|
|
ไพร่กระฎุมพี ลีลากลอนแบบสุนทรภู่ และพระอภัยมณี พิมพ์แจกงานพระเมรุ รัชกาลที่ 4
คอลัมน์ รายงานพิเศษ
สุจิตต์ วงษ์เทศ
สุนทรภู่แต่งวรรณคดีการเมืองเรื่องพระอภัยมณี ขณะบวชเป็นภิกษุ จำพรรษาอยู่ที่บ้านมหากวี กุฎีสุนทรภู่ ที่วัดเทพธิดาราม กรุงเทพฯ ในแผ่นดินรัชกาลที่ 3 เป็นที่รู้ทั่วกันว่ามีผู้ติดตามขอคัดลอกไปอ่านกว้างขวาง ที่ต้องคัดลอกเพราะยังไม่มีเทคโนโลยีพิมพ์เผยแพร่วางขายเหมือนปัจจุบัน
ปลายแผ่นดินรัชกาลที่ 3 สุนทรภู่อายุมากแล้ว ก็ลาสิกขาออกมารับราชการกับพระปิ่นเกล้าฯ ครั้นรัชกาลที่ 4 เสวยราชย์ โปรดให้แต่งเสภาพระราชพงศาวดารถวาย แสดงว่าสุนทรภู่ใกล้ชิดกับพระจอมเกล้าฯ กับพระปิ่นเกล้าฯ เป็นพิเศษมาก่อนนานแล้ว จึงได้รับพระรานทานชุบเลี้ยงในยามชราภาพ
ผมไม่เคยรู้ว่าพระอภัยมณีของสุนทรภู่ มีคนอ่านยกย่องมากน้อยขนาดไหน จนได้รับเอกสารของคุณชื่นกมล ศรีสมโภชน์ ถ่ายสำเนาจากเว็บไซต์หรืออะไรสักอย่างที่ผมไม่รู้จัก ส่งมาให้อ่าน ถึงรู้ว่าน่ามหัศจรรย์แท้ จะขอคัดมาลงไว้ให้แพร่หลายเพื่อแบ่งปันแลกเปลี่ยนต่อไปดังนี้
การค้นพบครั้งสำคัญสำหรับวงการหนังสือ
ก่อนหน้านี้หนังสืองานศพที่เก่าที่สุดที่พบในขณะนี้คือ หนังสืองานพระศพของ"พระนางเรือล่ม" พิมพ์ขึ้นในปี 2423 (จุลศักราช 1242) เป็นหนังสือแจกในงานพระเมรุพระศพสมเด็จพระนางสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพชรรัตน์ เนื้อหาเป็นหนังสือรวมบทสวดมนต์ พระสูตร และพระปริตรต่างๆ พิมพ์จำนวน 10,000 เล่ม เพื่อพระราชทานพระสงฆ์ทั่วราชอาณาจักร
แต่นี่คือหนังสือที่เพิ่งถูกค้นพบครับ
หนังสือแจกงานพระเมรุ รัชกาลที่ 4 ปี 2411(จุลศักราช 1230) โรงพิมพ์ครูสมิท เรื่องพระอะไภยมะณี (เขียนสมัยเก่า) พิมพ์จำนวนเพียง 120 เล่ม พิมพ์ก่อนหนังสืองานพระศพของ"พระนางเรือล่ม"ถึง 12 ปี
จึงขอบันทึกไว้ ณ ที่นี้ เพื่อเป็นหลักฐานในการศึกษาค้นคว้าในภายหน้าครับ จากคุณ : boranbook
ร.ศ. 124 คือปีที่ท่านเจ้าของคนแรกผู้รับแจกมาจากครูสมิท นำไปทำปกหนัง เดินทอง คงจะเป็นผู้มีบุญวาสนามาก และรักหนังสืออย่างเหลือเกิน
เรียกกันในหมู่นักสะสมว่า หนังสือปกสวย
ปกหนังนั้นประโยชน์โดยตรง คือปกป้องกระดาษ อายุเกือบร้อยปีได้คลอดมา การที่ทำปกนูนนั้นใช้ไม้เนื้อแน่น น้ำหนักเบารอง เกือบหนึ่งร้อยปีที่ผ่านมาเนื้อไม้กระจาย น้ำมันออกมาซึมกระดาษด้านหลังเล็กน้อย หนังนั้นเข้าใจว่าเป็นหนังลูกวัว ทราบว่ายังมีปกที่ทำจากหนังแกะอีกด้วย ในชุดปกสวยนี้
โปรดสังเกตว่า นางผีเสื้อสมุทรสวยงามมาก เลียนแบบมาจากยักษ์จินนี่ในนิทานของฝรั่ง ในมือซ้ายของนางผีเสื้อสมุทร คือพ่อเงือก ดิ้นอยู่ราวกับกุ้งตัวหนึ่ง น่าชมผู้วาดภาพเหลือเกิน ที่เขียนผ้านุ่งให้นางเงือกด้วย กลมกลืนและเป็นธรรมชาติอย่างยิ่ง นึกไปว่าครูสมิทคงกำกับการดูแลอยู่ในฐานะเอไดเตอร์
กราบครูสมิท ผู้มหัศจรรย์แห่งวงการหนังสือในสยาม จากคุณ : แสนอักษร
ความคิดการเมืองไพร่กระฎุมพี
แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
อาจารย์ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ ผู้อำนวยการโครงการเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มีงานวิจัยเล่มสำคัญพิมพ์เป็นเล่มล่าสุด ชื่อความคิดทางการเมืองไพร่กระฎุมพี แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีคำนำจะขอคัดมาไว้ดังนี้
คำว่า"กระฎุมพี"นั้นหมอบรัดเลย์เขียนและอธิบายดังนี้ "กะดูมภี ว่าคนเจ้าทรัพย์ หฤาคนมั่งมีทรัพย์มากนั้น" จากหนังสืออักขราภิธานศรับท์ หากเปรียบกับความเข้าใจปัจจุบันให้ง่ายๆ ก็ตรงกับคำว่า"นายทุน" หรือคนมีทรัพย์นั่นเอง
ส่วนคำว่า"ไพร่กะดุมภี"นั้นอธิบายว่า "คือคนพลเมืองที่มีเงินพอใช้เลี้ยงชีวิตไม่เปนทาสบุคคลผู้ใดนั้น"
สมัยก่อนคำว่า"ไพร่กระฎุมพี" ใช้พูดถึงในลักษณะดูถูกว่าเป็นคนชั้นต่ำ ในหนังสือนี้ผมใช้คำนี้ในความหมายดั้งเดิมที่หมอบรัดเลย์ให้ไว้ คือพลเมืองที่มีเงินพอเลี้ยงชีพ และมุ่งให้ครอบคลุมถึงวัฒนธรรมและการคลี่คลายขยายตัวของคนชนชั้นนี้ในประวัติศาสตร์ไทยสมัยรัตนโกสินทร์เป็นสำคัญ
อาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ อธิบายอย่างละเอียดถึงการก่อตัวและเติบใหญ่ขึ้นมาของกลุ่มชนที่เรียกว่ากระฎุมพีในสมัยต้นรัตนโกสินทร์ ลักษณะเด่นคือการที่กำเนิดและแหล่งที่มาของกระฎุมพีในสังคมรัตนโกสินทร์ไม่ได้กำเนิดแยกเป็นอิสระจากชนชั้นศักดินาที่ครอบครองอำนาจและผลประโยชน์เศรษฐกิจของอาณาจักรมาก่อน ตรงกันข้ามกระฎุมพีไทยถือกำเนิดมาภายในและจากระบบศักดินาเอง จึงไม่แปลกใจว่ากระฎุมพีที่เป็นชนชั้นนำในยุคแรกนั้นล้วนเป็นชนชั้นศักดินาด้วย เงื่อนไขสำคัญของการก่อเกิดและขยายตัวของกระฎุมพีไทย ซึ่งไม่ต่างไปจากกระฎุมพีฝรั่งในตะวันตก ก็หนีไม่พ้นการขยายตัวและเติบใหญ่ของการค้าและการผลิตโภคทรัพย์นานาประการที่สร้างความมั่งคั่งให้กับคนจำนวนหนึ่งที่สามารถและมีโอกาสในการควบคุมเข้าถึงและจัดการกับมันได้
ในระยะต่อๆมามิติด้านวัฒนธรรมของชาวกระฎุมพีจึงพัฒนายกระดับขึ้น เมื่อพื้นที่และปฏิสัมพันธ์ทางสังคมสร้างความเคลื่อนไหวให้กับคนจำนวนมากขึ้นในหลากหลายสถานที่ในเวลาเดียวกัน นั่นคือการก่อตัวขึ้นของวัฒนธรรมหนังสือ และความคิดแบบ"เป็นเหตุเป็นผล" อันเป็นคุณลักษณะที่ขาดไม่ได้ของกระฎุมพีทั้งหลาย หนังสือ เช่น "ขุนช้างขุนแผน" ในทัศนะของนิธิ เอียวศรีวงศ์ จึงเป็นเรื่องราวของบรรดาคนที่เป็นกระฎุมพีทั้งนั้น "เป็นวรรณกรรมกระฎุมพีโดยแท้...ตัวละครกระฎุมพีที่เผชิญปัญหาของกระฎุมพีและแก้ปัญหานี้อย่างกระฎุมพี"
ในหนังสือเล่มนี้ อาจารย์ธเนศบอกว่าใช้กระฎุมพีในเชิงมิติวัฒนธรรมความคิดมากกว่าทางชนชั้น ข้อที่น่าสังเกตคือการที่วัฒนธรรมกระฎุมพีต้นรัตนโกสินทร์มีความหลากหลาย อย่างน้อยก็หลากหลายกว่าวัฒนธรรมศักดินา (อยุธยา) ที่พวกเขาได้รับและเรียนกันมาก่อนแล้ว ทำให้กระฎุมพีสยามมีความพร้อมที่จะรับวัฒนธรรมแปลกใหม่ๆ ที่เป็น"ต่างด้าว"ได้อย่างไม่ขัดเขิน ทั้งนี้ยังรวมไปถึงการรับและรู้สึกถึงวัฒนธรรมของราษฎรชาวบ้านธรรมดาด้วย
ข้อนี้ทำให้บรรดานักคิดและปัญญาชนรุ่นแรกๆ เช่นเทียนวรรณและ ก.ศ.ร. กุหลาบ มาถึง"ศรีบูรพา"สามารถพัฒนาแนวคิดและความคิดที่กว้างและไกลกว่าผลประโยชน์และฐานันดรแคบๆ ได้ โดยอาจไม่เกี่ยวกับความคิดการเมืองแบบหัวรุนแรงโดยตรงอะไรเลยก็ได้ อาจารย์ธเนศบอกอีกว่า
"การมีวัฒนธรรมลายลักษณ์อักษร และตัวภาษาไทยที่ชัดเจน ก็เป็นคุณแก่การสร้างวาทกรรมและงานเขียนที่มีน้ำหนักขึ้นมาได้ ด้วยการอ้างรากฐานหลักฐานแบบแผนที่เป็นของตน (ทั้งที่เป็นจริงและเท็จ) จากคัมภีร์ที่เป็นตัวอักษรได้ แม้กระทั่งตำราที่เป็นภาษาอื่นเช่นอังกฤษก็นำมาอ้างอิงได้ ทั้งหมดนั้นทำให้การพัฒนาทางความคิดการเมืองและสังคมของปัญญาชนไทยมีแนวโน้มไปทางการเป็นหัวรุนแรงหรือราดิคัลได้มาก ในขณะที่รัฐไทยสมัยใหม่ก็พัฒนาความคิดการเมืองที่มุ่งรักษาอำนาจและกลายเป็นอนุรักษนิยมไปโดยธรรมชาติมากขึ้น
ความขัดแย้งชุดดังกล่าวนี้ ระหว่างปัญญาชนที่วิพากษ์กับรัฐที่รักษ์ตนเอง จึงเป็นลักษณะเด่นอันหนึ่งในความเป็นมาของวาทกรรมการเมืองไทย กระทั่งกลายมาเป็นขนบธรรมเนียมที่สำคัญอันหนึ่งในกระบวนการเปลี่ยนแปลงของการเมืองไทยยุคปัจจุบัน"
ขอเชิญชวนให้ไปอ่านอย่างละเอียด จะได้รู้ความเป็นมาของการเมืองไทย เพื่อเตรียมรับความเป็นไปอย่างทันท่วงทีทั้งดีและร้าย
| Create Date : 08 กันยายน 2549 |
| Last Update : 18 กันยายน 2549 21:28:42 น. |
|
0 comments
|
| Counter : 1383 Pageviews. |
 |
|
|
|
|
|
|
ฝากข้อความหลังไมค์
Rss Feed
ผู้ติดตามบล็อก : 1 คน [