ตั้งใจไว้ว่าจะรีบโพสกระทู้พาเที่ยว  นิทรรศการ “มัดหมี่ สายสัมพันธ์แห่งเอเชีย” ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ บางไทร ให้เสร็จก่อนวันเฉมิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถ 12 สิงหาคม แต่ท่าทางความฝันจะเลือนรางเหลือเกินครับ พึ่งจะเขียนได้ตอนเดียวเท่านั้นเองนี่ก็ปาเข้าไปวันที่ 4 แล้วครับ ยังไงก็จะพยายามเร่งนะครับ

นิทรรศการ “มัดหมี่ สายสัมพันธ์แห่งเอเชีย”

ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ  บางไทร

ตอนที่ 2

เริ่มกันด้วยผ้าจากอินโดนีเซียอีกผืนนะครับ ผ้าฮิงกิส

ผ้าฮิงกิสเป็นผ้ามัดหมี่จากเกาะซุมบาตะวันออก ถือเป็นผ้าเอนกประสงค์ของสุภาพบุรุษคล้ายผ้าขาวม้าของไทย นอกจากจะนำมานุ่งห่มแล้วยังใช้ประโยชน์อื่นๆได้หลายอย่าง

ลวดลายที่ปรากฏบนผ้าเกิดจากการมัดหมี่เส้นยืนซึ่งตามภูมิปัญญาโบราณของชาวเกาะซุมบาตะวันออกนั้นใช้เชือกจากพืชตระกูลกล้วยนำมามัดกับเส้นด้ายจึงทำให้ลวดลายที่ได้อาจจะมีผิดจากแบบไปบ้างแต่ก็ทำให้ผ้าผืนนั้นเป็นเอกลักษณ์มีเพียงผืนเดียวในโลก ภายหลังเมื่อชาวญี่ปุ่นเอากรรมวิธีมัดหมี่แบบญี่ปุ่นโดยการใช้แม่พิมพ์ไม้มาเผยแพร่ การมัดหมี่แบบเดิมจึงหมดไปจากเกาะซุมบาตะวันออก

ลวดลายมัดหมี่ของผ้าฮิงกิสจะแตกต่างกันไปตามพื้นที่ แต่ส่วนมากจะทำลวดลายเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับความเชื่อในโลกวิญญาณ ชีวิตหลังความตาย รูปสัตว์และลวดลายเรขาคณิต

ผ้าฮิงกิสเป็นผ้าหน้าแคบ ประมาณ 40-60 เซนติเมตร เผื่อการนุ่งห่มได้จะต้องทอให้ยาวเป็น 2-3 เท่าของความกว้างนิยมทำลวดลายชุดเดียวกัน การนำมานุ่งห่มจะตัดผ้าออกครึ่งหนึงแล้วนำมาเพลาะตามยาว ลวดลายของผ้าฮิงกิสจึงมีลวดลายที่ซ้ำกันทั้งด้านซ้ายและขวา

ผ้าฟูดาลู (FuDalu) สาธารณรัฐฟิลิปปินส์

เป็นผ้ามัดหมี่ชนิดหนึ่งของเผ่าทีโบลี (T’boli) อาศัยอยู่บริเวณทะเลสาบซาบู (Sebu) จังหวัด South Cotabato เกาะมินดาเนา ใช้เป็นส่วนหนึ่งของเครื่องแต่งกายในเผ่าทีโบลี ทอจากใยสัปปะรด หน้าแคบเพราะใช้กี่เอว มีความกว้างประมาณ 35 – 45 เซนติเมตรเท่านั้น เป็นผ้าที่ถือว่าเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของฟิลิปปินส์ เชื่อกันว่าผ้าฟูดาลูเป็นผ้าศักดิ์สิทธิ์ ลวดลายทั้งหมดเกิดจากความฝันหรือการดลใจของพระเจ้า (Dream weaving) เป็นสิ่งที่เชื่อมโยงเทพเจ้าบนสวรรค์กับมนุษย์โลก เชื่อกันอีกว่าผู้ทอไม่ได้คิดลวดลายเองแต่เกิดจากการดลใจของพระเจ้า ลวดลายส่วนมากจะเป็นลายคล้ายขนนกหรือต้นสนต่อๆกันอย่างเป็นระเบียบ

ผ้ารีโบโซ่ สหรัฐเม็กซิโก

เป็นผ้าที่เป็นเครื่องแต่งกายประจำชาติของสตรีชาวเม็กซิกัน ผ้ารีโบโซ่แบบดั้งเดิมมีลักษณะคล้ายผ้าขาวม้าของไทย เป็นผ้าหน้าแคบเพราะใช้กี่เอวในการทอ ต่อมาได้มีการขยายขนาดกี่ทำให้ทอผ้าได้หน้ากว้างขึ้น ใช้ประโยชน์ได้มากขึ้น

ผ้ารีโบโซ่มีการทำลวดลายทั้งการมัดหมี่ที่เส้นยืนและมัดหมี่แบบสองทาง (ทั้งเส้นยืนและเส้นพุ่ง) สีที่นิยมมัดย้อม เช่น สีดำ สีน้ำเงินเข้ม สีม่วง สีแดง สีม่วง และสีเขียว ส่วนเส้นใยก็มีทั้งเส้นใยฝ้าย ถ้าเป็นผ้ารีโบโซ่ของกลุ่มชนที่อยู่บนภูเขาสูงก็จะเป็นเส้นใยขนสัตว์ ผ้ารีโบโซ่ที่ทอมาจากเส้นไหมจะใช้สวมใส่ในงานพิธีสำคัญๆเท่านั้น เมื่อทอผ้ารีโบโซ่เสร็จเรียบร้อยแล้วอาจจะนำไปตกแต่งชายหรือประดับขนนกอีกก็ได้

ผ่าซิ่นคอร์เทส สาธารณรัฐกัวเตมาลา

เป็นผ้าซิ่นชนิดหนึ่งของประเทศกัวเตมาลา ใช้ผ้าแจสแป (Jaspe) ที่ทำให้เกิดลวดลายด้วยการมัดหมี่ทั้งเส้นพุ่งและเส้นยืน ” มาเย็บเพลาะต่อกันเป็นผืนเดียว สีสันและลวดลายบนผ้าจะเป็นตัวกำหนดประเภทของการใช้งาน ซึ่งในภาษากัวเตมาลาคำว่าแจสแปแปลว่า “การมัดหมี่”ปกติแล้วผ้าซิ่นคอร์เทสจะทอด้วยเส้นใยจากฝ้ายเป็นหลัก กลุ่มชนซึ่งอาศัพอยู่บนที่สูงมีอากาศหนวเย็นตลอดปีจะใช้เส้นใยจากขนสัตว์มาทอเป็นผ้าซิ่นคอร์เทส ส่วนผ้าซิ่นคอร์เทสที่ทอจากเส้นใยจากไหมจะนำมาตัดเย็บชุด “ซอเบรฮุยพิลส์” (Sobrehulpils) สำหรับสวมใส่ในโอกาสพิเศษ จะมีลักษณะคล้ายเครื่องแต่งกายของเผ่าปกาเกอญอ ในประเทศไทย

เสื้อคลุมสตรี สาธารณรัฐอุซเบกิสถาน

สาธารณรัฐอุซเบกิสถานตั้งอยู่บริเวณเอเชียกลาง เป็นเมืองโบราณที่ตั้งอยู่ในเส้นทางสายแพรไหมระหว่างประเทศจีนกับยุโรป ดังนั้นกรรมวิธีการทอ การมัดหมี่ และลวดลาย ของประเทศต่างๆจึงมารวมกันอยู่ที่อุซเบกิสถานด้วย

ขั้นตอนการมัดหมี่ของอุซเบกิสถานมีวิธีการที่สลับซับซ้อนมากเริ่มต้นด้วยการมัดเส้นใยที่ไม่ต้องการให้ติดสีด้วยเส้นใยฝ้ายที่มีขนาดใหญ่และหนาเป็นลวดลายแล้วแต่จินตนาการของผู้มัดแล้วจึงนำขี้ผึ้งละลายป้ายทับลงไปเพื่อจะแน่ใจว่าสีจะไม่ติดส่วนที่มัดด้วยฝ้าย แล้วน้ำไปย้อมสี ถ้าต้องการจะทำลวดลายสีอื่นๆก็จะต้องทำขึ้นตอนนี้ซ้ำๆกันจนกว่าจะเสร็จ จึงจะนำไปต้มเพื่อให้ขี้ผึ้งละลายออกหมดแล้วจึงแกะเส้นฝ้ายที่ทำการมัดเอาไว้ แล้วจึงนำเส้นยืนนี้ไปตัดออกตามความยาวที่พอใจแล้วทอด้วยกี่เอวจึงทำให้ได้ผ้าที่หน้าแคบมาก เวลาจะนำมาทำเป็นเครื่องนุ่งห่มจะต้องนำผ้าสองผืนมาเย็บเพลาะติดกัน

เอกลักษณ์ของผ้ามัดหมี่ของประเทศอุซเบกิสถานที่แตกต่างไปจากผ้ามัดหมี่ของประเทศอื่นๆนั้นไม่ได้อยู่ที่ลวดลายและเทคนิค แต่อยู่ที่ขั้นตอนหลังการทอเป็นผืนแล้ว ผู้ทอจะนำไข่ขาวมาทาให้ทั่วผืนผ้า ผึ่งให้แห้งแล้วเอาท่อนไม้กลมทุบด้วยความแรงเท่าๆกัน เชื่อกันว่าไข่ขาวที่เคลือบผืนผ้าจะทำปฎิกิริยากับเส้นใยทำให้ผ้านุ่ม เรียบ

ผ้าปูดาลาบันก้า (Pou Dala Bunga) เกาะซูวา (Sava) เกาะโรตี (Roti) และเกาะเนา (Nadao)  สาธารณรัฐอินโดนีเซีย

ปูดาลาบันก้า มีความหมายว่า ผ้าโสร่งมัดหมี่ เป็นภาษาของชาวเกาะโรตี เป็นเครื่องแต่งกายประจำเผ่าของชาวเกาะที่ใส่ไนงานเฉลิมฉลองทั้งชายและหญิง โดยผู้ชายจะใช้ผ้ามัดหมี่ขนาดสั้นนุ่งเป็นโสร่งและใช้ผ้ามัดหมี่อีกสองผืนใช้พาดไหล่ ส่วนผู้หญิงจะใช้ผ้ามัดหมี่นุ่งแบบยาวหรือ “ซาเลนดัง” (Salendang) โดยชายผ้าด้านบนใช้เคียนอกปล่อยชายผ้านุ่งยาวกรอมเท้าซึ่งจะต้องใช้ผ้ามัดหมี่ 3-4 ผืนมาเย็บต่อกันตามความสูงของผู้สวมใส่เพราะเป็นผ้าที่ทอจากกี่เอวจึงมีขนาดหน้าผ้าที่แคบ

ผ้าปูดาลาบันก้า ใช้กรรมวิธีมัดหมี่ทั้งเส้นพุ่งและเส้นยืนเพราะได้รับอิทธิพลมาจากผ้า “ผ้าปาโตลา” ของอินเดีย จากการค้าขายของบริษัทดัทช์ อีส อินเดีย ผ้าปูดาลาบันก้าแบบดั้งเดิมส่วนใหญ่จะเป็นลายเรขาคณิต ลายเถาไม้ ส่วนผ้าที่ได้รับอิทธิพลจากผ้าปาโตลาจะมีลายงู ลายดอกไม้ และลายนก

ผ้าซัมป๊วตโฮล ราชอาณาจักรกัมพูชา

ผ้าซัมป๊วตโฮลเป็นผ้านุ่งของทั้งบุรุษและสตรี (ซัมป๊วต หรือ สมพรต แปลว่าผ้านุ่ง) ใช้กรรมวิธีมัดหมี่เส้นพุ่งโดยได้รับอิทธิพลการมัดหมี่มาจากอินเดียโดยตรง มีเอกลักษณ์พิเศษคือการทอใช้ตะกอตั้งแต่สามตะกอขึ้นไปทำให้ได้ผ้าเนื้อแน่น สีด้านหนึ่งเข้มกว่าอีกด้านหนึ่ง นิยมใช้สีหลัก 5 สี คือ สีดำ สีแดง สีฟ้า สีเหลือง และสีเขียว

ผ้าซัมป๊วตโฮลจองกระเบน ราชอาณาจักรกัมพูชา

เป็นผ้านุ่งที่ใช้สำหรับบุรุษนิยมนุ่งในพิธีสำคัญๆทอด้วยกรรมวิธีมัดหมี่มีลักษณะเป็นผืนผ้าสี่เหลี่ยมยาว มีความยาวประมาณ 3-4 หลา ใช้นุ่งแบบโจงกระเบน โครงสร้างของผ้าจะแบ่งออกเป็นสามส่วน

1. ส่วนท้องผ้า เป็นส่วนที่มีพื้นที่มากที่สุด เป็นช่วงลายหลัก ลวดลายมัดหมี่ที่นิยม เช่น ลายดอกไม้ ลายเครือเถา ลายตาราง เป็นต้น

2. เชิงผ้าหรือขอบผ้า จะเป็นส่วนที่ขนาบกับส่วนท้องผ้าไปตลอดผืน ขอบผ้าจะนิยมมัดลายเป็นแถบมีเส้นกั้นพื้นที่เป็นลายโคมหรือลายกรวยเชิง

3. ชายผ้า ส่วนนี้ไม่นิมมัดหมี่เป็นลายแต่จะทำเป็นเส้นแถบเล็กๆ หมายถึงการจบลายของผ้า

ต่อมาโครงสร้างผ้านี้ได้กลายมาเป็นวัฒนธรรมการทอและการแต่งกายของผู้คนในภาคอีสานของไทย อีกทั้งยังเป็นลายผ้าต้นแบบดั้งเดิมก่อนที่จะทำการสลายลายจนกลายมาเป็น “ผ้าซิ่นโฮล” ของสตรีในจังหวัดสุรินทร์ ศรีสะเกษ และบุรีรัมย์

ผ้ากาซือริ (Gasuri) ประเทศญี่ปุ่น

กาซือริ (Gasuri) หรือ คาซือริ แปลว่า การมัดย้อมเส้นใยให้เป็นรูปก่อนการทอ ซึ่งตรงกับคำว่า มัดหมี่ ในภาษาไทย การทอผ้ามัดกาซือริมีทั้งการมัดหมี่ที่เส้นพุ่ง (Yoko Gasuri) และการมัดหมี่ที่เส้นยืน (Tate Gasuri) และการมัดหมี่ทั้งสองทาง (Yoko – Tate Gasuri) ซึ่งการมัดหมี่นั้นเกิดขึ้นในญี่ปุ่นประมาณศตวรรษที่ 12-13 ในช่วงอาณาจักรริวคิวซึ่งปัจจุบันคือเมืองโอกินาวาซึ่งอยู่ใต้สุดของญี่ปุ่นแล้วค่อยๆแพร่ขยายความนิยมไปทางตอนเหนือ

ผ้ากาซือริมีทั้งที่ทอจากผ้าไหมและผ้าฝ้าย ทอจากกี่เอว มีวิธีการมัดหลายแบบ เอกลักษณ์ของผ้ากาซือริคือจะต้องมีการคำณวนขนาดที่จะนำไปตัดกิโมโนะเสียก่อนจึงจะลงมือทอ

โฮลพิดาน

ผ้าโฮลปิดาน หรือ ปิดาน หรือ โฮลปฎาน (โฮล – ปะ – ดาน) เป็นผ้าโฮลหรือผ้ามัดหมี่ชนิดหนึ่งในวัฒนธรรมของประเทศกัมพูชา นิยมทอด้วยไหมใช้กรรมวิธีมัดหมี่ที่เส้นพุ่ง เป็นผ้าที่ทอขึ้นเพื่อเป็นพุทธบูชาเพื่อใช้ในพิธีกรรมทางศาสนา ใช้ขึงเพดานของศาสนสถานเหนือเศียรพระพุทธรูป ชาวกัมพูชามีคติความเชื่อว่าการถวายผ้าปิดานเป็นพุทธบูชาจะได้กุศลสูงสุด ผู้ทอจึงใช้ความประณีตในการทอ ลวดลายที่ตกแต่งจึงเป็นลวดลายที่เกี่ยวข้องกับศาสนาพุทธ นิยมทอลวดลายพุทธประวัติ ชาดก หรือพระธาตุเจดีย์ และลวดลายที่เป็นมงคล

ผ้าโจงมัดหมี่ท้องพรรณ ราชอาณาจักรกัมพูชา

ผ้าท้องพรรณเป็นผ้าที่ทอขึ้นในราชอาณาจักรกัมพูชาสำหรับบุรุษนุ่งแบบโจงกระเบน ถือว่าเป็นผ้าปูม หรือสมปักปูมแบบหนึ่ง ต่างกันตรงที่บริเวณท้องผ้าไม่มีลายแต่ย้อมเป็นสีพื้นเรียบๆ บางครั้งอาจจะเรียกตามสีของท้องผ้า เช่น ผ้าท้องน้ำเงิน เป็นต้น

สีพื้นบนท้องผ้าเกิดจากการมัดหมี่เส้นพุ่ง ทอยกสามตะกอ โดยมีการสลับกับการมัดลายขนาดใหญ่บริเวณขอบผ้าหรือสังเวียนผ้า เช่น ลายหมากจับ หรือลายไล่เขมร มีลายช่อแทงท้องพุ่งเข้าสู่ท้องผ้าทั้งสี่ด้าน และมีลายกรายเชิงถึง 3 ชั้น จำนวนชั้นของลายมัดหมี่กรวยเชิงแสดงถึงความสำคัญของผู้สวมใส่

ผ้าสมปักปูมลายราชวัตร ราชอาณาจักรกัมพูชา

ผ้าสมปักปูม ใช้เรียกชื่อผ้าทอด้วยไหมในประเทศกัมพูชาสำหรับบุรุษนุ่งเป็นโจงกระเบนใช้กรรมวิธีมัดหมี่ที่เส้นพุ่ง ผ้าสมปักปูมที่เห็นทั้งหมดนี้มีความงดงาม ถูกต้องสมบูรณ์ครบถ้วนของการทอ เป็นผ้าที่ส่งเข้ามาถวายเป็นราชบรรณการแก่ราชสำนักสยาม มีสังเวียนขนาบตามความยามป้าทั้งสองด้าน มีลายช่อแทงท้อง ส่วนท้องผ้าเป็นมัดหมี่ลายราชวัตร และมีลายกรวยเชิงเฟื่องอุบะ 3 ชั้น

ลายราชวัตร หรือลายสี่เหลียมย่อมุมไม้สิบสอง ลายสี่เหลี่ยมย่อมุมไม้สิบหก หรือลายสี่เหลี่ยมย่อมุมไม้ยี่สิบ เป็นการเรียกลายเหลี่ยมชนิดหนึ่งที่มิได้มีแต่กรรมวิธีมัดหมี่เท่านั้น กรรมวิธีการทอแบบอื่นๆก็มีลายราชวัตรอยูด้วย เช่น ผ้ายกลายราชวัตรจากเกาะยอ สงขลา หรือผ้ายกดอกราชวัตร จากผ้ากลุ่มอีสานใต้

ผ้ามัดหมี่ สาธารณรัฐอินเดีย

ผ้ามัดหมี่เป็นวัฒนธรรมของประเทศอินเดียมานานกว่า 1000 ปี โดยมีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่พบว่าวัฒนธรรมการมัดหมี่มาตั้งแต่ศตวรรษที่ 7 จากภาพจิตรกรรมทีถ้ำอาชันต้า (Ajanta) ถือกันได้ว่าอินเดียเป็นต้นแบบของผ้ามัดหมี่ของหลายๆประเทศในเอเชีย โดยประเทศเหล่านั้นรับวัฒนธรรมมัดหมี่ผ่านการค้าและศาสนาฮินดู

ผ้าปาโตลา (Patola) สาธารณรัฐอินเดีย

ผ้าปาโตลาเป็นผ้ามัดหมี่ที่ทอขึ้นในแคว้นคุดชราด หรือ กุจารัฐ มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยนผืนผ้ามีความยาว 4-6 หลา ใช้กรรมวิธีการมัดหมี่แบบสองทางคือทั้งเส้นพุ่งและเส้นยืน ทำให้เกิดลวดลายที่คมชัด สวยงาม ถือเป็นสุดยอดของผ้ามัดหมี่ นิยมสีสด เช่น แดง เขียว เหลือง สีคราม

ผ้าปาโตลาเผยแพร่เข้ามาในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้พร้อมๆกับการค้ากับชมพูทวีปและการเผยแพร่ศาสนาฮินดู ในอินโดนีเซียผ้าปาโตลาถูกสงวนไว้สำหรับราชสำนักเท่านั้น ในกัมพูชา ลาว และไทยรับเอารูปแบบ กรรมวิธี และลวดลายของผ้าปาโตลาเข้ามาใช้กับผ้าพื้นเมือง

และทั้งหมดนี่ก็คือผ้ามัดหมี่จากกลุ่มประเทศเอเชียที่นำมาจัดแสดงไว้ บล็อกท่องเที่ยวคราวหน้าจะเป็นตอนสุดท้าย - ผ้ามัดหมี่ในประเทศไทยครับ

อีกช่องทางหนึ่งในการติดตามการท่องเที่ยวแบบตามใจทนายอ้วนครับ

ทนายอ้วนพาเที่ยว - ChubbyLawyer Tour

https://www.facebook.com/ChubbyLawyerTour/

Chubby Lawyer Tour …………… เที่ยวไป...........ตามใจฉัน