”นำเที่ยว 3 เมืองล้านนา” : อภิวันทน์ อดุลยพิเชฎฐ์ - สำนักพิมพ์เมืองโบราณ

เขลางค์นครเป็นเวียงใหญ่บนฝั่งน้ำวัง ที่มีความสำคัญในการควบคุมเส้นทางการค้าของแคว้นหริภุญชัยในเขตนี้ และมีพัฒนาการร่วมกันมากับหริภุญชัย ตำนานต่างๆ ของภาคเหนือ กล่าวถึงกำเนิดเมืองไว้ตรงกันว่า สุพรหมฤษีและพรานเขลางค์สร้างเมืองนี้ขึ้นในบริเวณเชิงเขาเขลางคบรรพต ริมฝั่งแม่น้ำวัง ด้านตะวันตก และขอให้เจ้าอนันตยศ พระโอรสองค์เล็ของพระนางจามเทวีครองเมืองนี้ ตำนานการสร้างเมืองเขลางค์นครสะท้อนถึงการขยายเขตแคว้นหริภุญชัย ข้ามเขาขุนตาลมาสู่อีกลุ่มน้ำ โดยเมืองในรุ่นแรกมีลักษณะเป็นวงรีรูปหอยสังข์ และตั้งอยู่ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำวัง มีวัดพระแก้วดอนเต้าเป็นศูนย์กลาง ต่อมาพระเจ้าอนันตยศได้สร้างเมืองอาลัมพางนคร หรือ เวียงลำพาง ให้เป็นที่ประทับของพระนางจามเทวี พระราชมารตา ซึ่งนักวิชาการเชื่อกันว่า คือ เวียงพระธาตุลำปางหลวง ต่อมาราวปีพ.ศ.1845 ได้ย้ายเมืองมาทางด้านตะวันตก เรียกว่า เวียงลคอร มีวัดปงสนุกเป็นศูนย์กลาง และในสมัยรัตนโกสินทร์ เจ้าหอคำตวง เจ้าผู้ครองนครองค์ที่ 3 (พ.ศ.2351) ได้ย้ายศูนย์กลางเมืองมาฝั่งตรงข้ามแม่น้ำวัง และเรียกว่า เวียงนครลำปาง