เฉลว คือเครื่องทำด้วยตอก หักขัดกันเป็นมุม ตั้งแต่ห้ามุมขึ้นไป (ลักษณะเป็นตาชะลอม) เช่นเดียวกับเฉลวปักหม้อยาต้มสมัยโบราณ เป็นสิ่งที่ใช้ประกอบ พิธีทำขวัญข้าว แต่เฉลวของชาวนาตามประเพณีดังกล่าวเป็นเฉลวขนาดใหญ่ กว้างประมาณ 20 นิ้ว

เฉลว ที่ใช้ไม้ไผ่สานจักเป็นตอกเส้นบาง ๆ สานตาเหลี่ยมหรือตาชะลอม มัดไว้กับไม้ไผ่ปักให้แน่นในแปลงดำนา หมายถึงการปัดรังควานสิ่งชั่วร้ายที่จะทำให้ข้าวไม่งอกงาม รวมทั้งเป็นเครื่องหมายที่ทำให้เจ้าของนาเป้นศิริมงคลในการประกอบอาชีพสืบสานตำนานนาต่อไปอย่างไม่รู้สิ้นรู้จบ


อุปกรณ์ในการทำเฉลว ได้แก่ ตอกสำหรับสานเฉลว ยอดไม้ไผ่หรือทางระกำยาวประมาณ 2 เมตร ตัดกิ่งหรือใบออกไป เกลาให้สวยเหลือใบตอนยอดไว้เล็กน้อย หนึ่งในสามของยอดไม้นี้ผูกติดกับเฉลว สำหรับเอาไปปักในนาข้าว หมากพลูหนึ่งคำ ข้าวกระยาสารท ดินเหนียว เมี่ยง มะขาม กล้วย อ้อย ส้ม ขมิ้น ดินสอพอง แป้ง ด้ายยาวสามเส้น รัดต้นข้าวสามกอ และเงินไม่จำกัดจำนวน


กำหนดเวลาปักเฉลวกระทำเมื่อถึงเดือนสิบสิ้น เป็นวันสารท ชาวบ้านจะทำกระยาสารทนำไปทำบุญที่วัด และเลี้ยงลูกหลาน ถึงเดือนสิบเอ็ดกลางเดือน จะช่วงที่ชาวนาจะปักเฉลว และต้องนำไปปักในวันศุกร์ที่นาแปลงใดแปลงหนึ่งของตน

เมื่อสานเฉลวและผูกไม้สำหรับปักเรียบร้อยแล้ว จะต้องห่อข้าวกระยาสารท และของกินสำหรับคนแพ้ท้องหรือเริ่มตั้งครรภ์ เช่น ดินเหนียว เมี่ยง มะขาม หรือส้ม กล้วย อ้อย เป็นต้น นำไปผูกติดกับเฉลวด้วย และจะต้องมีขมิ้น ดินสอพอง แป้ง ซึ่งเป็นเครื่องทาตัวสำหรับเด็ก มีความหมายว่า ในช่วงระยะนี้ข้าวในนากำลังแตกกองาม และจะเริ่มตั้งท้องแล้วต่อไปก็จะให้ลูก ให้รวงข้าวเป็นสิ่งสำคัญสำหรับชีวิตมนุษย์ เป็นพระคุณของแม่โพสพ จึงจำเป็นต้องบูชาระลึกถึง ประหนึ่งในเดือนสิบ เดือนสิบเอ็ดนี้ แพ้ท้องเพราะข้าวเริ่มท้อง จึงเตรียมของสำหรับคนมีท้องมาไว้ให้ด้วย ส่วนเครื่องสำหรับเด็กนั้น เตรียมมาให้ไว้เมื่อคลอดลูกแล้ว จะได้ใช้บำรุงเลี้ยงลูกให้อุดมสมบูรณ์ ซึ่งหมายความว่าให้ข้าวในนาออกรวงได้อุดมสมบูรณ์ ชาวนาจะได้ข้าวมาก ๆ มิใช่ว่าข้าวออกมาแท้งหรือเป็นโรคมีข้าวลีบมาก ซึ่งชาวนาไม่ปรารถนา ส่วนด้ายขาวสามเส้นนั้นนำไปรัดต้นข้าวสามกอที่ริมโคลนหลักเฉลว สำหรับเครื่องเซ่น จะถูกทิ้งไว้ที่ที่นาเลย ไม่เก็บกลับบ้าน