ภาพพระปิณโฑลภารทวาชเถระเหาะขึ้นหยิบบาตรไม้จันทน์ ในจิตรกรรมวัดอุมลอง อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง

พระปิณโฑลภารทวาชะ เป็นพระเถระที่แต่เดิมเคยเป็นอลัชชีมาก่อน เข้ามาบวชในพระพุทธศาสนาเนื่องจากต้องการลาภในการบิณฑบาต เพราะท่านเป็นผู้ที่ได้ชื่อว่าฉันอาหารจุมาก แต่ก่อนท่านเคยตั้งตนเป็นอาจารย์สอนเหล่าศิษย์ แต่ด้วยความที่ท่านมีนิสัยกินจุ บรรดาลูกศิษย์จึงละทิ้งท่านไปหมด ท่านต้องได้รับความยากลำบากมาก จนเห็นว่าบรรดาภิกษุของพระพุทธองค์ได้รับบิณฑบาตมาก จึงมาอาศัยบวชในศาสนาพุทธบ้าง แต่ในที่สุดหลังจากที่ได้ฟังธรรมจากพระพุทธเจ้าก็สำเร็จอรหันต์ และถือว่าเป็นพระเถระที่มีฤทธิ์มาก เรื่องราวของท่านโด่งดังจากการเป็นต้นบัญญัติห้ามพระภิกษุสงฆ์แสดงปาฏิหาริย์

มีเศรษฐีผู้หนึ่งคลางแคลงใจว่าในโลกนี้จะมีพระอรหันต์อยู่หรือไม่ จึงนำปุ่มไม้แก่นจันทน์อันมีค่ามากไปแกะเป็นบาตร แล้วนำไปแขวนไว้บนยอดเสาอันสูง พร้อมทั้งประกาศว่าหากพระอรหันต์มีจริงในโลก ก็ให้แสดงฤทธิ์เหาะขึ้นไปเอาบาตรมา เศรษฐีจะยอมรับนับถือเป็นสรณะไปตลอดชีวิต บรรดาเดียรถีย์ผู้เป็นอาจารย์หลักทั้ง 6 คน ต่างให้ศิษย์มาขอรับบาตรไม้แก่นจันทน์จากเศรษฐี แต่ท่านไม่ยินยอมให้ พร้อมบอกว่าหากต้องการก็ให้เหาะขึ้นไปหยิบเอาเอง

พระปิณโฑลภารทวาชะได้ทราบข่าวดังนั้นก็เกรงว่าผู้คนทั่วไปจะสำคัญผิดว่าโลกนี้ปราศจากพระอรหันต์ ท่านจึงแสดงฤทธิ์ใช้เท้าคีบแผ่นศิลาขนาดใหญ่ เหาะขึ้นไปเอาบาตรไม้แก่นจันทร์กลางอากาศ ลอยอยู่เหนือเรือนของเศรษฐี เศรษฐีผู้นั้นเกรงว่าแผ่นศิลาจะตกลงมาทับเรือนของตนก็ตกอกตกใจก้มลงกราบ บรรดาฝูงชนก็เข้ามารุมล้อมพระเถระขอให้แสดงฤทธิ์อีก จนเกิดเป็นเรื่องวุ่นวาย ความทราบไปถึงพระพุทธองค์ ก็ทรงเรียกพระปิณโฑลภารทวาชะไปสอบสวน พร้อมทั้งติเตียนท่านว่าไม่ควรแสดงฤทธิ์ และทรงกำหนดพุทธบัญญัติว่าห้ามพระภิกษุแสดงฤทธิ์ปาฏิหาริย์อีกต่อไป ส่วนบาตรไม้จันทน์นั้นทรงโปรดให้ภิกษุนำไปบดทำยาหยอดตา ทั้งทรงบัญญัติห้ามภิกษุใช้บาตรไม้อีกต่อไป

จิตรกรรมภาพพระปิณโฑลภารทวาชะเหาะขึ้นไปหยิบบาตรปุ่มไม้จันทน์ เหนือเหล่าเดียรถีย์นั้น ไม่ค่อยปรากฏมากนักในจิตรกรรมไทย เท่าที่ผมนึกออกอีกแห่งหนึ่งก็คือจิตรกรรมภายในพระอุโบสถวัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพฯ การที่ได้มาพบที่คอสองวิหารวัดอุมลอง อำเภอเถินจังหวัดลำปาง แม้ตัวของจิตรกรรมจะไม่เก่าแก่มากนัก คือประมาณรัชกาลที่ 5 ลงมา แต่ก็ถือว่าช่างเขียนน่าจะเป็นผู้มีความรู้เกี่ยวกับพุทธประวัติอย่างละเอียดทีเดียว