วิหารหลวงหรือวิหารโถงสร้างเมื่อพ.ศ.2039 ประดิษฐานซุ้มโขงของพระเจ้าล้านทองและผนังวิหารด้านในมีภาพจิตรกรรมแบบพื้นเมือง
ซึ่งเขียนในสมัยรัชกาลที่ 5 เป็นเรื่องทศชาติชาดก พุทธประวัติ และพรหมจักร

องค์พระธาตุหุ้มด้วยแผ่นทองจังโกและแผ่นทองดุนลายประจำยาม

เกร็ดประวัติศาสตร์เล่าว่า เมื่อครั้งที่ลำปางถูกพม่ายึดครอง
หนานช้างทิพย์ได้นำกำลังขับไล่และสังหารท้าวมหายศ แม่ทัพจากลำพูนที่ยกทัพมาเพื่อยึดเมืองลำปาง
โดยกระสุนปืนของหนานช้างทิพย์ได้ถูกรั้วทองเหลืองที่กั้นล้อมพระธาตุลำปางหลวงนี้

วิหารน้ำแต้ม เป็นวิหารโถง (เช่นกัน) ภายในมีภาพเขียนตามชื่อที่เรียกวิหาร
ซึ่งเป็นจิตรกรรมเก่าแก่ของล้านนา แต่ปัจจุบันลบเลือนไปมาก
ผนังด้านขวา (หันหน้าเข้าวิหาร) เป็นเรืองมาฆมาณพ (ประวัติพระอินทร์)
อีกด้านเป็นนิทานธรรมเรื่องนางสามาวดี เป็นงานจิตรกรรสกุลช่างลำปาง

ร่องรอยจิตรกรรมเริ่มเลือนลางบนเสา



พระเจ้าสามหมื่นทอง พระประธานในวิหารน้ำแต้ม
เป็นพระพุทธรูปสำริด ปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง 52 นิ้ว สูง 71 นิ้ว
สร้างโดย เจ้าหาญศรีทัตถะ มหาสุรมนตรี เจ้าผู้ครองนครลำปาง ประมาณปีพ.ศ.2044

ลายคำเทวดา ตกแต่งด้านนอกวิหาร

"ไม่ให้ผู้หญิงขึ้น ไม่เห็นป้ายรึไง
คราวที่แล้วก็มีผู้หญิงขึ้นไปแบบนี้ กลับบ้านไปเป็นบ้าไปเลย"

ตามตำนานเล่าว่า เมื่อพันกว่าปีมาแล้ว มีพระมหาเถระเจ้าปรารถนาสร้างพระพุทธรูป
และได้พบแก้วมรกตในผลแตงโม (หมากเต้า) ที่นางสุชาดานำมาถวาย
โดยพระอินทร์ได้ใช้อิทธิฤทธิ์แกะเป็นพระพุทธรูปที่งดงาม
และต่อมามีเหตุให้พระมหาเถระต้องนำพระแก้วมาฝากที่วัดพระธาตุลำปางหลวง
และประดิษฐานมาจนถึงทุกวันนี้