ภูมิสปรรศมุทรา - ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
คติสัญลักษณ์ สถาปัตยกรรมไทย ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
................ พระพุทธรูปปางมารผจญของฝ่ายมหายาน เรียกว่า ภูมิสปรรศมุทรา ฝ่ายเถรวาท เรียกว่า ปางมารวิชัย
พระพุทธรูปทั้งสองมีรูปแบบที่เหมือนกันคือ เป็นพระพุทธรูปนั่งขัดสมาธิ หัตถ์ซ้ายวางตัก หัตถ์ขวาวางบนพระเพลา นิ้วทั้ง 5 ชี้ลงเบื้องล่าง พระพุทธรูปในรูปแบบนี้มีคติและพุทธประวัติแตกต่างกันเล็กน้อย
ในภาพของพระพุทธรูปที่เรียกว่า ภูมิสปรรศมุทราหรือปางมารผจญของฝ่ายมหายานบางแห่งนั้น จะมีคติสัญลักษณ์ของเวลาที่เกี่ยวข้องกัน 3 เวลา คือ เวลาของการยกทัพของพญามารปรมัต สวสวตีมาร มาทวงบัลลังก์ หรือก็คือการให้พระพุทธเจ้า หยุดหรือระงับกระบวนการค้นหาอริยสัจจ์ หรือจะอยู่ทางขวาของภาพ อันหมายถึงเวลาในพุทธประวัติ คือ ตั้งแต่ค่ำจนถึงเที่ยงคืน และภาพการพ่ายแพ้ของพญามารทางด้านซ้ายของภาพ จะเป็นเวลาในตอนอรุณรุ่งที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ
ในตอนล่างของภาพปางภูมิสปรรศมุทรา จะเป็นภาพของลูกสาวพญามารทั้ง 3 คือ นางตัณหา คือความอยากมี อยากเป็น (อันมีการเกิดอีกเป็นธรรมดาเจือด้วยกำหนัดราคะ) นางราคะ คือ กามคุณ 5 ก็หมายถึงการเพลิดเพลินในอารมณ์แห่งความพึงพอใจในรูปรส กลิ่น เสียง สัมผัส นางอรตี คือ ความอิจฉาริษยา คือโมหะโทสะ ภาพที่ปรากฏลูกสาวพญามารทั้งสาม เป็นภาพที่แสดงถึงเวลาเย็นของวันตรัสรู้ ลักษณะของการวางพระหัตถ์ขวาให้นิ้วทั้ง 5 ชี้ลงก็คือ การประกาศของพระพุทธเจ้า ที่หมายถึงพระองค์ได้พ้นแล้วจากการครอบคลุมของพญามารและจากความยินดียินร้ายในโลก
ในส่วนปางมารวิชัยของฝ่ายเถรวาทด้านล่างของพระพุทธรูป มักจะมีภาพของนางธรณีบีบมวยผมให้น้ำ อันหมายถึงการอ้างบุญกุศลในอดีตชาติของพระพุทธเจ้าที่ได้กระทำมาแล้ว มีอำนาจที่จะได้ขับไล่พญามาร (หรือผู้ขัดขวางการกระทำดี) ออกไป จะพบเห็นได้ในภาพวาดในรูปแบบนี้ในพระอุโบสถหรือพระวิหาร ในวัดสำคัญปรากฏอยู่ผนังด้านตรงหน้าพระประธานเป็นส่วนใหญ่
ภาพของการปรากฏลูกสาวพญามารทั้งสามนั้น ซึ่งในฝ่ายเถรวาทแยกปรากฏการณ์ครั้งนี้ออกเป็นพระพุทธรูปอีกแบบหนึ่ง มักจะวาดหรือเขียน หรือปั้นรูปของพระพุทธเจ้าอยู่ในปางสมาธิ โดยมีนางมารทั้งสามร่ายรำอยู่ด้านล่าง
หน้า 6
ขอบคุณ ข่าวสดออนไลน์ คติสัญลักษณ์ สถาปัตยกรรมไทย คุณชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
อาทิตยวารสิริสวัสดิ์ค่ะ
Create Date : 08 กุมภาพันธ์ 2558 |
Last Update : 8 กุมภาพันธ์ 2558 9:30:15 น. |
|
0 comments
|
Counter : 3231 Pageviews. |
|
|