชื่อถนนติดอยู่นานปี แต่เป็นที่น่าเสียดายว่าหลังจากนั้นก็มีโครงการขยายถนนเส้นนี้อีก   2 - 3 ครั้ง โดยแปลงที่ดินหัวมุมของหมื่นมนัสประชาได้ถูกขอที่เพื่อขยายถนนล้ำเข้าไปเรื่อย ๆ ทั้ง 2 ฝั่ง (ฝั่งถนนมนัสประชา และถนนอีกเส้นที่เลียบทุ่งนา) จนที่แปลงนี้ที่เคยกว้างขวางประมาณ 3 ไร่เศษ ถูกทอนลงจนเหลือเพียง 2 ไร่เท่านั้น

 

และนอกจากนี้ในปี พ.ศ. 2542 เกิดโครงการพัฒนาอ่างเก็บน้ำหนองญาติขึ้น ได้มีการถมที่บริเวณหนองญาติเพื่อสร้างที่ว่าการอำเภอแห่งใหม่  และทำถนนวงแหวนรอบอ่านเก็บน้ำหนองญาติ จึงได้มีการตัดถนนเพิ่มเติมอีก ซึ่งตัดถนนต่อจากถนนมมัสประชาผ่านที่นาของทายาทหมื่นมนัสประชาไปตลอดแนวจนถึงที่ว่าการอำเภอแห่งใหม่ทำให้ในครั้งนี้ทายาทต้องเสียสละที่ดินไปในการนี้อีกหลายไร่เพื่อความเจริญของส่วนรวม

 

จึงนับได้ว่าหมื่นมนัสประชาและทายาทเป็นผู้มีส่วนเสียสละที่ดินและที่นารวมกันค่อนข้างมากเพื่อขยายถนนจนมีความเจริญเรื่อยมา

ปัจจุบันถนนเส้นนี้ไม่มีป้ายถนนมนัสประชาปรากฎอยู่แล้ว และยังจะคงใช้ชื่อถนนนี้อยู่หรือไม่ก็ไม่ทราบแน่ชัด

 

 แต่ทว่าทายาทของท่านในรุ่นหลัง ๆ ต่างก็ภาคภูมิใจที่ได้มีส่วนเสียสละเพื่อเจริญของส่วนรวม และยังจดจำได้ดีว่าครั้งหนึ่งผู้หลักผู้ใหญ่ในหมู่บ้านก็อนุสรณ์ถึงคุณงามความดีของหมื่นมนัสประชาที่ท่านได้สร้างไว้ให้กับบ้านนาจอกโดยในยุคหนึ่งได้เคยตั้งชื่อถนนสายนี้ว่า "ถนนมนัสประชา" เพื่อเป็นเกียรติแก่ท่าน

 

ถนนมนัสประชาจะตัดผ่านที่ดินแปลงหัวมุมที่เคยเป็นบ้านของหมื่นมนัสประชา โดยที่ดินผืนนี้ถูกขอพื้นที่เพื่อขยายถนนเข้าไปทั้ง 2 ฝั่ง

 

 

ถนนมนัสประชาในปัจจุบัน (พ.ศ. 2561)

 

 

 

**** โปรดติดตามตอนที่ 3  (ตอนสุดท้าย)  ครอบครัวของหมื่นมนัสประชา กดลิงค์ข้างล่างนี้ ****

 

ตอนที่ 3

 

ย้อนอ่านตอนที่ 1