ไญยนิยม (กรีก: γνῶσις gnōsis, ความรู้; อังกฤษ: Gnosticism) หมายถึงขบวนการทางศาสนาเชิงประสานทัศน์ ของประวัติศาสตร์ยุคโบราณ

ที่ประกอบด้วยระบบความเชื่อจากหลายปรัชญา ที่มาผสานกันขึ้นเป็นคำสอนที่ว่าจักรวาลสร้างขึ้น โดยพระเจ้าที่ยังทรงมีความบกพร่อง (imperfect god)

หรือ “ผู้สร้างจักรวาล” (Demiurge) ด้วยอานุภาพ (Pneuma) บางอย่างของพระเจ้า

ที่ในกรณีนี้มักจะหมายถึงพระเจ้าของศาสนาเอบราฮัม (ที่ตรงกันข้ามกับพระวรสารฉบับฮิบรู และ พระผู้มีอำนาจเหนือสิ่งใดทั้งมวล (superior entity)) และตรงกันข้ามกับ “อภิเทวานุภาพ” (Pleroma) หรือ “อภิเทพ” (Godhead) ผู้มีอำนาจสูงสุดและเด็ดขาด

การแสดงภาพของ “ผู้สร้างจักรวาล” หรือ “Demiurge” ซึ่งเป็นคำที่ปรากฏใน “Timaeus” โดยเพลโต

ก็ต่างกันออกไปตั้งแต่ในรูปทรง ที่เป็นตัวแทนของความชั่วร้าย ไปจนเป็นเพียงสิ่งที่มีกรุณาคุณ ตามความจำกัดของคำบรรยาย

ประสานญาณนิยมเป็นศาสนาเชิงทวินิยม ที่มีอิทธิพลต่อปรัชญาเฮเลนนิสติค, ศาสนายูดาย และ คริสต์ศาสนาชาลเซดอน


ขอขอบคุณ วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี


สิริสวัสดิ์จันทรวาร สิริมานภิรมย์ปรีดิ์นะคะ