คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์

พุทธศาสนสถานที่ได้รับการประกาศเป็นมรดกโลก วัดมหาธาตุสุโขทัย นั้นเชื่อกันว่าเริ่มสร้างในสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ซึ่งครองสุโขทัยในปี พ.ศ.1792 ประวัติวัดมหาธาตุมีรายละเอียดที่หาอ่านได้ในวิกิพีเดีย ดังนั้น สิ่งที่จะวิเคราะห์วัดมหาธาตุ ในที่นี้จึงเป็นเรื่องของแนวคิดทางสถาปัตยกรรม

ด้วยวัดมหาธาตุสุโขทัยนี้เป็นมรดกทางสถาปัตยกรรมที่ยิ่งใหญ่ และน่าจะเป็นต้นแบบแนวคิดร่วมสร้างสรรค์ของการสร้างวัดมหาธาตุในพื้นที่ภาคกลางตอนบนของประเทศ ในพื้นที่ใกล้เคียงและต่อเนื่องมาจนถึงสมัยอยุธยา และน่าจะเป็นต้นแบบของวัดหลวงหลายวัดที่สร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

การกล่าวว่าวัดมหาธาตุนี้สร้างในสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์นั้น น่าจะหมายถึงการเปลี่ยนแปลงรูปแบบศาสนสถานเดิมที่มีอยู่ก่อน โดยที่ปรากฏว่าผู้ที่เข้ายึดครองกรุงสุโขทัยก็คือ พ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราดแห่งราชวงศ์ศรีนาวนำถม จากขอมสบาดโขลญลำพง

หลังจากพ่อขุนศรีอินทราทิตย์เข้าครองสุโขทัยก็น่าจะสถาปนา (หรือปฏิสังขรณ์) วัดมหาธาตุเพื่อเป็นสัญลักษณ์ของการครอบครองหรือชัยชนะ และหลังจากสมัยของพระองค์ น่าที่จะมีผู้ปฏิสังขรณ์วัดมหาธาตุ ต่อมาอีกไม่น้อย ไม่ว่าการสร้างวิหารหรือเจดีย์ราย หรือการประดับตกแต่ง อื่นๆ กล่าวคือ วัดพระมหาธาตุนี้มีเจดีย์รายที่ปรากฏ อยู่ถึง 200 องค์

ลักษณะเด่นสำคัญยิ่งของวัดมหาธาตุสุโขทัยก็คือ องค์เจดีย์ประธานที่รูปแบบเฉพาะของยุคสมัยนี้ เรียกว่า เจดีย์ทรงข้าวบิณฑ์ อันมีรูปทรงที่แปลกกว่าพระปรางค์หรือเจดีย์ประธานในวัดมหาธาตุทั่วไป

ในแนวความคิดของเจดีย์ประธานที่แปลกแยกจากเจดีย์ประธานวัดมหาธาตุอื่นๆ น่าจะมาจากการเปลี่ยนศรัทธาในพุทธศาสนา ฝ่ายมหายานมาเป็นเถรวาท เจดีย์ของฝ่ายมหายานที่ปรากฏอยู่ในสุวรรณภูมิมักจะเป็นพระปรางค์ ตามอิทธิพลความเชื่อที่สืบทอดมาในรูปแบบปรางค์ขอบ

และน่าจะหมายถึงงานทางสถาปัตยกรรมในสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ที่มีอิทธิพลทางศาสนาของฝ่ายมหายานต่อพื้นที่ภาคกลางของสุวรรณภูมิ

การเปลี่ยนแปลงรูปทรงเจดีย์นี้น่าจะเป็นสัญลักษณ์สำคัญ ของการสิ้นสุดศรัทธาทางพุทธฝ่ายมหายาน ดังนั้นรูปแบบแผนผังของวัดมหาธาตุจึงเป็นการพัฒนาความเชื่อทางจักรวาลทัศน์ของเถรวาท

ที่องค์ประกอบทั้งหมดมิได้มีอิทธิพล ของศาสนสถานฝ่ายมหายาน ตัวอย่างเช่น บริเวณฐานของเจดีย์ประธานนั้น บริเวณมุมทั้ง 4 ของฐานเป็นเจดีย์ทางประสาทแบบล้านนา ก็น่าจะมีความหมายถึงทวีปทั้ง 4 ที่ล้อมรอบเจดีย์ประธานที่หมายถึง แกนกลางของจักรวาลหรือเขาพระสุเมรุ เจดีย์ 4 องค์ที่แบบของสุโขทัยอีกรูปแบบของสุโขทัยอีกแบบ ก็น่าจะแปลหมายถึงอนุทวีปที่อยู่ล้อมรอบทวีปทั้ง 4 นั่นเอง

หน้า 5

ขอบคุณ ข่าวสดออนไลน์

คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย
คุณชวพงศ์ ชำนิประศาสน์

อาทิตยวารสิริสวัสดิ์ค่ะ    

Create Date : 20 กรกฎาคม 2557
Last Update : 20 กรกฎาคม 2557 7:42:38 น.		0 comments
Counter : 2067 Pageviews.
Share Tweet