พระร่วง เป็นชื่อในตำนานใช้เรียกรวมๆหมายถึงพระราชารัฐสุโขทัยโดยไม่เจาะจงถึงองค์ใดองค์หนึ่ง  ร่วง แปลว่า รุ่งเรือง, อรุณ แผลงจากคำว่า รุ่ง คำเดียวกับลาวเรียก ท้าวฮุ่ง  ท้าวเจือง  วีรบุรุษสองฝั่งโขงยุคดึกดำบรรพ์  ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่บริเวณลุ่มน้ำกก-อิง(เชียงราย-พะเยา)  ตำนานพระร่วงลูกนางนาค เล่าว่า พระยาอภัยคามินีศีลาจารย์บริสุทธิ์อยู่ในเมืองหริภุญชัยนคร ย่อมออกไปจำศีลอยู่ในเขาใหญ่ จึงร้อนถึงอาสนนางนาคอยู่ไม่ใด้ ก็ขึ้นมาในภูเขาใหญ่นั้น ก็มาพบพระยาจำศีล เธอก็มาเสพเมถุนด้วยนางนาคๆ อยู่ใด้เจ็ดวันก็แล้วจะลาไป พระยาจึงให้ผ้ารัตกัมพลและพระธำมรงค์ไปแก่นางนาคให้ชมต่างพระองค์ นางนาคก็กลับลงไป พระยาก็เข้ามาเมืองดังเก่า (พระร่วงเป็นลูกนางนาค กับพระราชาเมืองหริภุญชัย  เมื่อพระร่วงโตขึ้นใด้ไปเป็นพระราชาเมื่องศรีสัชนาลัย-น่าจะเป็นเมืองแรกของรัฐสุโขทัย )…น่าเชื่อว่าตระกูลพระร่วงมีบรรพชนสายหนึ่ง อยู่บริเวณลุ่มน้ำกก-อิง-โขง  ที่ภายหลังเป็นดินแดนล้านนากับล้านช้าง ชึ่งมีหลักฐานและร่องรอยสำคัญอญู่ในจารึกวัดศรีชุม ว่าดินแดนของพ่อขุนศรีนาวนำถุมเกี่ยวดองป็นเครือญาติกับเมืองพะเยาและเมืองเชียงแสน ( ทีมา:สุจิตต์ วงเทศน์  ในมติชนสุดสัปดาห์ 16-22 พฤศจิกายน 2555 )

            พระญามังราย แห่งอาณาจักรหิรัญนครเงินยาง  บดขยี้เมืองหริภุญชัย  (ลำพูน )  มีมูลเหตุสองประการดังนี้

1. ลำพูนเป็นเมืองราชธานีที่รับอารยธรรมแบบอินเดีย-ทราวดีมาเต็มๆ เจริญรุ่งเรือง ถึงขีดสุดทั้งทางโลกและทางธรรมมาก่อนเมืองแถบลุ่มน้ำกก หลายศตวรรษแล้ว  พระญามังราย ฟังคำพ่อค้าวาณิชที่เดินทางขึ้น-ล่องค้าขายแถบลุ่มแม่น้ำปิง ล้วนกลับมาเล่าเป็นเสียงเดียวกันว่า  คนเมืองหริภุญชัยร่ำรวยนัก ผู้คนใส่คำ ใส่เงิน มีวัดวาอารามมากกว่า 2000 แห่ง อย่าได้มาเทียบกับเมืองเงินยางเลย ผู้คนขณะนั้นยังนับถือผี ปู่จ้าวลาวจกกันอยู่ ! 

 2. ข่าวมองโกลรุกพิฆาต พิชิตเมืองโน้น กระหนาบเมืองนี้จนพินาศ ล้วนแต่เป็นเมืองใหญ่ๆทั้งสิ้น อาทิเช่น จามปา อังกอร์ พุกาม  นี่คือสถานการณ์ฉุกเฉิน…เหตุการณ์ยึดเมืองลำพูนเกิดขึ้นเมื่อปี 1824 พระญามังรายคือผู้ชนะ ด้วยขบวนทัพที่มากถึง 12แสน การเผาเมืองลำพูนจึงไม่ใช่เรืองแปลก ถือเป็นยุทธวิธีข่มขวัญ  ในฐานะผู้ชนะ ต้องประกาศให้โลกรู้ถึงแสนยานุภาพว่าพระองค์ต้องการผนวกนครรัฐโบราณลุ่มแม่น้ำปิง รวมกับหิรัญนครเงินยางจากลุ่มแม่น้ำกก ( ที่มา  เพ็ญสุภา  สุขคตะ ใจอินทร์ )