แมงมุมแม่ม่ายดำ (black widow spider) เป็นแมงมุมขนาดเล็ก พบได้ในหลายประเทศ แต่มีชุกชุมมากในทวีปอเมริกาใต้และทางตะวันตกเฉียงใต้ของทวีปออสเตรเลีย ชื่อของแมงมุมชนิดนี้สื่อถึงพฤติกรรมที่แมงมุมตัวเมียมักจะกินแมงมุมตัวผู้หลังจากผสมพันธุ์

คนถูกกัดได้จากการไปสัมผัสโดยบังเอิญ ส่วนใหญ่พบใยแมงมุมชนิดนี้อยู่ตามมุมประตูหรือหน้าต่าง โรงรถ หรือแม้แต่ในห้องน้ำ จึงอาจทำให้คนถูกแมงมุมกัดบริเวณอวัยวะเพศได้ด้วย

แมงมุมแม่ม่ายดำตัวเมียจะมีความยาวประมาณ 1-2 เซนติเมตร มีสีดำ ตัวกลม ที่ท้องจะมีลายเป็นรูปนาฬิกาทรายสีแดง (ดังรูปที่ 1 และ 2) ส่วนแมงมุมแม่ม่ายดำตัวผู้จะมีขนาดเล็กกว่าตัวเมียประมาณ 20 เท่า และมีสีน้ำตาล (ดังรูปที่ 3) ไม่พบลักษณะนาฬิกาทรายที่ท้องของตัวผู้

รูปที่ 1 แมงมุมแม่ม่ายดำตัวเมีย เห็นนาฬิกาทรายสีแดงใต้ท้อง

รูปที่ 2 แมงมุมแม่ม่ายดำตัวเมีย เห็นนาฬิกาทรายสีแดงใต้ท้อง

รูปที่ 3 แมงมุมแม่ม่ายดำตัวผู้ มีสีน้ำตาลอ่อน ขนาดเล็ก

แมงมุมแม่ม่ายดำชอบอยู่ในที่อับแสง แห้ง ไม่มีลม เช่น ตามรั้ว หรือในกองใบไม้ชอบออกหากินกลางคืน

เฉพาะแมงมุมแม่ม่ายดำตัวเมียเท่านั้นที่สามารถกัดมนุษย์ได้ เนื่องจากตัวผู้ตัวมีขนาดเล็กและกรามไม่แข็งแรงพอ

สารพิษของแมงมุมแม่ม่ายดำมีชื่อเรียกว่า latrotoxin เป็นพิษที่มีผลหลักต่อระบบประสาท (neurotoxin) โดยพิษจะทำให้เกิดช่องว่างบริเวณปลายเซลล์ประสาท ส่งผลให้แคลเซียมไอออน (Ca²⁺⁾ ไหลเข้าสู่ปลายเซลล์ประสาทซึ่งเป็นกลไกให้เกิดการปล่อยสารสื่อประสาท (neurotransmitter) ตลอดเวลา ทำให้เกิดการส่งกระแสประสาทอย่างต่อเนื่องและมากกว่าปกติ ส่งผลให้กล้ามเนื้อเกร็งจนเป็นอัมพาต ซึ่งสาเหตุการเสียชีวิตจะเกิดจากกล้ามเนื้อกระบังลมและกล้ามเนื้อหัวใจหยุดทำงาน ความรุนแรงขึ้นกับปริมาณสารพิษที่ได้รับ พิษมีความรุนแรงกว่าพิษงูส่วนใหญ่ มักเริ่มแสดงอาการหลังถูกกัดประมาณ 20 นาทีถึง 1 ชั่วโมง

อาการและอาการแสดง

ระยะแรกจะมีแค่อาการผื่นแดง ๆ และปวดบริเวณที่ถูกกัด พบรอยโรคผิวหนังเพียงเล็กน้อยเท่านั้น ต่อมาภายใน 30 นาที จึงจะเห็นผิวหนังบริเวณรอบ ๆ แดงขึ้น (รูปที่ 4) ร่วมกับมีอาการขนลุก และเหงื่อออก อาจมีอาการชาหรือปวดร้าวบริเวณที่ถูกกัดได้ด้วย อาจมีอาการเป็นตะคริว และมีผื่นลมพิษร่วมด้วย ที่สำคัญ คือ บริเวณที่ถูกกัด จะไม่มีเนื้อตายเกิดขึ้น

รูปที่ 4 รอยโรคที่ถูกแมงมุมแม่ม่ายดำกัด

อาการรุนแรงมักพบในเด็กเล็กหรือผู้สูงอายุ

เนื่องจากพิษของแมงมุมชนิดนี้มีสารที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาท ทำให้สามารถพบอาการอื่น ๆ เช่น ปวดท้องรุนแรงจนบางครั้งสับสนกับอาการปวดท้องจากไส้ติ่งอักเสบ, หรือการปวดจากนิ่วในถุงน้ำดีไปอุดตันทางเดินน้ำดี หรือมีอาการปวดหน้าอกจนอาจคล้ายคลึงกับอาการหัวใจขาดเลือดได้ 

นอกจากนี้ยังมีอาการปวดศีรษะ, คลื่นไส้อาเจียน, ปวดกล้ามเนื้อ, ความดันโลหิตสูง, น้ำตาและน้ำลายไหล, เหงื่อออกทั่วตัว, มือสั่น และชัก ในผู้ป่วยบางราย อาจพบความดันโลหิดสูงขึ้น ไตวายเฉียบพลัน จนถึงขั้นเสียชีวิตได้

การรักษา

ควรรีบมาเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล เนื่องจากควรได้รับการประเมินอาการทางระบบประสาทโดยแพทย์ ปัจจุบันยังไม่มียาต้านพิษแมงมุมแม่ม่ายดำในประเทศไทย (ในต่างประเทศจะมียาต้านฤทธิ์ของพิษแมงมุม (anti-venin) ซึ่งใช้ในผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรง แต่อาจทำให้เกิดการแพ้น้ำเหลืองม้าอย่างรุนแรงได้ จึงต้องทำการทดสอบผิวหนังก่อนฉีดยาต้านดังกล่าว)

การรักษาในปัจจุบัน คือ หากมีอาการปวดเพียงเล็กน้อย อาจใช้การประคบน้ำอุ่นร่วมกับรับประทานยาแก้ปวด การให้ยา calcium gluconate ทางหลอดเลือด, ยาคลายกล้ามเนื้อ, ยาแก้ปวด และยากล่อมประสาทกลุ่ม benzodiazepine ให้การรักษาแบบประคับประคองตามอาการ รอให้พิษหมดไปเอง และอาจต้องได้รับวัคซีนป้องกันบาดทะยักร่วมด้วย


2. แมงมุมแม่ม่ายน้ำตาล

แมงมุมแม่ม่ายน้ำตาล (brown widow spider) มีการค้นพบครั้งแรกในประเทศโคลัมเบีย ทวีปอเมริกาใต้ จากนั้นได้มีการกระจายกว้างออกไปยังทวีปอเมริกาเหนือ ทวีปแอฟริกา ทวีปออสเตรเลีย รายงานพบที่ทวีปเอเชียโดยเริ่มจากประเทศฟิลิปปินส์ ญี่ปุ่นและอินเดีย ในประเทศไทยมีรายงานพบที่จังหวัด กรุงเทพมหานคร นนทบุรี สมุทรสงคราม ราชบุรี เชียงใหม่ พะเยา แพร่ ลำพูน ลำปาง พิจิตร ชัยนาท ระยอง จันทบุรี นครราชสีมา และหนองบัวลำภู

แมงมุมชนิดนี้ไม่มีนิสัยก้าวร้าว เมื่อถูกรบกวนจะวิ่งหนีเข้าหาซอกที่กำบังในรังนอนของมันหรือทิ้งตัวลงไปแกล้งตายที่พื้น ทำให้แมงมุมชนิดนี้มีโอกาสกัดคนน้อยมาก ส่วนใหญ่ผู้ที่ถูกกัดเกิดจากไปสัมผัสหรือกดทับตัวแมงมุมให้ได้รับบาดเจ็บจึงถูกกัด

มีขนาดเล็กว่าแมงมุมแม่ม่ายดำเล็กน้อย มีสีน้ำตาล ตัวกลม ที่ท้องจะมีลายเป็นรูปนาฬิกาทรายสีส้มหรือสีเหลือง และขาเป็นสีน้ำตาลสลับขาว (รูปที่ 5, 6 และ 7)

รปที่ 5 แมงมุมแม่ม่ายน้ำตาล ที่ใต้ท้องจะมีรูปนาฬิกาทรายสีส้ม
(

รปที่ 6 แมงมุมแม่ม่ายน้ำตาล ที่ใต้ท้องจะมีรูปนาฬิกาทรายสีส้ม

รูปที่ 7 แมงมุมแม่ม่ายน้ำตาล ที่ใต้ท้องจะมีรูปนาฬิกาทรายสีส้ม

พบว่าพิษของแมงมุมแม่ม่ายน้ำตาลนั้นรุนแรงกว่าแมงมุมแม่ม่ายดำ 2 เท่าตัว เมื่อเทียบพิษในปริมาณที่เท่ากัน แต่มีเฉพาะแมงมุมตัวเมียเต็มวัยเท่านั้นที่สามารถกัดผ่านผิวหนังมนุษย์ได้ ส่วนแมงมุมตัวผู้และแมงมุมตัวเมียที่ยังไม่เต็มวัยมีเขี้ยวที่เล็กและสั้นจนไม่สามารถกัดผ่านผิวหนังของคนได้ และแมงมุมแม่ม่ายน้ำตาลจะปล่อยพิษในการกัดแต่ละครั้งน้อยมาก ในขณะที่แมงมุมแม่ม่ายดำจะปล่อยพิษทั้งหมดในการกัดแต่ละครั้ง จึงทำให้ส่วนใหญ่มีอาการปวดเฉพาะบริเวณที่ถูกกัด

อาการและอาการแสดง