วันนี้คุณกลืนได้ปกติหรือยัง?

อาหารเป็นหนึ่งในปัจจัยสี่ของการดำรงชีพของมนุษย์ การกินอาหารที่ดีต้องได้รับสารอาหารครบทุกหมู่ในปริมาณที่เหมาะสมและเพียงพอ ในภาวะปกติการกลืน เป็นขั้นตอนเบื้องต้นของการส่งผ่านอาหารจากทางเดินอาหารส่วนต้นเพื่อลงสู่ “กระเพาะอาหาร” และ “ลำไส้” ซึ่งเป็นทางเดินอาหารส่วนล่าง เพื่อให้เกิดการย่อยและดูดซึมสารอาหารให้เกิดเป็นพลังงานต่อไป

ผู้ที่มีความผิดปกติของการกลืน ร่างกายจะไม่สามารถรับสารอาหารได้เพียงพอ นอกไปจากนั้นยังอาจส่งผลให้เกิดปัญหาข้างเคียงต่อระบบอื่น ๆ ของร่างกาย อีกด้วย

การกลืนเป็นกระบวนการอันซับซ้อนที่อาศัยการทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพของระบบกล้ามเนื้อ ประสาท และกระดูกในบริเวณศีรษะและคอ แบ่งขั้นตอนของการกลืนออกเป็น 3 ขั้นตอนดังนี้

1. ขั้นตอนในช่องปาก

เมื่อใส่อาหารเข้าไปในช่องปาก ร่างกายจะทำการเตรียมส่วนของอาหารให้มีลักษณะเหมาะสมทั้งในด้านรูปร่าง ขนาด และความหนืดที่เหมาะสม เพื่อให้กลืนได้อย่างคล่องตัว ดังนั้นขั้นตอนนี้จะต้องอาศัยอวัยวะหลายอย่างที่ต้องทำงานร่วมกันได้อย่างเหมาะสม ได้แก่ ริมฝีปาก กระพุ้งแก้ม กระดูกขากรรไกร ฟัน ต่อมน้ำลาย ลิ้น และเพดานปาก

เมื่ออาหารมีขนาด รูปร่างและความหนืดที่เหมาะสมต่อการกลืนแล้ว เพดานปากจะยกตัวขึ้นไปปิดโพรงหลังจมูก ป้องกันไม่ให้อาหารรั่วผ่านขึ้นโพรงจมูกได้ ขณะเดียวกันกล้ามเนื้อโคนลิ้นจะหดตัวต่ำลงเพื่อเปิดคอหอยให้กว้างขึ้น จากนั้นลิ้นส่วนหน้าจะทำหน้าที่กวาดอาหารให้ลงไปในคอหอยต่อไป

2. ขั้นตอนในคอหอย

ขั้นตอนนี้ถูกควบคุมโดยสมองในส่วนก้านสมอง ในภาวการณ์กลืนที่ปกติเมื่ออาหารผ่านจากช่องปากเข้าสู่คอหอย ระบบประสาทและกล้ามเนื้อในส่วนของคอหอยจะทำหน้าที่เป็นระบบที่ต่อเนื่องกันอย่างมีจังหวะ ซึ่งได้แก่ การป้องกันไม่ให้อาหารไหลย้อนขึ้นไปในโพรงจมูก กล้ามเนื้อผนังคอหอยทำหน้าที่บีบตัวลักษณะคล้ายลูกสูบเพื่อส่งผ่านอาหารจากคอหอยลงสู่หลอดอาหาร ในขณะนั้นกล่องเสียงจะถูกยกตัวและเคลื่อนมาข้างหน้า เพื่อเป็นการเปิดหูรูดด้านบนของหลอดอาหารให้กว้างขึ้น อาหารจะได้ผ่านลงหลอดอาหารด้วยความสะดวก ในขณะกลืนอาหาร สมองจะระงับการทำงานของระบบทางเดินหายใจชั่วขณะหนึ่ง ส่งผลให้มีการปิดตัวของสายเสียง ป้องกันไม่ให้ชิ้นส่วนของอาหารผ่านกล่องเสียงลงสู่หลอดลมได้ เมื่ออาหารลงสู่หลอดอาหารเรียบร้อยแล้ว กล่องเสียงจะกลับสู่ตำแหน่งเดิมพร้อมกับการเริ่มต้นทำงานใหม่ของระบบการหายใจ สายเสียงจะเปิดกว้างออกเพื่อให้อากาศเข้าสู่หลอดลมต่อไป

3. ขั้นตอนในหลอดอาหาร

เมื่อหูรูดด้านบนของหลอดอาหารเปิด อาหารผ่านลงหลอดอาหาร กล้ามเนื้อหลอดอาหารจะบีบตัวส่งผ่านอาหารลงไปในกระเพาะอาหาร ในขณะนั้นกล้ามเนื้อหูรูดจะหดตัวเพื่อป้องกันการย้อนกลับของอาหารขึ้นมายังคอหอยอีก

* การกลืนที่ผิดปกติ จึงสามารถเกิดได้ในขั้นตอนใดขั้นตอนหนึ่ง หรือหลายขั้นตอนของการกลืน

สัญญานอันตราย !

- กลืนลำบาก เจ็บคอเมื่อกลืน

- รู้สึกจุกแน่นในลำคอ

- ไอและสำลักบ่อย

อาการเหล่านี้ หากปล่อยทิ้งไว้ จะส่งผลให้ผู้ป่วยมีน้ำหนักลดลง บางรายมีภาวะทุพโภชนาการและความเกิดความผิดปกติของเกลือแร่และเมตะโบลิซึ่ม บางรายมีอาการติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจ และอาจหรือส่งผลให้ผู้ป่วยเกิดความขยาดกลัวในการกลืนอาหาร เพราะเกรงว่าจะมีผลข้างเคียงตามมา

การกลืนที่ผิดปกติ มีสาเหตุดังนี้

1.มีความผิดปกติด้านกายวิภาคตั้งแต่กำเนิด อาทิ หลอดอาหารตีบแคบจากการถูกกดทับของเส้นเลือดดำใหญ่ของช่องอก หลอดอาหารมีรูติดต่อกับหลอดลม เป็นต้น

2.เกิดการอักเสบติดเชื้อ ซึ่งเป็นได้ทั้งการติดเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส หรือ เชื้อรา

3.โรคทางระบบประสาท ได้แก่ โรคหลอดเลือดสมองตีบ แตกหรือตัน(Strokes),พาร์กินสัน ( Parkinson), โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงชนิดต่างๆ ได้แก่ Myasthenia gravis, Myopathies, Amyotrophic lateral sclerosis, หรือบาดเจ็บต่อเนื้อสมองจากสาเหตุต่างๆ( Traumatic brain injury) เป็นต้น

4.มีเนื้องอกในทางเดินอาหารส่วนต้น พบได้ทั้งชนิดไม่ร้าย และมะเร็ง แต่ส่วนใหญ่จะพบในกลุ่มผู้ป่วยที่เป็นมะเร็งในส่วนต่าง ๆ ได้แก่ มะเร็งช่องปาก มะเร็งคอหอย มะเร็งกล่องเสียง และมะเร็งหลอดอาหาร

5.ผู้ป่วยมะเร็งทางเดินอาหารส่วนต้นที่ได้รับการรักษาด้วยการผ่าตัด และ/หรือรังสีรักษา

6.โรคในกลุ่ม ความผิดปกติของภูมิคุ้มกันตนเอง.( Autoimmune disorders) ได้แก่ .เอส แอล อี..( Systemic lupus erythematosis), กล้ามเนื้ออักเสบ.(Myositis), ผิวหนังเป็นผื่นอักเสบ.(Pemphigus vulgaris, Pemphigoid), ผิวหนังแข็ง(Scleroderma), ซาร์คอยโดสิส( Sarcoidosis), โจเกร้น.( Sjogren’s syndrome), เวเจเนอร์( Wegener’s granulomatosis), โรคข้อรูมาติค.( Rheumatoid arthritis) เป็นต้น

7.โรคกรดในกระเพาะอาหารไหลย้อนขึ้นสู่กล่องเสียงและคอหอย

* นอกจากนี้ ยังมีสาเหตุมาจากการที่ผู้ป่วยได้รับยาบางชนิด และผู้ป่วยทางจิตเวช เป็นต้น

ความผิดปกติของการกลืน จำเป็นต้องได้รับการตรวจรักษาที่ถูกต้อง การรักษาต้องมุ่งเน้นถึงโรคปฐมภูมิ และ การกลืนที่ผิดปกติ ดังนั้น สาขาโรคกล่องเสียง หลอดลม ศีรษะและคอ ภาควิชาโสต นาสิก ลาริงซ์วิทยา ได้เปิดบริการคลินิกการกลืน (Swallowing clinic) เพื่อให้การตรวจรักษาผู้ป่วยด้วยเครื่องมือที่ทันสมัย และเป็นแห่งแรกของประเทศไทย อีกทั้งให้การบำบัดรักษาปัญหาของการกลืนทั้งในทางยา การผ่าตัด การให้คำแนะนำ ตลอดจนการฟื้นฟูสมรรถภาพการกลืน


คลินิกการกลืน เปิดให้การบริการทุกวันอังคาร

09.00 -12.00 น. ตึกสยามินทร์ ชั้น1 ห้อง 102 โทร.0 2419 7835
13.00 – 15.00 น. ตึกผู้ป่วยนอกหู คอ จมูก ชั้น 5 โทร.0 2419 7411



ขอบคุณข้อมูลจาก
ผศ.นพ.ภาวิน เกษกุล
ภ.โสต นาสิก ลาริงซ์วิทยา
Faculty of Medicine Siriraj Hospital
คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล

Create Date : 05 พฤศจิกายน 2553		10 comments
Last Update : 5 พฤศจิกายน 2553 9:03:42 น.
Counter : 1932 Pageviews.
Share Tweet