พึงอยู่เป็นเช่นกระจก

โดย ไพรัตน์ แย้มโกสุม

ชอบสำนวนไทยประโยคหนึ่ง ที่ว่า “ ตักน้ำใส่กะโหลก ชะโงกดูเงา “ หมายความว่า “ ให้รู้จักฐานะของตนและเจียมตัว “

ที่ชอบเพราะเตือนตนได้ดี ไม่ทำให้หลงกระแส “ เห็นช้างขี้ ขี้ตามช้าง “ คือทำเลียนแบบคนใหญ่คนโต หรือคนมั่งมี
ทั้ง ๆ ที่ตนไม่มีกำลังทรัพย์ หรือความสามารถพอ

จึงทำให้เข้าถึงคำว่า “ พอเพียง “ คือ พอใจเท่าที่ตนมีอยู่ หรือเป็นอยู่ ได้มาเท่านี้ก็เพียงพอแล้ว เป็นคน “ มักน้อย “ เช่น ยินดีในภรรยาหนึ่งคนของตน ไม่อยากมีมากกว่านั้น ไม่ว่าจะเป็นแฟน เป็นชู้ เป็นกิ๊ก ฯลฯ

สมมติ มีเงินเดือน หรือมีรายได้เดือนละ ๒๐,๐๐๐ บาท มีรถเก่า ๆ ขี่ไปทำงาน ใช้ได้อยู่ แต่ไม่พอใจ อยากได้รถใหม่ป้ายแดง ราคาเป็นล้าน เหมือนคนอื่นเขา ก็กระเสือกกระสนกู้หนี้ยืมสิน หามาจนได้ อย่างนี้เรียกว่า ไม่พอเพียง หรือ ไม่รู้จักตักน้ำใส่กะโหลก ชะโงกดูเงา หรือ ไม่รู้จักส่องกระจกดูตัวเอง !

คำว่า “ กระจก “ หรือ “ กระจกเงา “ คือแผ่นกระจก ฉาบด้านหลังด้วยแผ่นบาง ๆ ของโลหะเงิน หรือโลหะเจือปรอท แล้วทาสีทับ ใช้สำหรับส่องหน้า เป็นต้น

กระจก จึงมีหลายนัยะ หลายระดับชั้น ตั้งแต่ระดับธรรมดา จนถึงไม่ธรรมดา

“ ความกระจ่างใสของกระจกนั้น อยู่ที่ไหนหนอ ? ก็อยู่ที่กระจกนี่ไง จิตนี้ก็เช่นกัน ความสว่าง ความตื่น ความเป็นพุทธนั้น ล้วนแล้วแต่มีพร้อมอยู่ หากแต่มันหลง หลงไปมองอย่างอื่น จนลืมมองจิตตน เลิกงมกันอย่างหลง ๆ แล้วหันมาทำลายกิเลส เพื่อให้จิตกลับสู่ความสว่างได้ ไร้กิเลสเถิด...”
(ที่มา : ทางลัด ตัดตรง นิพพาน โดย ภิกขุโย)

ความหมองมัวของกระจก อยู่ที่ฝุ่นจับ เมื่อเช็ดฝุ่นออก กระจกก็กลับใสสะอาดตามเดิม ฉันใด ใจคนเศร้าหมอง อยู่ที่มีกิเลสห่อหุ้มจิต เมื่อขจัดกิเลสออกไป ใจก็กลับคืนสู่สว่างใส รู้แจ้งเห็นจริง ฉันนั้น

“ กายของเราคือต้นโพธิ์ ใจของเราคือกระจกเงาอันใส เราเช็ดมันโดยระมัดระวังทุก ๆ ชั่วโมง และไม่ยอมให้ฝุ่นละอองจับ “ นี่คือโศลกของชินเชา

“ ไม่มีต้นโพธิ์ ทั้งไม่มีกระจกเงาอันใสสะอาด เมื่อทุกสิ่งว่างเปล่าแล้ว ฝุ่นจะลงจับอะไร “
นี่คือโศลกของเว่ยหลาง (ที่มา : สูตรของเว่ยหลาง แปลโดย พุทธทาสภิกขุ)

โศลกทั้งสอง บอกถึงภูมิปัญญาที่ต่างกัน ของชินเชา เป็นเพียงโลกิยธรรม (ธรรมอันเป็นวิสัยของโลก) หรือ สังขตธรรม (สิ่งที่เกิดขึ้นโดยมีปัจจัยปรุงแต่ง) ส่วนโศลกของเว่ยหลาง เป็นระดับโลกุตตรธรรม (ธรรมอันพ้นจากวิสัยโลก) หรือ อสังขตธรรม (สิ่งที่เกิดขึ้นโดยไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง)

หนังสือ วัชรปรัชญาปารมิตาสูตร หรือที่เรียกสั้น ๆ ว่า วัชรสูตร พระสงฆ์จี้กงอรรถาธิบาย อมร ทองสุก แปล
และเรียบเรียง เป็นพระสูตรสำคัญ ที่ผู้ศึกษาธรรมทุกคนต่างรู้จักดี มี ๓๒ บท บทสุดท้าย บทที่ ๓๒ ชื่อ นิรมาณ มิใช่จริง เนื้อหาสังเขป....

สุภูติ ! หากมีบุคคลได้นำสัปตรัตนะมาเติมเต็มอสงไขย โลกธาตุอันไร้จำกัด ใช้ในการบริจาคทาน แต่หากมีกุลบุตร กุลธิดา ได้บังเกิดในโพธิจิต ปฏิบัติในพระสูตรนี้ แม้ที่สุดจะเพียงแค่โศลก ๔ บท มาทำการสมาทาน สวดท่อง กล่าวสาธยายแก่ผู้อื่น บุญนี้ยังจะมากยิ่งกว่าอย่างแรก แต่ควรกล่าวสาธยายแก่บุคคลอื่นอย่างไรล่ะ ? ไม่ยึดในลักษณะตั้งมั่นอยู่ในตถตาภาพโดยไม่หวั่นไหว เพราะเหตุใด ?

“ สังขตธรรมทั้งปวง
ดุจฝันมายาฟองน้ำรูปเงา
ดุจนิศาชลและอสนี
ควรพินิจด้วยอาการเช่นนี้แล “

ครั้นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสพระสูตรนี้จบ ผู้อาวุโส สุภูติ รวมทั้งเหล่าภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ตลอดจนปวงเทพ มนุษย์ อสูร ทั้งหลายในโลก ที่ได้สดับซึ่งพระพุทธพจน์นี้แล้ว ต่างพากันอนุโมทนายินดี ทั้งมีความศรัทธาน้อมรับไปปฏิบัติด้วยประการฉะนี้แล

ประโยคที่ว่า “ ตั้งมั่นอยู่ในตถตาภาพ โดยไม่หวั่นไหว “ หมายความว่า..ใจมีความเป็นดั่งกระจก ดังนั้น จึงกล่าวว่า เป็นตถตาภาพที่ไม่หวั่นไหว ซึ่งถือเป็นแก่นสาระของพระสูตรนี้เลยทีเดียว ไม่ยึดในลักษณะ หมื่นธรรมล้วนว่างเปล่า ดำรงในตถตาโดยไม่หวั่นไหว ก็คือ ความกลมสมบูรณ์ที่เสรีภาพนั่นเองแล

“ ใจมีความเป็นดั่งกระจก “ อาจารย์ อมร ทองสุก ผู้แปล ยังได้อธิบายขยายความว่า...

“ บนบานกระจก ยามวัตถุมาก็เกิดภาพ ยามวัตถุไปภาพก็หาย ซึ่งกระจกจะไม่มีการยึดหรือละต่อภาวะที่ไปหรือมาแต่อย่างใด โดยกระจกก็ยังคงเป็นกระจก อันเหมือนดั่งตถตาภาพแห่งเรา ที่ยังคงเป็นดั่งที่เป็นอยู่ โดยหาได้ผกผันไปตามภาวะที่ประสบไม่ “

กระจกบานนี้ หรือใจดวงนี้ ช่างเรียบง่าย สุขุมคัมภีรภาพ เลิศล้ำคำคม และสุญญตา จริง ๆ ดั่งฟ้าแจ้งจางปาง ปานหงายของที่คว่ำอยู่ ที่นี่ เดี๋ยวนี้ ตถตา – เช่นนั้นเอง



ปอป้าขอฝากไว้ท้ายเรื่อง : หากมีเวลา อยากให้อ่านเรื่องตถตา ของท่านพุทธทาสภิกขุ จะทำให้มีความเข้าใจมากยิ่งขึ้น..ค่ะ ไปอ่านได้ ...ที่นี่เลย...ค่ะ

ขอบคุณ ภาพประกอบเรื่อง จากกูเกิ้ล



เพลง ดวงใจ
บรรเลงโดย เครื่องสายจีน