เมืองศรีมโหสถอดีตเคยเป็นเมืองโบราณขนาดใหญ ที่มีความสำคัญมากเมืองหนึ่ง มีการพัฒนาทางศิลปวัฒนธรรมมาโดยลำดับ ตั้งแต่ก่อนพุทธศตวรรษที่ 11 เนื่องจากเป็นเมืองท่าชายทะเล จึงมีการติดต่อค้าขายแลกเปลี่ยนสินค้าทั้งกับจีนและอินเดีย ได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมฟูนัน โดยมีหลักฐานการขุดพบลูกปัดแบบฟูนันและแบบโรมัน ซึ่งมีอายุราว พ.ศ. 600 – 800 นอกจากนี้ยังพบภาพสลักรูปสัตว์ต่าง ๆ แบบอมราวดี พุทธศตวรรษที่ 7 – 9 ที่บริเวณสระแก้ว สระขวัญอีกด้วย

จารึกที่เกี่ยวข้อง เมืองโบราณ อวัธยปุระ-สังโวก-ศรีมโหสถ

1.จารึก k.9 พูหู Phu-hu u พ.ศ.1182 พบบริเวณปากแม่น้ำโขง กล่าวถึงศิวะลึงค์ที่ทรงนามว่า วเรีศวร

    และ จารึก สมโบร์ไพรกุกk.664 สมัยก่อนเมืองพระนคร กล่าวถึง โขลญสังโวกแห่งจังการ

2. จารึกเนินสระบัว พ.ศ.1484 พบบริเวณสระมรกตได้กล่าวถึงการกัลปนาของรอยพระบาท

3. จารึก k.380 ปราสาทเขาพระวิหาร พ.ศ.1581 ได้กล่าวถึงพระกมรเตงอัญศรีราชปตวิวรรมัน ผู้เป็นหลานของพระกมรเตงอัญศรีราชปตวิวรรมันแห่งเมืองอวัธยปุระ ได้ส่ง กมรเตงชคตศรเรีศวร มากัลปนา( น่าจะคือ วีเรศวร ที่สังโวก)

4. จารึก บาเสท k.206 พ.ศ.1585 เอ่ยถึง โขลญพงสังโวก และ จารึกวัดพระเขาชโงก k.289 พ.ศ. 1609 พบบริเวณใกล้ปราสาทบายน กล่าวถึง เจ้าเมือง อวัธยปุระ

5. จารึกเชิงเทียนสำริด พ.ศ.1730 จารึกว่า 1115 ศกพระไทยธรรมของพระบาทกมรเตงอัญศรชัยวรรม ทรงมอบให้อโรคยาศาล ณ สังโวก ( อวัธยปุระ เป็นชื่อภาษาสันกฤต ส่วนสังโวกเป็นชื่อภาษาขอมโบราณและ มโหสถ เป็นชื่อภาษาไทย จารึกที่พบ พ.ศ1730 กล่าวถึง อโรคศาลาที่อวัธยปุระ และ สังโวก พบในสถานที่เดียวกัน )

เมืองมโหสถ เป็นชื่อบ้านเมือง โบราณตั้งแต่ราวหลัง พ.ศ.1000 ได้ชื่อจากนิทานชาดกเรื่องพระมโหสถปัจจุบันบ้านเมืองโบราณอยู่ในเขตอำเภอศรี มโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี มีร่องรอยวัฒนธรรมกว้างขวางถึงอำเภอพนมสารคาม บริเวณที่ลุ่มตอนชายทะเลโคลนตมของอำเภอศรีมหาโพธิ (อยู่ทางเหนือ) อำเภอศรีมโหสถ (อยู่ตรงกลาง) ต่อเนื่องถึงอำเภอพนมสารคาม(ฉะเชิงเทรา อยู่ทางตอนใต้) เติบโตขึ้นจากการค้าข้ามภูมิภาคเป็นบ้านเมืองใหญ่ หรือรัฐขนาดเล็ก สมมุติชื่อเรียกตามนิทานท้องถิ่นของลาวพวนว่า เมืองมโหสถ มีเมืองมโหสถเป็นศูนย์กลางเกี่ยวข้องไปถึงชุมชนบ้านเมืองและรัฐขนาดเล็กทางที่ ลุ่มๆดอนๆ ภายในจนถึงทะเลสาบในกัมพูชารวมถึงบริเวณลุ่มน้ำชี-มูล ในอีสาน และรัฐอู่ทอง (สุพรรณบุรี) ฟากตะวันตกลุ่มน้ำเจ้าพระยา

อ่านเพิ่มเติม //www.sujitwongthes.com/wp-content/uploads/2013/01/srimahosot.pdf