อะไรจะเกิดขึ้น เมื่อมดปล่อยฟีโรโมน

ความรู้ในเรื่องของสารเคมีชนิดหนึ่งที่มีอยู่ในร่างกายของแมลงที่มีชื่อเรียกว่า ฟีโรโมน (Pheromone)
ในที่สุดเราก็พบว่า แมลงหลายชนิดมีการใช้ฟีโรโมนในการดำรงชีวิตที่แตกต่างกัน บางชนิดใช้เพื่อการเจริญพันธุ์
บ้างก็เพื่อป้องกันรังของมัน และบางชนิดก็เพื่อบ่งบอกทิศทางแหล่งอาหารให้กับเพื่อนของมัน

แต่เรื่องราวของฟีโรโมนกับแมลงที่สังเกตได้ชัดเจนก็คือ จะมีบทบาทอย่างมากต่อแมลงที่มีการใช้ชีวิตอยู่เป็นกลุ่ม
หรือแมลงสังคมที่มีประชากรในรังมากมายนับพันนับหมื่นตัว ในขณะที่แมลงแต่ละตัวก็มีหน้าที่แตกต่างกันไป
ทั้งเลี้ยงดูตัวอ่อน ขยายพันธุ์ หาอาหาร หนึ่งในตัวอย่างของแมลงสังคมที่เราจะทำความรู้จักกันในวันนี้คือ
มด นั่นเอง ตัวของมันเล็กนิดเดียว แต่สามารถยกของที่มีน้ำหนักมากกว่าตัวของมันได้ถึง 10 เท่า
แต่จะเกิดอะไรขึ้นบ้างเมื่อมดตัวแค่นี้ปล่อยฟีโรโมน สารเคมีที่มีอยู่ในร่างกาย เราลองมาหาคำตอบกันดีกว่า

มดในโลกใบนี้มีจำนวนมากมายถึง 1 หมื่นชนิด สำหรับประเทศไทยเองก็คาดว่าจะมีอยู่นับพันชนิด
แม้ว่าเราอาจรู้จักมดอยู่เพียงไม่กี่ชนิด มดแดง มดคันไฟ มดตะนอย มดเหล่านี้ล้วนแล้วแต่ดุไม่ใช่ย่อย
กัดเจ็บอีกต่างหาก แล้วรู้หรือไม่ว่าในรังของมดมีประชากรอยู่มากมายมหาศาล นอกจากนั้น
มดยังเป็นแมลงสังคมที่อยู่ร่วมกันโดยมีการแบ่งหน้าที่ แบ่งวรรณะในการทำงาน ทั้งมดงาน มดนางพญา
และมดตัวผู้ แต่สำหรับเรื่องราวในวันนี้พระเอกของเรื่องต้องยกให้กับมดประเภทเดียวนั่นก็คือ มดงาน

หลายคนอาจไม่ได้มีความรู้สึกว่าจะชื่นชอบเจ้าแมลงตัวนี้สักเท่าไร นอกจากจะสร้างความน่ารำคาญแล้ว
บางชนิดยังกัดเจ็บ สร้างความแสบคันอีกต่างหาก แต่หากเราลองศึกษาพฤติกรรมของมดงานกันแล้วละก็
น่าตื่นเต้น และไม่ใช่เรื่องธรรมดาเลย!

เมื่อเราทำขนมตกบนพื้นในห้องครัว เพียงไม่กี่นาทีต่อมาขบวนมดแถวยาวเหยียดก็เดินทางมาถึง
และพร้อมแล้วที่จะแบกขนมให้หายไปในพริบตา แต่รู้ไหมละว่าขั้นตอนก่อนที่มดน้อยจะมาถึงนั้น
มีขั้นตอนมากมายในการติดต่อสื่อสารกัน

เมื่อมดงานเพียง 2-3 ตัวเดินทางมาพบเศษขนม มดงานจะทำอย่างไร
เพื่อบอกกับเพื่อนมดให้เดินทางมายังอาหารแหล่งนี้ สิ่งแรกที่มดงานตัวที่พบอาหารจะทำก็คือ
ปล่อยสารเคมีชนิดหนึ่งออกมาจากต่อมดูฟอร์ (Dufoue's Gland)
ซึ่งเป็นสารที่มดงานทุกตัวมีอยู่ในร่างกาย สารเคมีที่ถูกปล่อยออกมานี้ก็คือ ฟีโรโมนประเภทกรดฟอร์มิก
(หรือที่หลายคนคุ้นเคยกับคำว่า กรดมด) ซึ่งฟีโรโมนชนิดนี้มีส่วนสำคัญในการสื่อสารกันของมด
นอกเหนือจากการใช้หนวดสัมผัสกัน

จากการสังเกตพฤติกรรมในการเดินของมด ก็รู้สึกแปลกใจไม่ได้ว่า ทำไมมดจึงเดินเรียงแถวกันเป็นระเบียบ
เรียบร้อยมากถึงขนาดนี้ ทั้งๆ ที่ในรังของมดเองก็ออกจะเต็มไปด้วยความสับสนวุ่นวาย
มดแต่ละตัวแทบจะเดินชนปีนป่ายตามตัวกัน คำตอบของความเป็นระเบียบเรียบร้อยนี้ เกิดขึ้นเนื่องมาจาก
การที่มดตัวหน้าปล่อยฟีโรโมนทิ้งเอาไว้ มดตัวที่เดินติดตามไปก็จะปล่อยฟีโรโมนเรื่อยไป
ดังนั้นตามเส้นทางที่มดเดินก็จะมีแต่กลิ่นของฟีโรโมน
เรียกได้ว่า หากมดตัวไหนชักช้าไม่ทันเพื่อนก็ยังสามารถเดินไปยังอาหารได้ไม่หลงทาง



ถ้าหากมีอาหารหลายแหล่งในพื้นที่เดียวกันละ มดจะสับสนหรือเปล่าว่าต้องไปทางไหนดี แล้วมันจะเกิดอะไรขึ้น?

ข้อดีของฟีโรโมนอย่างหนึ่งก็คือ สามารถระเหยได้ในระยะเวลาอันรวดเร็วเพียงไม่กี่นาที ดังนั้น เมื่อมดงานค้นพบ
แหล่งอาหารหลายแห่งในพื้นที่ใกล้เคียงกัน มดจึงไม่เกิดความสับสนว่าจะเดินไปยังแหล่งใด
แต่มดจะเลือกแหล่งอาหารที่มีกลิ่นฟีโรโมนแรงที่สุด ซึ่งนั่นก็หมายถึงแหล่งอาหารแหล่งใหม่ที่สุดด้วยนั่นเอง

ลองมาดูการศึกษาถึงพฤติกรรมอันน่าทึ่งของมดกันต่อ จากการศึกษาพฤติกรรมการเดินตามกลิ่นฟีโรโมนของมด
ทำให้มีนักวิทยาศาสตร์กลุ่มหนึ่งเกิดสงสัยว่า ถ้าเอาสิ่งของมากั้นระหว่างทางเดินเพื่อให้มดเหล่านั้นเดินอ้อมไป
ความน่าจะเป็นไปได้ก็คือ มดน่าจะแบ่งแยกทางเดินกลุ่มหนึ่งเดินไปทางซ้าย และอีกกลุ่มหนึ่งเดินไปทางขวา
เพื่อข้ามสิ่งกีดขวาง แล้วกลับมาเรียงแถวเดียวกันตามเดิมเพื่อเดินไปยังแหล่งอาหาร

แต่เมื่อ Beckers และคณะของเขาได้ทำการทดลองก็ต้องแปลกใจ เมื่อพบว่าเจ้ามดงานเหล่านั้น
เลือกเดินไปในทางเดียวกัน ซึ่งไม่น่าเชื่อว่ามดเลือกเดินทิศทางที่มีระยะทางสั้นที่สุดไปยังแหล่งอาหาร
นี่ก็เป็นความฉลาดอย่างน่ามหัศจรรย์ของมด สงสัยกันบ้างหรือเปล่าว่า มดรู้ได้อย่างไรว่าระยะทางไหนสั้น
ระยะทางไหนยาวไกลกว่ากัน ความจริงแล้วมดไม่ได้คิดเองได้หรอก
แต่เป็นเพราะกลิ่นฟีโรโมนจากแหล่งอาหารที่มดงานตัวแรกทิ้งเอาไว้ต่างหาก
ถ้าหากระยะทางที่ไปยังอาหารก้อนนั้นสั้นก็จะได้กลิ่นฟีโรโมนที่แรงมากกว่าระยะทางยาวไกลที่มีกลิ่นเจือจาง

ในที่สุดเราก็รู้ว่าฟีโรโมนของมดช่วยทำให้เรื่องใหญ่โตอย่างเรื่องอาหาร กลายเป็นเรื่องเล็กได้อย่างไม่น่าเชื่อ

ที่มา โพสต์ทูเดย์

Create Date : 11 มีนาคม 2552		0 comments
Last Update : 11 มีนาคม 2552 21:29:34 น.
Counter : 945 Pageviews.
Share Tweet