กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว
เพชรพระมหามงกุฎ
แผ่นดินทอง
รัตนโกสินทร์ ๒๒๕ ยินดีต้อนรับ
สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
พระราชสกุล
เที่ยวเมืองพระร่วง
ตำนานวังหน้า
ความ-ทรงจำ ในสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
อธิบายเรื่องธงไทย
ตำนานภาษีอากร
บันทึกรับสั่งสมเด็จฯ
สารคดีที่น่ารู้ - ม.จ.หญิงพูนพิศมัย ดิศกุล
พระจอมเกล้าพระจอมปราชญ์
เทศาภิบาล
สิมอีสาน
ว่าด้วยตำนานเสภา เรื่องขุนช้างขุนแผน
ตำนานการสอบพระปริยัติธรรม
ตำนานพระแก้วมรกต
เรื่องทรงเที่ยวกลางคืน พระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
จดหมายเหตุพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระประชวรจนถึงสวรรคต
พระราชหัตถเลขาในรัชกาลที่ ๕ เสด็จประพาสแหลมมลายูคราว ร.ศ. ๑๐๘
พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตอนเสวยราชย์
พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ก่อนเสวยราชย์
ว่าด้วยประเทศสยามในจดหมายเหตุจีน
ว่าด้วยหน้าที่และพระอัธยาศัยในกรมพระราชวังบวรฯ กรุงรัตนโกสินทร์
ตำนานหนังสือพระราชพงศาวดาร
คำให้การหัวพันห้าทั้งหกในศึกฮ่อ
อำแดงเหมือน กับ นายริด
แผ่นดินสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจ้าอู่ทอง)
ว่าด้วยตำนานการเดินทางของฝรั่งมาสู่สยาม และมูลเหตุที่รับเป็นไมตรี
สำเภาเจดีย์ที่วัดยานนาวา
กรุงศรีอยุธยา ครั้งบ้านเมืองดี
ร.ศ. ๑๑๒
อธิบายเรื่องพระบาท
อธิบายตำนานรำโคม
วิจารณ์ว่าด้วยหนังสือ พราหมณศาสตร์ทวาทสพิธี
วินิจฉัยประเพณีแต่งงานอย่างโบราณ
พระราชหัตถเลขาอันเป็นมูลเหตุที่ตั้งหอพระสมุดวชิรญาณ
บรรดาศักดิ์ "เจ้าคุณ" ฝ่ายผู้หญิง
รับทูตฝรั่งครั้งกรุงรัตนโกสินทร์
ตำนานการที่ไทยเรียนภาษาอังกฤษ
ลักษณะการศึกษาของเจ้านายแต่โบราณ
คำให้การชาวอังวะ
แผ่นดินสมเด็จพระเอกาทศรฐมหาราช
"กรมสมเด็จ" กับ "สมเด็จกรม"
พระบรมราชาธิบายเรื่อง ตั้งกรมเจ้านาย
เปรียบนามสกุลกับชื่อแซ่
พระราชปุจฉาอันเป็นมูล "พระมหาเจดีย์ศรีสรรเพชญดาญาณ"
คำให้การเฒ่าสา เรื่องหนังราชสีห์
ประกาศพระราชบัญญัติให้ใช้คำนำหน้าชื่อชนต่างๆ
ตำนานพระโกศ
ศึกเจ้าอนุเวียงจันทน์
ศึกถลาง
อธิบายเรื่องพระมหาอุปราช
เสด็จประพาสต้น ร.ศ. ๑๒๕
กำเนิดหัวเมืองในมณฑลอีสาน สรุป
กำเนิดหัวเมืองในมณฑลอีสาน ตอนที่ ๒
กำเนิดหัวเมืองในมณฑลอีสาน ตอนที่ ๑
อธิบายเรื่องวรรณยุกต์
ประกาศพระราชพิธีโสกันต์ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์
ประกาศขนานนามพระพุทธปฏิมากรประจำรัชกาล
ตั้งเจ้าพระยานครศรีธรรมราช
ว่าด้วยมูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม
เหตุเกิดเมื่อศักราช ๙๐๗ พระเทียรราชาได้ราชสมบัติ
เสด็จตรวจราชการมณฑลอีสาน มณฑลอุดร ตอนที่ ๑
เสด็จตรวจราชการมณฑลอีสาน มณฑลอุดร ตอนที่ ๒
เมื่อแผ่นดินทรงสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๒ พระองค์
ว่าด้วยลักษณะการปกครองประเทศสยามแต่โบราณ
เสด็จประพาสต้น ร.ศ. ๑๒๓
พระราชมรดกในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
ตำหนักทองที่วัดไทร
ด่านพระเจดีย์สามองค์
๒๓ ตุลาคม ๒๔๕๓ เมื่อแผ่นดินสยามร้องไห้
โรงเรียนมหาดเล็กหลวง
สร้างพระบรมรูปทรงม้า
สมเด็จพระปิยมหาราช
อั้งยี่
ตำนานเงินตรา
ตำนานอากรบ่อนเบี้ยและหวย
แผ่นดินพระร่วง
จดหมายเหตุเสด็จหว้ากอ ปีมะโรงสัมฤทธิศก
แรกมีอนามัยในเมืองไทย
แรกมีโรงพยาบาลในเมืองไทย - ศิริราชพยาบาล
พระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน
พงศาวดารเมืองนครเชียงใหม่ เมืองนครลำปาง เมืองลำพูนไชย
แผ่นดินสมเด็จพระนเรศวรมหาราช
แผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช
แผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ
แผ่นดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ
ภูมิสถานกรุงศรีอยุธยา
ตำนานกรุงศรีอยุธยา
ศึกคราวตีเมืองพม่า
ศึกเมืองทวาย
ศึกพม่าที่นครลำปางและป่าซาง
ศึกพม่าที่ท่าดินแดง
ศึกหินดาดลาดหญ้า
ค้นเมืองโบราณ
ว่าด้วยตำนานสามก๊ก
ธรรมเนียมราชตระกูลในกรุงสยาม
พระราชกรัณยานุสรณ์
หนังสือหอหลวง
ว่าด้วยยศเจ้านาย
บรรดาศักดิ์ "เจ้าคุณ" ฝ่ายผู้หญิง
เจ้าคุณนวล
คำอธิบายเรื่อง เจ้าคุณประตูดิน
ผู้ที่ได้นามว่า เจ้าคุณประตูดิน นั้น ทราบว่าเป็นที่ท้าวศรีสัจจา ในรัชกาลที่ ๒ กล่าวกันว่าชื่อตัวชื่อมิ คือผู้ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดฯ ให้ทำรูปไว้ ณ มุขกระสันพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท และมีโคลง (เข้าใจว่าเป็นพระราชนิพนธ์รัชกาลที่ ๔) จารึกไว้ที่รูปนั้นบท ๑ ขึ้นต้นบทว่า
แถลงลักษณรูปท้าว ศรีสัจ จาแฮ
แต่อีก ๓ บาทข้าพเจ้าจำโคลงไม่ได้ ครั้นไปดูเมื่อเร็วๆ นี้ก็เห็นทาสีลบโคลงเสียหมดแล้ว สืบหาผู้จำไว้ได้ยังไม่พบตัว จำได้แต่เนื้อความของโคลง ๓ บาทต่อไปนี้นั้นเป็นคำสรรเสริญว่า ท้าวศรีสัจจาเป็นผู้เชี่ยวชาญในราชการในพระราชนิเวศน์เท่านั้น อนึ่ง ที่รูปท้าวศรีสัจจานั้นมีรูปโขลนคนรับใช้ปั้นไว้ด้วย ๒ คน คนหนึ่งชื่อจ่าบัว คนหนึ่งชื่อตี อยู่มาจนรัชกาลที่ ๔ คนชื่อตีนั้นข้าพเจ้ารู้จัก
เหตุที่เรียกท้าวศรีสัจจา(มิ) ว่าเจ้าคุณประตูดินนั้น เพราะท้าวศรีสัจจามิ มักออกนั่งว่าการ เช่นรับพวกขอเฝ้าเป็นต้น ที่ประดูดินเป็นมูลเหตุ คนทั้งหลายจึงเรียกว่า เจ้าคุณประตูดิน (ความที่กล่าวข้อนี้มีรูปเขียนไว้ในตู้ลายรดน้ำใบ ๑ เดี๋ยวนี้อยู่ที่หอพระสมุดฯ เขียนรูปแสดงพระราชวังครั้งรัชกาลที่ ๒ มีรูปหญิงมีบรรดาศักดิ์คน ๑ นั่งรับแขกอยู่ที่ประตูพระราชวัง เป็นสำคัญ)
แต่คำที่เรียกว่าเจ้าคุณนั้น ข้าพเจ้าเข้าใจว่าแต่เดิมเป็นแต่คำสำหรับคนทั้งหลายเรียกยกย่อง มิใช่ยศศักดิ์ซึ่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินทรงตั้ง แต่โบราณมาดูเหมือนจะมีคำ ๒ คำเป็นคู่กัน คือ เจ้าครอก คำ ๑ เจ้าคุณ คำ ๑ เป็นคำสำหรับคนทั้งหลายเรียกผู้มียศ เจ้าครอกเรียกผู้มียศในราชสกุล เช่นเรียกพระองค์เจ้ากุว่า เจ้าครอกวัดโพธิ์ เป็นตัวอย่าง แม้เจ้านายที่ทรงศักดิ์เป็นเจ้าฟ้า แต่โบราณก็มักเรียกกันว่า เจ้าตนอดฟ้า คำว่าเจ้าครอกนี้ ข้าพเจ้าเคยได้ยินเสด็จกรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ และสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์เรียกเจ้านายที่ยังมิได้ทรงกรมว่า เจ้าครอก มาจนในรัชกาลที่ ๕
คำว่าเจ้าคุณนั้น ดูเป็นสำหรับเรียกผู้ที่มียศภายนอกราชสกุลทั้งชายหญิง เป็นต้นว่าพระภิกษุที่มียศเป็นพระราชาคณะ ก็เรียกว่าเจ้าคุณ ขุนนางมียศถึงกินพานทองก็เรียกว่าเจ้าคุณ สตรีที่มียศสูงก็เรียกกันว่าเจ้าคุณ มีทั้งที่เป็นราชินิกูลเป็นเจ้าจอมมารดาและเป็นท้าวนาง เจ้าราชินิกูลนั้น เช่นเจ้าคุณนวล มารดาสมเด็จเจ้าพระยาทั้งสอง เรียกกันว่าเจ้าคุณโต เป็นตัวอย่าง ธิดาของเจ้าคุณนวลที่ได้มีตำแหน่งในพระราชวังคือเจ้าคุณนุ่น ก็เรียกกันว่าเจ้าคุณวังหลวง เจ้าคุณคุ้มก็เรียกว่าเจ้าคุณวังหน้า เจ้าคุณต่ายก็เรียกว่าเจ้าคุณปราสาท เจ้าจอมมารดาที่ยกย่องกันว่าสูงศักดิ์ เช่นเจ้าจอมมารดาตานี รัชกาลที่ ๑ ก็เรียกกันว่าเจ้าคุณวัง เจ้าจอมมารดาสี รัชกาลที่ ๒ ก็เรียกกันว่าเจ้าคุณพี แต่ท้าวนางที่เรียกกันว่าเจ้าคุณ ได้ยินได้แต่เรียกท้าวศรีสัจจามินี้คนเดียว เห็นจะเป็นเพราะได้ว่าราชการต่างพระเนตรพระกรรณสิทธิ์ขาดเมื่อในรัชกาลที่ ๒ มีเกียรติคุณยิ่งกว่าท้าวนางคนอื่นๆ พวกชาววังยำเกรงมากจึงเรียกกันว่าเจ้าคุณ เจ้าคุณที่กล่าวมาทั้งปวงนี้เข้าใจว่ามิได้ทรงตั้ง เป็นแต่คนทั้งหลวงเรียก เมื่อสังเกตดูสมัยของตัวบุคคลที่กล่าวมา เห็นจะเรียกกันหนาหูเมื่อในรัชกาลที่ ๒ จึงทรงเรียกตามในพระราชนิพนธ์ เป็นคำพูดของพวกนางชาววังในบทเพลงช้า อ้างถึงเจ้าคุณประคูดินว่า จะไปเรียนเจ้าคุณประตูดิน ดังนี้
มีความกล่าวกันอีกอย่างหนึ่ง ว่าเมื่อในรัชกาลที่ ๑ พวกชาววังเรียกสมเด็จพระอมรินทรา บรมราชินีว่าเจ้าคุณประตูดิน ข้อนี้ข้าพเจ้าไม่พบหลักฐาน และไม่เชื่อว่าจริง เพราะสมเด็จพระอมรินทรได้เป็นท่านผู้หญิงมาแล้วแต่ก่อนเสวยราชย์ เมื่อประดิษฐานพระราชวงศ์มีพระราชโอรสธิดาเป็นเจ้าฟ้าถึง ๔ พระองค์ เห็นว่าคนทั้งหลายคงเรียกว่าสมเด็จพระพันวัสสา ตามแบบอย่างพระอัครมเหสีครั้งกรุงเก่า ครั้นถึงรัชกาลที่ ๒ ทรงสถาปนาเป็นสมเด็จกรมพระอมรินทามาตย์เทียบที่กรมพระเทพามาตย์ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงครั้งกรุงเก่า ในรัชกาลที่ ๒ คนทั้งหลายจึงเรียกสมเด็จพระศรีสุริเยนซึ่งเป็นพระมเหสีว่าสมเด็จพระพันวัสสา ตามอย่างครั้งรัชกาลที่ ๑ ต่อมา ข้าพเจ้าคิดเห็นว่าความจริงเป็นเช่นว่ามานี้ ถ้าคนเรียกสมเด็จพระอมรินทร์ว่า เจ้าคุณประตูดิน ไซร้ ในบทร้องเพลงช้าที่ทรงพระราชนิพนธ์คงทรงว่า จะไปทูลเจ้าคุณประตูดิน ไหนจะทรงว่า จะไปเรียนเจ้าคุณประตูดิน
เจ้าคุณซึ่งเป็นยศสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินทรงตั้ง พึ่งปรากฏว่ามีขึ้นในรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตั้งชั้นแรก ๒ คน คือเจ้าคุณแข ซึ่งคนทั้งหลายเรียกกันว่าเจ้าคุณตำหนักใหม่ เป็นธิดาสมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่คน ๑ เจ้าคุณนุ่ม ซึ่งคนทั้งหลายเรียกกันว่าเจ้าคุณตำหนักเดิม เป็นธิดาสมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อยคน ๑ เพราะเจ้าคุณทั้ง ๒ นี้เข้าไปมีตำแหน่งรับราชการในพระบรมมหาราชวัง โปรดฯ ให้มีปลัด (ทำนองพระราชาคณะ) ทั้ง ๒ คน คือคุณปลัดขำและคุณปลัดเสงี่ยม ต่อมาทรงตั้งธิดาสมเด็จเจ้าพระยาองค์ให้เป็นเจ้าคุณอีก ๒ คน คือเจ้าคุณปุก เรียกกันว่าเจ้าคุณกลางคน ๑ เจ้าคุณหรุ่น เรียกกันว่าเจ้าคุณน้อยคน ๑ ทรงตั้งธิดาสมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อยเป็นเจ้าคุณอีก ๒ คน คือเจ้าคุณป้าคน ๑ เจ้าคุณคลี่คน ๑ เจ้าคุณทั้ง ๔ นี้หาปรากฏว่ามีปลัดไม่ เห็นจะเป็นเพราะไม่ได้เข้าไปมีตำแหน่งรับราชการในพระบรมมหาราชวัง
นอกจากทรงตั้งเจ้าคุณ ๖ คนที่กล่าวมา พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงกำหนดฐานันดรเจ้าคุณเป็นชั้นต่างๆอีกอย่าง ๑ คือ เจ้าคุณซึ่งเป็นพระภคินีของสมเด็จพระอมรินทรา บรมราชินี ทรงยกฐานันดรเป็นเจ้าคุณพระไอยิกา เจ้าคุณที่เป็นธิดาของเจ้าคุณพระไอยิกา คือเจ้าคุณที่เป็นพี่สมเด็จเจ้าพระยาทั้ง ๒ นั้น โปรดฯให้มีฐานันดรเป็นเจ้าคุณพระสัมพันธวงศ์ ดูเหมือนจะมีที่ใช้ตามทรงกำหนดแต่สำหรับเขียนผ้าทรงทอดสดัปกรณ์ในพิธีกาลานุกาลเท่านั้น
พิเคราะห์ดูการที่ทรงตั้งเจ้าคุณเมื่อรัชกาลที่ ๔ นั้นสันนิษฐานว่าจะเป็นด้วยเหตุ ๒ อย่าง คือเพื่อจะทรงยกย่องธิดาสมเด็จเจ้าพระยา ๒ องค์ให้มีบรรดาศักดิ์สูงขึ้นอย่าง ๑ อีกอย่าง ๑ น่าจะเพราะสมเด็จเจ้าพระยาทั้ง ๒ องค์มีบุตรธิดามาก จึงทรงตั้งธิดาภรรยาหลวงขึ้นเป็นเจ้าคุณ เป็นการทรงจำกัดว่าควรเรียกเจ้าคุณได้เพียงนั้น การที่เรียกเจ้าคุณกันฟั่นเฝือมีคำเล่ากันมาว่า ถึงเจ้าจอมมารดาต่างกรมผู้ใหญ่ เช่นเจ้าจอมมารดาศิลาของกรมพระพิพิธฯ กรมพระพิทักษ์ฯ และเจ้าจอมมารดาปรางของกรมหลวงวงศาฯ เป็นต้น บ่าวไพร่ก็เรียกกันว่าเจ้าคุณ บางทีที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตั้งเจ้าคุณให้มีบรรดาศักดิ์ขึ้น จะมีพระราชประสงค์เพื่อป้องกันการเรียกเจ้าคุณพร่ำเพรื่อทางพวกเจ้าจอมมารดาด้วยก็เป็นได้ ประเพณีการทรงตั้งเจ้าคุณจึงได้เกิดมีขึ้นมาแต่รัชกาลที่ ๔
....................................................................................................................................................
คัดจาก ประชุมพระนิพนธ์ ในสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
Create Date : 12 กรกฎาคม 2550
Last Update : 9 สิงหาคม 2550 13:04:51 น.
2 comments
Counter : 4369 Pageviews.
Share
Tweet
อ่านยากไปนิดหนึ่ง แต่ก็ดีทำให้ได้ทบทวนภาษาไทยไปด้วย
โดย: shin chan (
alei
) วันที่: 10 สิงหาคม 2550 เวลา:17:50:32 น.
ไปดูตุ๊กแกป่าแห่งนาก่ามา
เป็นความรู้ใหม่ blog สวยงามแปลกดีครับ
เรียนทุกท่านที่สนใจเรื่องเกี่ยวกับแอฟริกา
เข้าไปเยี่ยมที่ Blog ของคุณ shin chan ด้วยกันครับ
https://www.bloggang.com/viewblog.php?id=alei&date=10-08-2007&group=6&gblog=5
(คลิกที่ท้ายชื่อเจ้าของ Blog จะสะดวกกว่า)
โดย:
กัมม์
วันที่: 11 สิงหาคม 2550 เวลา:15:46:56 น.
Name
* blog นี้ comment ได้เฉพาะสมาชิก
Opinion
*ส่วน comment ไม่สามารถใช้ javascript และ style sheet
กัมม์
Location :
[Profile ทั้งหมด]
ฝากข้อความหลังไมค์
Rss Feed
Smember
ผู้ติดตามบล็อก : 41 คน [
?
]
วิชา ความรู้จะมีค่าเมื่อถูกถ่ายทอด
Bigmommy
NickyNick
เพ็ญชมพู
kenzen
สาวใหม
กระจ้อน
คนรักน้ำมัน
Why England
naragorn
biebie999
วรณัย
เซียงยอด
แม่สลิ่ม
รอยคำ
สุธน หิญ
นอกราชการ
BFBMOM
มณีไตรรงค์
karmapolice
เมื่อไรจะหายเหงา
เจ้าชายเล็ก
รักดี
ลุงนายช่าง
nidyada
mr.cozy
กวินทรากร
Mutation
พลังชีวิต
หนุ่มรัตนะ
Webmaster - BlogGang
[Add กัมม์'s blog to your web]
เครือข่ายกาญจนาภิเษก
หอมรดกไทย
เวียงวัง
มอญ
กฎหมายไทย
ประตูสู่อีสาน
พจนานุกรมไทย-อังกฤษ
พจนานุกรมไทย-บาลี
คำไท - คำถิ่น
คนโคราช
หนังสือหายาก E - Book
ลิลิตตะเลงพ่าย
สามก๊ก
บ้านมหา (หมอลำออนไลน์)
หมากรุกไทย และหมากกระดาน
ราชกิจจานุเบกษา
สมุดภาพเมืองไทยในอดีต
พระราชวังพญาไท
พิพิธภัณฑ์หุ่นขี้ผึ้งไทย
ฐานข้อมูลภาพถ่าย กรมศิลปากร
ปากเซ ดอท คอม
ศิลปวัฒนธรรมภาคใต้
มวยไชยา
ดำรงราชานุภาพ
พิพิธภัณฑ์ธงสยาม
ห้องสมุดพันทิป
สมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า
จิตรกรรมฝาผนังวัดบุปผาราม
พิพิธภัณฑ์ศาลไทย
จิตรธานี
Wikimapia
ราชบัณฑิตยสถาน
Bloggang.com
MY VIP Friend