พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต ป.ธ.๙)


ถ้าจะให้มั่นใจหรือแน่ใจยิ่งกว่านั้นก็ต้องให้จิตตั้งมั่นหรือแน่วแน่อยู่กับอารมณ์นั้น หรือให้อารมณ์นั้นอยู่กับจิตแนบสนิทหรือนิ่งสนิทไปเลย ถ้าถึงขั้นนี้ได้ก็เรียกว่าเป็นสมาธิ

สติกับสมาธิทำงานร่วมกัน

ความจริงสติกับสมาธิทั้งสองอย่างนี้ทำงานด้วยกัน ประสานและอาศัยกัน สติเป็นตัวนำหน้าหรือตัวเริ่มต้นก่อน แล้วสมาธิก็ตามมา ถ้าสมาธิยังไม่แน่ว ยังไม่เข้มมาก สติก็เป็นตัวเด่น ต้องทำงานหนักหน่อย ต้องดึงแล้วดึงอีก หรือคอยดึงแรงๆ อยู่เรื่อย แต่พอสมาธิแน่วสนิทอยู่ตัวดีแล้วสมาธิก็กลายเป็นตัวเด่นแทน สติที่คอยกำกับหรือคอยตรึงๆ ดึงๆ ไว้จะทำงานเพียงนิดๆ แทบไม่ปรากฏตัวออกมา แต่ก็ทำงานอยู่นั่นตลอดเวลา ไม่ได้หายไปไหน

เปรียบเทียบเหมือนกับว่าเอาแผ่นผ้ามาขึงกลางลม โดยเราเอาเชือกดึงหรือขึงไว้ แผ่นผ้าถูกลมพัด แต่ก็ไม่หลุดลอยหายไป เพราะถูกเชือกดึงเอาไว้ อย่างไรก็ตาม ถึงแม้แผ่นผ้าจะไม่หลุดลอยหายไป แต่มันก็ขยับอยู่เรื่อย ยังส่ายไปส่ายมา พลิ้วไปพลิ้วมาอยู่ที่นั่น ไม่นิ่ง

ในตัวอย่างเปรียบเทียบนี้มีทั้งการดึงของเชือกและการอยู่นิ่งของแผ่นผ้ามาด้วยกัน คือตอนที่เชือกดึงไว้ก็มีการอยู่ตัวของแผ่นผ้าด้วย แต่การอยู่ตัวนั้นมีอยู่ชั่วเดี๋ยวเดียว ความเด่นไปอยู่ที่การดึงหรือการรั้งเชือก การดึงของเชือกนั้นคือสติ ส่วนการอยู่ตัวหรืออยู่นิ่งของแผ่นผ้าเท่ากับสมาธิ

ถ้าเป็นเรื่องที่ดูพอเห็นผ่านๆ เป็นเรื่องหยาบๆ เห็นง่าย เพียงคอยมีสติกำกับไว้ ถึงแม้จิตจะอยู่ตัวเป็นสมาธิเพียงชั่วขณะสั้นๆ ก็พอให้สำเร็จกิจใช้งานได้ แต่ถ้าเป็นสิ่งที่ต้องพิจารณาตรวจดูละเอียดก็ต้องให้จิตเป็นสมาธิอยู่ตัวแน่วแน่มากๆ

จึงจะมองเห็นได้ถนัดชัดเจน ยิ่งละเอียดลึกซึ้งซับซ้อนมากก็ยิ่งต้องการจิตที่เป็นสมาธิแน่วแน่สนิททีเดียว ถ้าเปรียบเทียบก็เหมือนกับจะใช้กล้องจุลทรรศน์ส่องดูจุลินทรีย์ที่แสนเล็กหรืออะไรที่เล็กเหลือเกิน สิ่งที่ถูกดูถูกตรวจพิจารณาซึ่งถูกเครื่องจับกำกับไว้จะต้องนิ่งแน่วประสานกับตาและเลนส์ที่ส่องดูอย่างสนิททีเดียว

ตอนนี้แหละที่สมาธิเป็นตัวจำกัด ต้องมีให้มาก เวลาที่เราจะเอาจิตไปใช้งานที่สำคัญๆ จะในแง่พลังจิตก็ดี ในแง่การพิจารณาเรื่องละเอียดซับซ้อนมากด้วยปัญญาที่คมกล้าก็ดี ท่านจะเน้นบทบาทของสมาธิอย่างมาก เรียกสมาธิมาเป็นบาทหรือเป็นฐานของงานใช้พลังจิตหรืองานใช้ปัญญานั้นๆ

สร้างสมาธิเพื่องานทางปัญญา

สมาธิเป็นปัจจัยแก่อะไร ว่าด้วยหลักใหญ่สมาธิเป็นปัจจัยแก่ปัญญา เพราะสมาธิทำให้จิตสงบ ใส และมีกำกับ แต่ลักษณะที่จิตสงบก็ดี ใสก็ดี มีกำลังก็ดี คือจิตพร้อมที่จะทำงาน ลักษณะสำคัญของจิตที่เป็นสมาธิท่านเรียกว่าเป็นกัมมนิยัง หรือกรรมนีย์ นี่แหละเป็นตัวสำคัญที่พระพุทธเจ้าต้องการ คือจิตเป็นสมาธิปุ๊บก็เป็นกัมมนิยังทันที กัมมนิยังหรือกรรมนีย์แปลว่าเหมาะแก่การใช้งาน จึงต้องเอาไปใช้

อย่าไปหยุดอยู่ ถ้าจิตเป็นสมาธิแล้วหยุดสลายก็แสดงว่าพลาดแล้ว

พระพุทธเจ้าต้องการให้เอาจิตที่เป็นกรรมนีย์นี้ไปใช้งาน ไม่ใช่ให้มานอนเสวยสุขอยู่เฉยๆ ใช้งานอะไร ไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปัญญา

สมาธิเป็นองค์ที่ 2 ส่งผลหนุนเนื่องให้เกิดปัญญา ก็เอาไปใช้งานทางปัญญา

ปัญญาสำคัญที่สุด

พระองค์ย้ำว่า ปัญญานี่แหละเป็นตัวตัดสิน ศรัทธาก็เพื่อปัญญาศีลวัตรนั้นช่วยให้เกิดสมาธิ สมาธิก็ต้องนำไปสู่ปัญญา ถ้าไม่อย่างนั้นก็เป็นเพียงสมาธิที่นำไปสู่ภาวะดื่มด่ำทางจิตเท่านั้น เป็นเรื่องของสมถะไม่ถึงนิพพาน

ตกลงว่าจะต้องให้ถึงขั้นสูงสุดคือปัญญา มีอุปมาเหมือนอย่างจะตัดต้นไม้ เราต้องมีอะไรบ้าง ขอให้คิดดู

1. เราจะต้องโน้มจิตใจโน้มตัวเข้าไปหาการตัดต้นไม้นั้น ใจเอาด้วยกับการที่จะตัดต้นไม้ แล้วมุ่งเข้าไปที่ต้นไม้

2. ต้องมีที่เหยียบยัน ถ้าตัวเราไม่มีที่ยัน ไม่มีที่ยืนตั้งตัวไว้เราก็ทำอะไรไม่ได้

3. ต้องมีกำลังในการที่จะยกมีดขวาน ขึ้นตัด

4. ต้องมีมีดขวานที่คมหรืออุปกรณ์ที่ใช้ ตัดได้


ในอุปมานี้การหันหน้ามุ่งเข้าไปหาสิ่งนั้นก็คือ ศรัทธา พื้นดินที่เหยียบยันก็ตรงกับที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้เสมอว่า ศีลเปรียบเหมือนพื้นดิน เป็นที่เหยียบยันทำให้เราทำงานการได้ ประการที่สาม เรี่ยวแรงกำลังของเราในการหยิบยกมีดขวานขึ้นมาตัดนั่นก็คือ สมาธิ แล้วสุดท้ายตัวมีดหรือขวานที่คมนั้นก็คือ ปัญญา

ตัวที่ตัดทำให้ขาด ทำให้หลุด ทำให้สำเร็จกิจคืออะไร คือมีดหรือขวาน มีดขวานนั้นเป็นตัวตัด ทำให้งานสำเร็จบรรลุจุดหมายแต่ถ้าเราทำไม่ได้

ตัวที่ตัดที่ทำให้ขาด ทำให้หลุด ทำให้สำเร็จกิจคืออะไร คือมีดหรือขวาน มีดขวานนั้นเป็นตัวตัด ทำให้งานสำเร็จบรรลุจุดหมาย แต่ถ้าเราไม่มีสามอย่างแรก ทั้งที่มีมีดมีขวาน เราก็ตัดไม่ได้

เพราะฉะนั้นสามอย่างแรกก็ขาดไม่ได้ แต่ตัวตัดสินคืออันที่ 4 ได้แก่ตัวปัญญา

หน้า 31

ขอบคุณ ข่าวสดออนไลน์

กราบนมัสการขอบพระคุณ - พระพรหมคุณาภรณ์

สิริสวัสดิ์ภุมวารค่ะ

Create Date : 28 มกราคม 2557
Last Update : 28 มกราคม 2557 10:06:59 น.		0 comments
Counter : 512 Pageviews.
Share Tweet