ส้มชนิดนี้ สมัยก่อนนิยมปลูกกันอย่างกว้างขวางแบบเฉพาะถิ่นทางภาคใต้เพียงถิ่นเดียว จัดเป็นส้มพื้นเมืองสายพันธุ์โบราณตั้งแต่ยุคคุณปู่คุณย่าแล้ว โดยในยุคสมัยนั้นชาวบ้านทางภาคใต้จะปลูกในบริเวณบ้านเพื่อเก็บทั้งผลสุกรับประทานในครัวเรือน เป็นผลไม้ท้องถิ่น รสชาติอมหวานอมเปรี้ยวอร่อยพอกินได้ตามยุคตามสมัย

แต่ที่ ชาวบ้านในท้องถิ่นนิยมกินกันมากกว่ากินผลคือ “ใบอ่อน” ของ “ส้มแป้นขี้ม้า” ซึ่งในยุคสมัยก่อนจะมีคนเด็ดใส่จานวางขาย 10-15 ใบ ราคา 4-5 บาท ยุคนั้นถือว่าสูงหรือแพงพอได้ ชาวบ้านนิยมกินเป็นผักสดแกล้มกับ ขนมจีนใต้ แกงเผ็ด แกงไตปลา เนื่องจากใบมีต่อมน้ำมันหอมระเหยเยอะ ทำให้มีกลิ่นหอมแปลกไม่เหมือนกลิ่นใบส้ม หรือใบมะนาวทั่วไป ใบเมื่อรับประทานหรือเคี้ยวจะหอมอร่อยขึ้นจมูกชื่นใจยิ่งนัก รับประทานแล้วช่วยขับผายลมได้ดีอีกด้วย

ปัจจุบันคิดว่า “ส้มแป้นขี้ม้า” สูญพันธุ์ไปแล้ว เพิ่งพบว่ามีผู้ขยายพันธุ์นำกิ่งตอนออกวางขาย มีป้ายชื่อเขียนติดไว้ว่า “ส้มแป้นขี้ม้า” หลายคนไม่รู้จัก สงสัยกันว่าเป็นส้มประเภทไหน เพราะไม่มีรูปของผลจริงโชว์ให้ชมด้วย ทำให้ดูเหมือนกับเป็นกิ่งตอนของต้นส้มหรือต้นมะนาวทั่วไป เพราะจะคล้ายกันมาก หากผู้ซื้อกิ่งพันธุ์ต้องการจะทราบว่าเป็นต้น “ส้มแป้นขี้ม้า” จริงหรือไม่ เนื่องจากกิ่งตอนที่ว่าเหมือนกับกิ่งต้นส้มหรือมะนาวแยกไม่ได้ มีวิธีพิสูจน์ได้ง่ายๆคือ ให้ เด็ด ใบอ่อนขยี้ดมจะแตกต่างจากกลิ่นของใบส้มและใบมะนาวอย่างชัดเจน ซึ่งกลิ่นของใบ “ส้มแป้นขี้ม้า” จะหอมชวนให้อยากรับประทานทันทีเมื่อสูดดม

ส้มแป้นขี้ม้า เป็นไม้ยืนต้น สูง 3-5 เมตร แตกกิ่งก้านเป็นพุ่มทรงกลมกว้าง ใบเป็นใบประกอบออกเรียงสลับ ใบดูคล้ายใบมะนาว และมีขนาดใกล้เคียงกัน ปลายใบแหลม โคนใบมน เนื้อใบค่อนข้างหนา สีเขียวสดเป็นมัน ใบมีต่อมน้ำมันหอมระเหยกระจายทั่ว ทำให้ใบมีกลิ่นหอมชื่นใจและรับประทานอร่อยมาก ตามที่กล่าวข้างต้น

ดอก ออกเป็นดอกเดี่ยวๆหรือเป็นช่อที่ซอกใบและปลายกิ่ง กลีบดอกเป็นสีขาว มีกลิ่นหอมเหมือนกลิ่นดอกส้มทั่วไป “ผล” กลมแป้นคล้ายผลส้มจีนแต่จะขนาดเล็กกว่า โตเท่ากับผลส้มทั่วไป รูปทรงของผลบางครั้งจะดูคล้ายกับ “ขี้ม้า” จึงถูกเรียกชื่อว่า “ส้มแป้นขี้ม้า” ผลสุกเป็นสีเหลือง รสอมหวานอมเปรี้ยว มีเมล็ด ติดผลช่วงฤดูร้อน ขยายพันธุ์ด้วยการตอนกิ่ง ทาบกิ่ง และเมล็ด มีกิ่งตอนขายที่ตลาดนัด ไม้ดอก ไม้ประดับ สวนจตุจักร ทุกวันพุธ-พฤหัสฯ บริเวณโครงการ 21 แผง “คุณพร้อมพันธุ์” ราคาสอบถามกันเองครับ.

“นายเกษตร”

credit : thairath