(ต่อ)


มามีเหตุสำคัญเกิดขึ้นเนื่องในประวัติของเจ้าคุณอมราฯเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑ ในปีนั้นข้าพเจ้าตามเสด็จขึ้นไปบางปอิน เมื่อเข้าพรรษาไปถวายพุ่มตามเคย เห็นท่านผ่ายผอมและผิวพรรณหม่นหมองผิดกับแต่ก่อน ถามอาการท่ายตอบว่าไม่ใคร่สบาย ไม่บอกว่าป่วยเจ็บอย่างไร กรมพระสมมตฯก็ทรงสังเกตเห็นเช่นนั้นเหมือนกัน ครั้นเมื่อออกพรรษาตามเสด็จขึ้นไปทอดพระกฐิน ไปหาเจ้าคุณอมราฯอีก ดูท่านยังหม่นหมองอยู่เช่นนั้น แต่คราวนี้ถามท่านๆบอกให้ทราบว่า ความเบื่อหน่ายสมณเพศเกิดขึ้นกับท่านมาหลายเดือนแล้ว เพียรระงับสักเท่าใดก็ไม่ระงับได้ เห็นจะต้องลาสิกขาเป็นสิ้นวาสนาเพียงนั้น กรมพระสมมตฯกับข้าพเจ้าไม่อยากให้ท่านสึก ต่างอ้อนวอนห้ามปรามท่านก็ไม่ยอม พูดจาชี้แจงแก่ท่านอย่างไร ท่านก็โต้แย้ง ประหลาดใจในคำโต้แย้งของท่านนั้นมักยกเอาคำกลอนในเรื่องพระอภัยมณีมาท่องอ้าง ตั้งแต่ข้าพเจ้ารู้จักกับท่านมาไม่เคยได้ยินท่านพูดถึงเรื่องประโลมโลก หรือได้ยินว่าท่านอ่านหนังสือเรื่องใด ซึ่งในทางศาสนาปรับว่าเป็น "ติรัจฉานกถา" มาแต่ก่อน เห็นจะจับอ่านหนังสือพระอภัยมณีเมื่อเกิดไม่สบายนั่นเอง เป็นอันรู้ว่าท่านเป็นโรคซึ่งชาววัดเรียกว่า "โรคกระสัน" อันเป็นเหตุที่พระราชาคณะและเปรียญสึกมาแต่ก่อนโดยมาก ที่จริงพระภิกษุเป็นโรคอย่างนี้มีมาแต่พุทธกาล ปรากฏอยู่ในหนังสือเก่าเช่น นิบาตชาดกเป็นต้นหลายเรื่อง แต่พระคันถรจนาจารย์เห็นจะยกมาแสดงแต่เฉพาะเรื่องที่พระพุทธองค์ทรงสามารถแสดงพระธรรมเทศนาให้กลับใจได้

ในเรื่องเจ้าคุณอมราฯ กรมพระสมมตฯกับข้าพเจ้าปรึกษากันเห็นว่าอาการโรคหนักเสียแล้ว ยังมีแต่สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงพระองค์เดียวที่จะทรงห้ามปรามได้ ด้วยเจ้าคุณอมราฯมีความกตัญญูมาก แต่เมื่อไปกราบทูลให้ทรงทราบ มีพระราชดำรัสว่าโรคอาการถึงเช่นพระอมราฯ ยอมให้สึกเสียดีกว่าถ้าขืนใจให้บวชอยู่ต่อไปอาจจะให้โทษแก่ตัว เมื่อท่านทราบว่าสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงจะไม่ทรงขัดขวาง ก็ถวายพระพรลาสึก เมื่อต้น พ.ศ. ๒๔๓๒ เมื่อสึกนั้นอายุได้ ๓๗ ปี บวชเป็นพระภิกษุอยู่ ๑๖ พรรษา

เมื่อพระยาพฤฒาธิบดีฯสึกแล้วเข้าถวายตัวทำราชการ ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯพระราชทานสัญญาบัตรตั้งให้เป็นที่หลวงวิจิตรธรรมปริวัติ ตำแหน่งปลัดจางวางกรมราชบัณฑิตย์ในปีที่สึก เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๓ นั้นต่อมา ท่านได้นางสาวพึ่ง ในสกุลคหบดีอันหนึ่งเป็นภรรยา มีบุตรธิดาด้วยกัน คือ

๑. บุตรชื่อ ทิพย์
๒. ธิดาชื่อ เอิบ แต่งงานเป็นภรรยานายพันโทหลวงเสรีเริงฤทธิ์(จรูญ รัตนกุล)
๓. บุตรชื่อ อวบ
๔. บุตรชื่อ ชิต
๕. บุตรชื่อ ศิริ
๖. ธิดาชื่อ อัมพัน

คุณหญิงพึ่งถึงแก่กรรมไปเสียก่อน แต่บุตรธิดายังมีตัวอยู่ทุกคน ได้ทำการปลงศพสนองคุณท่านด้วยกันกับนายพันโทหลวงเสรีเริงฤทธิ์ผู้เป็นบุตรเขยในครั้งนี้ อันสมควรจะได้รับอนุโมทนาของสาธุชนทั่วไป

เหตุที่พระยาพฤฒาธิบดีฯจะได้มาอยู่ร่วมราชการกับข้าพเจ้าเมื่อเป็นคฤหัสถ์ด้วยกันนั้น ท่านสึกมาแล้วไม่ช้าประจวบเวลาตั้งกระทรวงธรรมการ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ข้าพเจ้าเป็นผู้บัญชาการคนแรก เมื่อหาคนเข้าบรรจุตำแหน่งหน้าที่ต่างๆ ข้าพเจ้าคิดว่า หลวงวิจิตรธรรมปริวัติอยู่ในกรมราชบัณฑิตย์ไม่มีอะไรทำเป็นแก่นสารสมคุณวุฒิ เงินเดือนก็ไม่ได้ จึงชวนท่านมาทำราชการในกระทรวงธรรมการเป็นตำแหน่งนายเวรกรมสังฆการี ด้วยเห็นว่าท่านชำนาญระเบียบการพิธีสงฆ์และรู้จักพระสงฆ์มาก ท่านก็สามารถทำการตามหน้าที่ได้ดี แต่ได้อยู่ด้วยกันในกระทรวงธรรมการเพียง ๓ ปี

พอถึง พ.ศ. ๒๔๓๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ข้าพเจ้าย้ายจากกระทรวงธรรมการไปเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ข้าพเจ้ายังไม่คุ้นเคยกับข้าราชการในกระทรวงนั้น เห็นว่าถ้าเอาคนที่เคยใช้สอยไปด้วยหลายคนก็จะไปเกิดเป็นที่รังเกียจ จึงเอาไปด้วยแต่เจ้าพระยาพระเสด็จฯ(ม.ร.ว.เปีย มาลากุล)ซึ่งในเวลานั้นเป็นที่หลวงพิศาลศิลปศาสตร์ ตำแหน่งเลขานุการประจำตัวของข้าพเจ้าแต่คนเดียว เมื่อเจ้าพระยาพระเสด็จฯไปได้เลื่อนที่ขึ้นเป็นพระมนตรีพจนกิจในกระทรวงมหาดไทย ทางกระทรวงธรรมการ เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ ผู้บัญชาการต่อข้าพเจ้าก็กราบบังคมทูลขอเปลี่ยนที่หลวงวิจิตรธรรมปริวัติเป็นหลวงไพศาลศิลปศาสตร์ใน พ.ศ. ๒๔๓๕ และย้ายหน้าที่จากกรมสังฆการีมาเป็นนายเวรสารบรรณ พนักงานเก็บหนังสือของกระทรวงธรรมการ และต่อมาให้เป็นพนักงานสอบความรู้นักเรียนด้วยคนหนึ่ง พระยาพฤฒาธิบดีฯพรากกันกับข้าพเจ้าในตอนนี้ ๕ ปี

ถึง พ.ศ. ๒๔๔๑ ท่านมาบอกข้าพเจ้าว่าไม่อยากอยู่ในกระทรวงธรรมการต่อไป ข้าพเจ้าจึงทูลขอมารับราชการเป็นปลัดกรมสำรวจในกระทรวงมหาดไทย รับราชการอยู่ในตำแหน่งนี้ปีหนึ่ง ถึง พ.ศ. ๒๔๔๓ ความรำคาญเกิดขึ้นแก่ข้าพเจ้า ด้วยได้ยินคนภายนอกนินทาพนักงานห้องเสมียนตรา ซึ่งมีหน้าที่ออกท้องตราและหนังสือเดินทาง ว่าทำการมีพวกพ้องเป็นนายหน้า ข้าพเจ้าจึงให้ท่านไปเป็นตำแหน่งเสมียนตรา ด้วยเชื่อความซื่อตรงของท่าน ก็ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเลื่อนขึ้นเป็นพระพจนวิลาศ รับราชการในตำแหน่งนั้นโดยเรียบร้อยมาถึง ๑๓ ปี

ในระหว่างเวลาที่ พระยาพฤฒาธิบดีฯ เป็นที่พระพจนวิลาศอยู่นั้น มีกรณีซึ่งควรนับว่าเป็นบุญของท่านเกิดขึ้นเรื่องหนึ่ง จะเป็นเมื่อปีใดข้าพเจ้าจำไม่ได้ เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ถวายฆ้องชัยของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงโปรดว่าเสียงไพเราะไม่มีฆ้องอื่นเสมอ ทรงปรารภว่าจะเป็นแต่เก็บไว้ดูเล่นก็ป่วยการ ทรงพระราชดำริว่า ในงานเชลยศักดิ์ ถ้ามีสวดมนต์เลี้ยงพระเป็นการมงคล เขาย่อมลั่นฆ้องชัยเวลาเมื่อพระสงฆ์สวดจบสูตรหรือบทบาลีเป็นระยะไปจนตลอด ควรจะเอาอย่างมาใช้ ให้ตีฆ้องชัยใบนั้นเมื่อพระสงฆ์สวดนวหายุสมธรรม ในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชันษา แต่มีความลำบากอยู่ด้วยพระปริตนวหายุสมธรรมนั้น สมเด็จพระสังฆราชทรงเรียบเรียงขึ้นใหม่และยืดยาวมาก ไม่เหมือนพระปริตเจ็ดตำนานที่สวดและจำกันได้แพร่หลายในพื้นเมือง จะต้องเป็นผู้รู้นวหายุสมธรรมจึงจะตีฆ้องชัยให้ถูกระยะได้

ทรงระลึกอยู่สักครู่หนึ่งแล้วดำรัสว่า "มีตัวแล้ว เอาตาอ่อน(คือพระยาพฤฒาธิบดีฯ)ของกรมดำรงนี่เอง เมื่อบวชอยู่วัดราชประดิษฐฯเคยสวดนวหายุสมธรรม คงตีฆ้องถูก" โปรดฯให้ข้าพเจ้าไปถาม ท่านก็ยินดีรับสนองพระเดชพระคุณ ถึงวันงานต้องนุ่งขาวใส่เสื้อขาวคาดผ้ากราบขาว เข้าไปทำพระราชพิธีกับพวกโหรด้วยกัน เมื่อเสร็จงานเฉลิมพระชันษาเคยพระราชทานบำเหน็จแก่พวกโหร พระพจนวิลาศเข้าไปตีฆ้องชัยก็ได้รับพระราชทานบำเหน็จด้วยปีละ ๔๐ บาท

แต่เมื่อเข้าไปรับพระราชททานบำเหน็จนั้น พวกโหรเขามีแบบคำมงคลขึ้นด้วยคาถา ทิวาตปติ อาทิจฺโจฯ แล้วมีคำถวายพระพรเป็นภาษาไทยต่อไป เมื่อปีแรกพระพจนวิลาศเข้าไปรับพระราชทานบำเหน็จ ท่านเตรียมจะถวายพระพรตามอย่างโหร พอเอ่ยคำต้น ก็มีพระราชดำรัสห้ามว่า "แกเป็นราชาคณะไม่ใช่โหร ควรจะอติเรก" ท่านก็เปลี่ยนทันพระกระแส ขึ้น "ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม อติเรกวสฺสสตํ ชีวตุ ฯลฯ" เมื่อลงท้ายต่อบท "ภวตุ สพฺพทา" ท่านเติม "ขอเดชะ" เข้าข้างท้ายแล้วถวายบังคม บรรดาผู้รู้ที่ได้ฟัง รวมทั้งพระองค์สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงด้วย ไม่มีใครกลั้นยิ้มได้ ด้วยพึ่งเห็นคฤหัสถ์ถวายอดิเรกอย่างพระเป็นครั้งแรก แต่ตัวท่านเองตั้งใจถวายพระพรอย่างเคร่งครัด ไม่กระดากเลย การที่ต้องเลือกหาพระราชาคณะลาสิกขาเป็นผู้ตีฆ้องชัยในงานพระราชพิธีสวดนวหายุสมธรรม กับที่ต้องถวายอดิเรกเมื่อรับพระราชทานบำเหน็จ ก็เลยเป็นธรรมเนียมสืบมาแต่นั้น

พระยาพฤฒาธิบดีฯได้รับราชการอยู่ด้วยกันกับข้าพเจ้าทั้งในกระทรวงธรรมการและกระทรวงมหาดไทย ถ้านับเวลารวมกัน ๑๖ ปี สังเกตความประพฤติของท่านมีความหมั่นเพียรและความมั่นคงเป็นข้อสำคัญในจริยวัตร มาทำงานตรงเวลาและไม่ทิ้งงานจนเสร็จธุระประจำวัน การอันใดที่ให้ท่านทำเป็นหน้าที่ ท่านทำการงานนั้นโดยพินิจสถิรและซื่อตรงมิให้ติได้ อีกประการหนึ่งท่านไว้วางอัธยาศัยต่อเพื่อนข้าราชการเหมาะแก่ฐานะ คือฟังคำสั่งผู้มีตำแหน่งเหนือตัวท่าน แม้เป็นเด็กกว่าก็ไม่แสดงความรังเกียจ วางตนเป็นสหายกับผู้ที่มีตำแหน่งชั้นเดียวกันและเมตตากรุณาต่อผู้น้อยที่อยู่ในบังคับบัญชา และไม่หย่อนตัวให้ผู้ใดดูหมิ่น ไม่มีใครทั้งผู้ใหญ่และผู้น้อยที่จะรังเกียจเกลียดชังท่าน ถ้าว่าถึงความสามารถ ท่านได้รับการอบรมและทรงคุณวิเศษมาในสมณเพศ ลาสิกขามาเริ่มรับราชการอย่างคฤหัสถ์เมื่ออายุเกือบจะถึง ๔๐ ปีแล้ว พ้นเวลาที่จะเกณฑ์ให้ท่านศึกษาวิชาการบ้านเมืองเหมือนอย่างคนที่ยังหนุ่ม

ข้าพเจ้าจึงเลือกตำแหน่งให้ท่านทำการซึ่งเห็นเหมาะแก่คุณวุฒิของท่าน เพราะเหตุนั้นท่านจึงมิได้มีโอกาสออกไปรับราชการหัวเมือง ฝ่ายตัวท่านเองก็เห็นจะปลงใจเช่นนั้น ข้าพเจ้าไม่เคยเห็นท่านแสดงความปรารถนาจะเป็นเจ้าบ้านผ่านเมือง ตลอดเวลาที่อยู่ด้วยกันช้านาน ถ้าหากเป็นผู้ลุแก่อคติก็น่าจะถือเหตุที่เคยเป็นครูบาอาจารย์มาใช้เป็นปัจจัยทวงให้ข้าพเจ้ายกย่องสนองคุณ แต่ไม่มีเลยที่ท่านจะแสดงอาการเช่นนั้นแม้แต่สักหน่อยหนึ่ง ความจริงตรงกันข้าม ดูท่านระวังอยู่เสมอมิให้ใครติได้ในข้อนั้น ข้าราชการคนอื่นเคารพนบนอบต่อข้าพเจ้าอย่างไร ท่านก็เคารพนบนอบอย่างนั้นเป็นนิจ ตัวข้าพเจ้าเองเสียอีกมักจะพลาดพลั้งด้วยแสดงอาการเคารพต่อท่านผิดกับผู้อื่นเนืองๆ ดังเช่นพูดกับท่านเมื่อยังเป็นพระพจนวิลาศ มักเรียกท่านว่า "เจ้าคุณ" โดยติดปากมาแต่ท่านยังบวชอยู่

แต่ข้าพเจ้าสังเกตเห็นประจักษ์ใจ ว่าความที่ท่านรักข้าพเจ้าอย่างอาจารย์รักศิษย์อยู่ในใจของท่านเสมอไม่บกพร่องจนตลอดเวลาของท่าน ถ้ามีโอกาสจะทำคุณแก่ข้าพเจ้าเมื่อใดเป็นทำเสมอ แต่ทำตามถนัดของท่าน เป็นต้นว่าข้าพเจ้าทำบุญมีการพิธีสงฆ์เมื่อใด ท่านเป็นมาทำกิจสังฆการีให้เป็นนิจ ถึงวันเกิดของข้าพเจ้าหรือเมื่อข้าพเจ้าได้เลื่อนกรม ก็มาอำนวยพรเสมอไม่ขาด แต่ที่จับใจข้าพเจ้ามากที่สุดนั้นในเวลามีทุกข์โศก เช่นเกิดการสิ้นชีพในครอบครัวของข้าเจ้า ถ้าท่านสังเกตเห็นว่าข้าพเจ้ามีความวิโยคโศกศัลย์เมื่อใด ก็แต่งพระธรรมเทศนาเขียนเป็นอย่างจดหมายใส่ซองเอามายื่นให้อ่าน ปลอบใจให้ระงับทุกข์ด้วยพระบรมพุทโธวาทแทบทุกคราว ที่ท่านไม่สั่งสอนด้วยวาจาก็เห็นจะเป็นเพราะเกรงคนอื่นติเตียนว่าท่านตั้งตัวเป็นอาจารย์เสนาบดี และมีอีกอย่างหนึ่งในความประพฤติของท่านที่ควรจะกล่าวไว้ด้วย คือตลอดเวลาที่ได้สมาคมกับข้าพเจ้ามา ท่านไม่เคยขอลาภสักการอย่างใดต่อข้าพเจ้าเลย จะให้ก็ให้เอง และท่านไม่เคยรบกวนข้าพเจ้าในกิจธุระของท่าน เว้นแต่เมื่อใดมีความเดือดร้อนจึงมาปรึกษาหารือ

จะยกมากล่าวเป็นตัวอย่างเรื่องหนึ่ง เมื่อท่านยังเป็นพระพจนวิลาศ เคยมาปรับทุกข์กับข้าพเจ้าว่าบุตรธิดามีมากขึ้น บ้านเรือนที่อยู่คับแคบไม่พอกัน ข้าพเจ้าแนะให้ท่านทูลเกล้าฯถวายฎีกา ขอพระราชทานพระบรมราชานุเคราะห์ด้วยตระหนักใจว่าท่านอยู่ในบุคคลซึ่งสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงพระเมตตากรุณามาแต่เดิม ถวายฎีกาก็ได้รับพระราชทานบ้านหลวงที่ริมถนนพระสุเมรุ มีเรือนชานพร้อมเสร็จเป็นที่อยู่กับครอบครัวมาจนตลอดอายุของท่าน

พระยาพฤฒาธิบดีฯเป็นที่พระพจนวิลาศ รับราชการอยู่ในกระทรวงมหาดไทย และรับหน้าที่ตีฆ้องชัยในการพระราชพิธีเฉลิมพระชันษามาจนตลอดรัชกาลที่ ๕ และได้รับราชการเช่นนั้นต่อมาในรัชกาลที่ ๖ อีก ๓ ปี ถึง พ.ศ. ๒๔๕๕ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้เลื่อนขึ้นเป็ปน "พระยาพฤฒาธิบดี ศรีสัตยานุรักษ์" ตำแหน่งผู้กำกับการถือน้ำ อันมีในทำเนียบกระทรวงมหาดไทย ๒ คนคือ พระยาพฤฒาธิบดีฯ ๑ พระยาวจีสัตยารักษ์ ๑ ในกระทรวงกลาโหม ๒ คนคือ พระยาวิเศษสัจธาดา ๑ พระยาจิรายุมนตรี ๑ มักทรงตั้งข้าราชการที่สูงอายุ พออายุครบ ๖๐ ปี พระยาพฤฒาธิบดีฯก็ได้รับตำแหน่งนั้น แต่มาถึงตอนเมื่อพระยาพฤฒาธิบดีฯถึงเขตชรานี้เกิดทุพพลภาพอย่างหนึ่งด้วยหัวเข่าฟกทานน้ำหนักของตัวท่านที่สูงใหญ่มิใคร่ไหว จะลุกนั่งหมอบคลานมักปวดหัวเข่า แรกยังเป็นน้อย ท่านก็ทนทำงาน แต่อาการหนักขึ้นทุกที ในรัชกาลที่ ๖ เข้าไปตีฆ้องชัยได้สักสองปี ก็มาร้องทุกข์บอกอาการแก่ข้าพเจาว่าเห็นจะทนต่อไปไม่ไหวแล้ว ข้าพเจ้าจึงนำความขึ้นกราบบังคมทูลฯขอให้เปลี่ยนตัว โปรดฯให้หลวงพิบูลย์บรรณกิจ(หรุ่ม อมรรักษ์ ป.๙)ซึ่งเคยเป็นพระราชาคณะที่พระราชเทวีอยู่ ณ วัดเบญจมบพิตรฯมาศึกษาต่อพระยาพฤฒาธิบดีฯ แล้วรับหน้าที่แทนต่อมา

เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๗ ข้าพเจ้ามีอาการป่วยทรุดโทรม ถึงต้องกราบถวายบังคมลาออกจากตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ข้าพเจ้าเป็นตำแหน่งเสนาบดีที่ปรึกษา และให้รับหน้าที่จัดการหอพระสมุดสำหรับพระนครต่อมา ในปีนั้นเองพระยาพฤฒาธิบดีฯมีความทุพพลภาพมากขึ้น ก็กราบถวายบังคมลาออกจากตำแหน่งราชการประจำ รับพระราชทานเบี้ยบำนาญ เมื่อท่านออกจากกระทรวงมหาดไทยแล้ว ยังตามมาช่วยงานในหอพระสมุดด้วย เพราะอยู่เปล่าๆท่านรำคาญใจ และงานหอพระสมุดไม่หนักนักพอจะทำได้ เวลาข้าพเจ้ามีการบุญท่านก็ไปช่วยเหมือนแต่ก่อน ต่อมาอีกหลายปี จนอาการที่หัวเข่าฟกหนักขึ้นถึงจะขึ้นลงบันไดเรือนท่านเองก็ลำบาก ท่านจึงอยู่แต่กับบ้าน แต่นั้นมาได้พบกับข้าพเจ้าแต่เมื่อขึ้นปีใหม่ ข้าพเจ้าไปแสดงความเคารพรดน้ำสงกรานต์ ท่านยังอุตส่าห์แต่งตัวรับเหมืออย่างจะเข้าไปยังสำนักงานทุกคราว ห้ามก็ไม่ฟัง พึ่งมาขาดหน้าไม่ได้พบกันเพราะข้าพเจ้าไม่ได้อยู่ในกรุงเทพฯสองปีมานี้ รู้สึกเสียดายยิ่งนักที่มิได้ไปเยี่ยมเมื่อท่านป่วยครั้งหลัง พระยาพฤฒาธิบดี ศรีสัตยานุการป่วยเป็นโรคชรา ถึงอนิจกรรมในวันที่ ๑๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ เมื่อถึงอนิจกรรมอายุได้ ๘๒ ปี

สิ้นเรื่องประวัติของพระยาพฤฒาธิบดี ศรีสัตยานุการ(อ่อน โกมลวรรธนะ)เปรียญ เพียงเท่านี้.


..............................................................................................................................................................


ประวัติบุคคลสำคัญ พระนิพนธ์ในสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
เรื่อง ประวัติอาจารย์