วัฒนธรรมสัญจร : ศิลปกรรมในวัดระฆังโฆสิตาราม (4)
ผูกที่ 1 กล่าวถึง การแบ่งโลกออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่ สังขารโลก สัตวโลก
และ โอกาสโลกซึ่งถูกแบ่งย่อยออกเป็น โอกาสวินาสโลก โอกาสสัณฐานโลก
นิรยโลก เปตโลก มนุสสโลก อสุรโลก เทวโลก และ พรหมโลก
โอกาสวินาสโลก เริ่มขึ้นจากการกปรากฏขึ้นของพระอาทิตย์ 7 ดวง
ทำลายทุกสรรพสิ่งจนหมด มีฝนตกเพื่อดับไฟ มีลมพัดจนน้ำแห้ง
แผ่นดินเกิดขึ้นใหม่ เกิดศีรษะปฐพี
ผูกที่ 2 มนุษย์บังเกิดทั้งเพศชายหญิง วรรณะทั้ง 4 อายุของสัตว์จากอสงไขย
จนเหลือ 10 ปี เกิดอสงไขยทั้ง 4 มนุษย์ที่เหลือประกอบกรรมดี อายุจึงยืนขึ้น
ผูกที่ 3 สัณฐานของเขาพระสุเมรุ เขาสัตตบริภัณฑ์ ขนาด ความสูง
ทะเลซึ่งล้อมรอบ ปลา 7 ตัวที่อาศัยในสีทันดรมหาสมุทร
เขาตรีกูฎ ทวีปทั้ง 4 ทวีปบริวาร ไม้ประจำทิศ ทรัพยากรประจำทวีป
ผูกที่ 4 สถานที่สำคัญในชมพูทวีป การแบ่งเป็น มัจฉิมประเทศ และ
ปัจจันตชนบท มหานครทั้ง 16 แห่ง ป่าหิมพานต์ สระทั้ง 7 เขา 5 ลูก
ที่รายล้อมสระอโนดาต เขาธันมาทน์ที่เป็นที่อยู่ของพระปัจเจกพระพุทธเจ้า
ต้นกำเนิดของแม่น้ำทั้ง 5 สาย ได้แก่ คงคา ยมนา อจิรวดี สรภูมิ และมหิ
ส่วนที่เหลืออีก 21 ผูกนั้นเป็นเรื่องภพภูมิต่างๆ ตลอดจนการสอดแทรก
เรื่องพุทธประวัติลงไปด้วย นอกจากนี้สิ่งสำคัญก็คือ ประวัติพระอินทร์
ซึ่งกล่าวกันว่าในไตรภูมิกถาสมัยรัชกาลที่ 1 มีการเล่าเรื่องของพระอินทร์
ตั้งแต่ชาติกำเนิด การทำคุณงามความดี ลงไปมากมายอย่างมีนัยสำคัญ
เราจะได้เห็นอะไรบนจิตรกรรมไตรภูมิของหอไตรแห่งวัดระฆัง
เริ่มจากมุมซ้ายเป็นรูปจักรวาลตามแนวคิดของคนโบราณ
แต่ช่างใส่ลูกเล่นโดยแสดงให้เห็นเพียงครึ่งเดียวเพื่อประหยัดพื้นที่
เหนือขึ้นไปเป็นสวรรค์ ใต้เขามีปลาอานนท์หนุนอยู่ ต่ำลงมามีนรกภูมิ
ด้านข้างถัดไปเป็นภาพป่าหิมพานต์ แสดงภาพของสิ่งมีชีวิตต่างๆ
เช่นราชสีห์ คนธรรพ์ มักรีผล ใจกลางป่าหิมพานต์เป็นสระอโนดาต
สระน้ำที่แปลว่า ไม่มีวันต้องแสดงแดดส่องให้ร้อน มีท่าน้ำ 4 ท่า
เป็นที่สรงสนานแห่งพระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า พระอรหันต์ทั้งหลาย
รวมถึงเหล่าผู้วิเศษผู้มีฤทธิ์ทั้งหลาย เช่น ฤๅษี วิทยาธร ยักษ์ นาค เทวดา
สำหรับนางเทพอัปสร เทพบุตร คนธรรพ์ วิทยาธร และยักษ์
น้ำในสระอโนดาตนั้นใสเหมือนแก้วผลึก ปราศจากเต่าและปลา
จะมีปากทางให้น้ำไหลระบายออกอยู่สี่แห่ง ทิศละแห่ง
ด้านตะวันออกไหลออกมาจากช่องที่มีสัณฐานเหมือนปากราชสีห์
และเป็นที่ชุมนุมของราชสีห์ น้ำจะไหลวนขวารอบสระอโนดาต 3 รอบ
แล้วไหลไปลงคลองไปสู่ที่อยู่ของอมนุษย์ในป่าหิมพานต์
ด้านตะวันตกไหลออกมาจากช่องที่มีสัณฐานเหมือนปากช้าง
และเป็นที่ชุมนุมของช้าง น้ำจะไหลวนขวารอบสระอโนดาต 3 รอบ
แล้วไหลไปลงคลองไปสู่ที่อยู่ของยักษ์และปิศาจทั้งหลายในป่าหิมพานต์
ด้านทิศเหนือไหลออกมาจากช่องที่มีสัณฐานเหมือนปากม้า
และเป็นที่ชุมนุมของม้าน้ำจะไหลวนขวารอบสระอโนดาต 3 รอบ
แล้วไหลไปสู่มหาสมุทร
ด้านทิศใต้ไหลออกมาจากช่องที่มีสัณฐานเหมือนปากโค
เป็นที่ชุมนุมของโคและมหิสร น้ำจะไหลวนขวารอบสระอโนดาต 3 รอบ
แล้วไหลไปลงสระโบกขรณี ความเชี่ยวของน้ำทำให้น้ำเซาะตลิ่งกว้าง 500 โยชน์
ทำให้เกิดช่องอุโมงค์ใต้เขาเมื่อน้ำไหลออกจากเขาไปกระทบกับเขาที่ชื่อติรัจฉานบรรพต
แยกออกเป็น 5 สายเป็นปัญจ มหานที คือ คงคา ยมุนา อจิรวดี สรภู มหิ
เหนือภาพป่าหิมพานต์ ก็อย่างที่กล่าวไว้แล้วว่า ในหนังสือไตรภูมิ
จะมีการกล่าวถึงพุทธประวัติ ในที่นี่จะมีจิตรกรรมตอนเวสสันดรแทรกอยู่
ถ้าคิดว่าพื้นที่แค่เพียงฟากเดียวของหอไตรนี้ยังไม่แน่นพอ
ยังมีภาพชาดกสอดแทรกอยู่อีก ที่ผมรู้เพราะอ่านมาจากบล็อกของ
คุณปลาทองสยองเมืองคือ ภาพครุฑจับนาค และภาพลิงกับผีเสื้อน้ำนั่นเอง
สิ่งหนึ่งที่น่าเสียดายคือกลางห้องมีมีตู้พระธรรม เราจึงไม่ถอยเพื่อถ่ายภาพเต็มได้
วันที่: 1 มกราคม 2559 เวลา:14:50:07 น.
ผู้ติดตามบล็อก : 24 คน [