Buffalo Boy
ในกระแสชะตากรรม

พล พะยาบ
คอลัมน์อาทิตย์เธียเตอร์ มติชนรายวัน 18 มิถุนายน 2549

---

เอ่ยถึงหนังจากประเทศเวียดนาม ชื่อที่นึกถึงเป็นลำดับแรกๆ คงไม่พ้น The Scent of Green Papaya (1993) ของ ตรัน อาน ฮูง (Tran Anh Hung) กับ Three Seasons(1999) ของ โทนี่ บุย(Toni Bui)

เรื่องแรกแม้จะเป็นตัวแทนเวียดนามเข้ารอบสุดท้ายรางวัลออสการ์หนังภาษาต่างประเทศ แต่ตัวหนังน่าจะเรียกว่าเป็นหนังฝรั่งเศสมากกว่า เพราะนอกจากจะมีบริษัทสร้างหนังสัญชาติฝรั่งเศสหลายบริษัทอยู่เบื้องหลังแล้ว หนังที่มีฉากหลังเป็นกรุงไซง่อน ประเทศเวียดนาม เรื่องนี้ ยังถ่ายทำในฝรั่งเศสทั้งเรื่องอีกด้วย

ขณะที่ Three Seasons แม้จะถ่ายทำในเวียดนามและใช้นักแสดงในพื้นที่ แต่เป็นที่รับรู้กันว่านี่คือหนังอิสระสัญชาติอเมริกันเรื่องแรกที่ถ่ายทำในเวียดนาม

นอกจากนี้ ผู้กำกับฯทั้ง 2 คนคือ ตรัน อาน ฮูง และโทนี่ บุย คือชาวเวียดนามที่อพยพตนเองไปอยู่ต่างประเทศตั้งแต่ยังเล็กๆ โดย ตรัน อาน ฮูง ซึ่งเกิดในปี 1962 ย้ายมาอยู่ฝรั่งเศสตอนอายุ 12 ขวบ ส่วนโทนี่ บุย เกิดปี 1973 ย้ายมาเป็นพลเมืองอเมริกันตั้งแต่อายุ 2 ขวบ ดูจากช่วงเวลาแล้วจะเห็นได้ว่าทั้งสองอพยพออกนอกประเทศเพื่อหนีภัยสงครามกลางเมืองก่อนที่เวียดนามเหนือจะยึดครองไซง่อนได้ในปี 1975 นั่นเอง

ดังนั้น แม้จะเกิดในเวียดนาม แต่ก็เป็นคนเวียดนามที่เติบโต เล่าเรียน และใช้ชีวิตแบบชาวตะวันตกแทบจะตลอดชีวิต


เมื่อ 2 ปีก่อน มีหนังฝีมือผู้กำกับฯชาวเวียดนามซึ่งอพยพไปอยู่ต่างแดนโดดเด่นขึ้นมาในระดับนานาชาติอีกเรื่องหนึ่ง เคยฉายในบางกอกฟิล์มเมื่อปีกลาย และเป็นตัวแทนเวียดนามเข้าชิงออสการ์หนังภาษาต่างประเทศเมื่อต้นปี

Buffalo Boy หรือ Mua Len Trau เป็นงานกำกับฯเรื่องแรกของ มีน เหวียน-วอ (Minh Nguyen-Vo) หนุ่มใหญ่ชาวเวียดนามซึ่งอพยพมาอยู่ฝรั่งเศส ก่อนจะไปเรียนต่อจนจบปริญญาเอกสาขาฟิสิกส์ จากยูซีแอลเอ สหรัฐ จากนั้นจึงกลับเข้าไปเรียนด้านเขียนบทและกำกับภาพยนตร์ในสถาบันเดิมอีกครั้งหนึ่ง

มีนเล่าถึงเหตุที่เขาสนใจมาทำหนังเป็นเพราะในวัยเด็กขณะที่ยังอยู่ในเวียดนาม เขาชอบหลีกหนีความวุ่นวายร้ายกาจของสงครามด้วยการเข้าไปอยู่ในโรงหนัง แม้ว่าจะไม่ได้เข้าใจกับเรื่องราวตรงหน้าเท่าไรนัก เพราะหนังทุกเรื่องพากย์ภาษาฝรั่งเศส แต่ภาพเคลื่อนไหวสุดแสนมหัศจรรย์ที่ได้เห็นทำให้เด็กน้อยอย่างเขาหลงใหลประทับใจนับแต่นั้น

มีน เหวียน-วอ เขียนบทหนัง Buffalo Boy โดยได้แรงบันดาลใจจากเรื่องสั้นชุด Scent of the Ca-Mau Forest ของ ซอน นาม(Son Nam) นักเขียนชาวเวียดนาม ซึ่งมีนอ่านตั้งแต่ยังเป็นเด็ก ภาพภูมิประเทศในชนบทที่มีน้ำท่วมสูงตลอดระยะเวลาหลายเดือนในหน้าน้ำราวกับเป็นทะเลสาบขนาดใหญ่ รวมถึงภาพชาวนาที่ต้องดิ้นรนอยู่รอดในสภาพเช่นนั้น ฝังแน่นในความทรงจำของมีนตลอดมา กระทั่งถ่ายทอดออกมาเป็นหนังเรื่องนี้ในที่สุด

หนังจับภาพชนบททางใต้ของเวียดนามโดยย้อนไปยังทศวรรษที่ 40 ขณะที่เวียดนามยังอยู่ภายใต้การยึดครองของฝรั่งเศส คิม เด็กหนุ่มลูกชาวนาได้รับมอบหมายจากพ่อให้พาควาย 2 ตัวลุยน้ำขึ้นไปยังที่สูงเพื่อหาหญ้าให้ควายกินก่อนที่มันจะอดตาย หลังจากที่น้ำท่วมนาจนไม่เหลือผืนดินให้หญ้าแทรกตัว

คิมอยู่กับพ่อและแม่ผู้แก่เฒ่า หาเลี้ยงชีพด้วยการทำนาบนที่นาคนอื่น ควาย 2 ตัวคือสมบัติที่มีค่าที่สุดและเป็นเครื่องมือทำกินเพียงอย่างเดียว แม่พยายามยุให้พ่อขายควายทิ้งเพื่อนำเงินมาใช้หนี้ แต่พ่อกับคิมไม่ยอม ทั้งสองยังหวังว่าน้ำลดเมื่อไรจะทำนาขายข้าวมาใช้หนี้ให้หมด

ระหว่างทาง คิมต้องติดสอยห้อยตามคาราวานคนเลี้ยงควายที่มีลาพเป็นหัวหน้า อาชีพคนเลี้ยงควายว่าไปแล้วก็ไม่ต่างจากแก๊งนักเลง พวกเขาต้องเร่ร่อนไร้หลักแหล่ง คอยระแวดระวังภัยจากคนเลี้ยงควายกลุ่มอื่น บุคลิกของหัวหน้าคนเลี้ยงควายแห่งท้องน้ำอย่างลาพจึงดูน่ากลัวราวกับหัวหน้าโจรสลัดในท้องทะเล อย่างไรก็ตาม กับเด็กหนุ่มที่มาร่วมขบวนอย่างคิม ดูเหมือนลาพจะเก็บงำความลับอะไรบางอย่างไว้


คิมกลับมาบ้านพร้อมควายที่เหลือเพียงตัวเดียว พ่อจึงขายมันทิ้งโดยไม่ฟังคำทัดทานของคิม เมื่อไร้เครื่องมือทำกินและที่อยู่เสียแล้ว ครอบครัวจึงกระจัดพลัดพรากกันไปคนละทิศละทาง

...ราวกับจมหายลงไปใต้ท้องน้ำกว้างใหญ่ที่กลืนกินชีวิตมาแล้วนับไม่ถ้วน

หากเปรียบเทียบ Buffalo Boy กับหนังที่ใช้ฉากหลังเป็นเวียดนามอย่าง The Scent of Green Papaya และ Three Seasons ที่กล่าวถึงข้างต้นแล้ว จะพบว่า Buffalo Boy ให้ความรู้สึก “เป็นเวียดนาม” มากกว่า แม้ว่าทั้งสามเรื่องจะเป็นผลงานกำกับภาพยนตร์ของคนเวียดนามที่โยกย้ายถิ่นฐานไปอยู่ในประเทศตะวันตกเหมือนกัน

อะไรคือ “ความเป็นเวียดนาม” ที่พูดถึง...ผู้เขียนยอมรับตามตรงว่าระบุออกมาชัดๆ ไม่ได้ บอกได้แต่เพียงว่าดู Buffalo Boy แล้วสัมผัสได้ถึงชีวิตของชาวเวียดนามมากกว่าอีก 2 เรื่อง อาจเป็นเพราะว่าหนังเรื่องนี้ใช้ฉากในชนบท ซึ่งปัจจุบันชนบทของเวียดนามไม่ได้แตกต่างจากในหนังเท่าใดนัก อีกทั้งการนำเสนอภาพชีวิตสามัญธรรมดาด้วยท่าทีซื่อตรงไร้จริต ให้ความรู้สึกจริงใจมากกว่า

หนังถ่ายทำในชนบทในช่วงหน้าน้ำจริงๆ ภาพน้ำท่วมที่ราบลุ่มสูงกว่าศีรษะครอบคลุมบริเวณกว้างนั้น คนไทยที่อยู่ไม่ไกลจากเวียดนามยังไม่เคยสัมผัสพบเห็น ไม่แปลกถ้าฝรั่งจะตื่นเต้นกับหนังเรื่องนี้ ที่สำคัญ ภาพท้องน้ำกว้างไกลเห็นทิวเขาอยู่ไกลลิบ นอกจากจะแปลกตาแล้วยังดูงดงามอย่างยิ่ง ขณะเดียวกัน ผืนน้ำที่ขุ่นข้นสูงท่วมศีรษะในบางภาพบางฉากก็ให้ความรู้สึกน่าเกรงขามหวาดหวั่น ช่วยสื่อถึงความเชื่อเรื่องเทวดาฟ้าดินที่หนังกล่าวถึง

นอกจากนี้ ยังมีภาพคาราวานฝูงควายกว่า 200 ตัว เดินลุยน้ำปริ่มปาก โดยมีคนเลี้ยงคอยต้อน กับคนที่เป็นหัวหน้าคอยสั่งการอยู่บนเรือ เป็นอีกฉากหนึ่งที่น่าประทับใจและหาดูยาก เพราะปัจจุบันคนเลี้ยงควายเหลือเพียงกลุ่มเล็กๆ พวกเขาใช้เรือยนต์เป็นพาหนะ ไม่ใช่เรือสำปั้นแบบในหนัง อีกทั้งชาวบ้านหาหญ้าให้ควายได้เองแล้ว จึงไม่ต้องฝากควายให้คนอื่นเลี้ยงอีก

ความดีเด่นน่าประทับใจด้านภาพทั้งหมดนี้ต้องยกความดีความชอบให้แก่ อีฟ คาป์ ผู้กำกับภาพชาวฝรั่งเศส


การที่หนังเล่าเรื่องวิถีดิ้นรนเอาชีวิตให้รอดท่ามกลางท้องน้ำโอบล้อมโดยใช้ฉากหลังเป็นช่วงเวลาที่ฝรั่งเศสยังยึดครองเวียดนาม ก่อนที่ญี่ปุ่นจะขับไล่ฝรั่งเศสและยึดครองแทน ก็เพื่อเปรียบเทียบกับภาพของคนเวียดนามทั้งมวลที่ต้องยืนหยัดด้วยตนเองไม่ว่าจะอยู่ภายใต้สภาพปัญหาหรือภาวะกดดันเช่นใด

มีน เหวียน-วอ ผูกร้อยเรื่องราวเกิด แก่ เจ็บ ตาย ของผู้คนและครอบครัว ณ ท้องน้ำแห่งชนบท ได้อย่างงดงาม โดยสื่อถึงกระแสชะตากรรมของผู้คนที่เกาะเกี่ยวกันดั่งสายน้ำ แต่สายน้ำเดียวกันนี้เองได้กลืนกินทุกสิ่งทุกอย่างเช่นกัน ถึงกระนั้น สิ่งที่สูญหายไปในกระแสชะตากรรมใช่ว่าจะหายลับไปตลอดกาล ยังมีช่วงเวลาแห่งการฟื้นคืนรอคอยอยู่ ดังเช่นฤดูกาลที่ผันเวียนเปลี่ยนแปลงทุกรอบปี

เพราะทุกสิ่งผ่านมาแล้วต้องผ่านไป ไม่ว่าจะเป็นผู้ยึดครอง ท้องน้ำ หรือแม้กระทั่ง...ชีวิต