วันนี้ (18 มกราคม 2557) รุ่นน้องผมคนหนึ่งไปเที่ยววัดพนัญเชิงอยุธยา มาครับ และมาเล่าให้ฟังในเฟซบุ๊คว่า ศาลาปั้นหยาหลังหนึ่งริมแม่น้ำเจ้าพระยาหายไปแล้วครับ มันคงจะเกะกะกีดขวางทางการจราจรกระมังครับ ทางวัดจึงรื้อออกไปไม่รู้ว่ารื้อออกไปไว้ที่ไหน แต่รู้สึกเสียดายมากๆครับถ้าทางวัดยังเก็บรักษาไว้ก็ยังดี เพราะสภาพศาลายังสวยงามอยู่ ไม่ได้ทรุดโทรมผุพังสมควรแก่การรื้อเลยครับ

จึงขอบันทึกเอาไว้ว่า ครั้งหนึ่ง วัดพนัญเชิงเคยมีศาลาสวยๆแบบนี้ริมแม่น้ำเจ้าพระยาครับ

ไม่ง่ายนัก ที่เราจะพบเห็น ตาลปัตรสมัยโบราณ

 ผมติดค้างตัวเองมานานว่าพัดของพระสงฆ์รุ่นแรกนั้นหน้าตาอย่างไรเราไปวัดก็เห็นหลวงพ่อถือๆกันมาเป็นพัดหน้านางด้ามยาวสร้างสรรค์เป็นรูปภาพสวยงามหลากหลาย บางทีก็เขียนจารึกรายนามคนทำตาลปัตรถวายพระบางอันก็เขียนเป็นตราประจำหน่วยงานองค์กรต่างๆ ที่เห็นบ่อยที่สุด คือ “ไปไม่กลับหลับไม่ตื่น ฟื้นไม่มี หนีไม่พ้น”นับว่าเป็นครีเอถีป แอสเสสซอรี่จริงๆนะครับประโยชน์ของตาลปัตร เท่าที่เห็นๆพูดๆกันก็คือใช้บังหน้าพระตอนสวดมนต์ไม่ให้วอกแวกแต่ผมเคยเห็นครั้งหนึ่งว่า ท่านก็ใช้แปะโพยบทสวดด้วยเหมือนกันในกรณีที่ไม่ได้สวดบทนั้นบ่อยๆ (เช่นการถวายอดิเรกต่อพระเจ้าแผ่นดิน)

พูดถึงตาลปัตรนี่แม้จะไม่จัดเป็นหนึ่งในอัฏบริขาร แต่ก็สำคัญกับพระมากๆและมีการพัฒนาต่อๆกันมาเรื่อยๆ จนกลายเป็นพัดหน้านางสวยงามด้ามงาแบบที่เราเห็นในปัจจุบันผมก็พยายามหาคำตอบอยู่บ่อยๆว่าพัดโบราณมันหน้าตายังไงเพราะพัดที่เราเห็นสวยๆปักดิ้นทองแบบนี้มันเริ่มสมัยรัชกาลที่ 5 ลงมาทั้งนั้น

ทีนี้ก็ลองมองไปที่ประเทศเพื่อนบ้านทั้งศรีลังกา ทั้งพม่า ใช้พัดด้ามสั้นนิดเดียว ของลังกานั้น ด้ามตรงๆตัวพัดคล้ายรูปใบโพธิ์ ส่วนของพม่านั้นด้ามขดไปมาและเหมือนวิชนีที่พัดจากด้านข้างมากกว่า คงจะไม่ได้เอาไว้ปิดหน้าตอนสวดมนตร์เป็นแน่แท้แล้วก็เป็นอย่างนั้นจริงๆครับ พัดในไทยโบราณจะมาจากไหน ก็ต้องมองไปที่เขมรเพราะเขมรเป็นต้นทางศิลปะไทยมาก่อน 

ภาพนี้มาจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ วังจันทรเกษมอยุธยาครับ เป็นพระพุทธเจ้าทรงเครื่องประทับถือตาลปัตรด้ามสั้น คล้ายๆไม้ปิงปองพระหัตถ์หนึ่งวางบนสันพัด อีกพระหัตถ์จับด้าม การจับตาลปัตรแบบนี้ปรากฏอีกที่หน้าบันวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ เชลียง สุโขทัยด้วยและสืบเนื่องต่อๆลงมาจนถึง วัดโบสถ์สามเสน ในสมัยอยุธยาตอนปลาย ที่เรายังเห็นเค้าของการถือตาลปัตรด้ามสั้นแปลว่าพระภิกษุสยามเมื่อสามร้อยปีก่อนก็ยังไม่ใช้ตาลปัตรแบบบังหน้าเรื่องนี้ในลาลูแบร์มีเขียนภาพพระเอาไว้ชัดเจนครับ

วัดพนัญเชิง จังหวัดพระนครศรีอยุธยาที่เราคุ้นหน้าคุ้นตากันทุกวันนี้ ถ้าไปบ่อยๆจะนึกภาพออกเองล่ะครับว่าวุ่นวายขนาดไหน เมื่อรถเฉียดปากประตูที่ทำเป็นหัวเม็ดยักษ์เข้าไปก็จะเห็นลานซีเมนต์ร้อนกรุ่นขนาดเจียวไข่ได้สีขาวสะอาดและสะท้อนชวนให้เกิดฝ้าและต้อกระจก ร้านค้าเรียงรายกันเป็นตับๆ ยังครับพอท่านลงจากรถ จุดมุ่งหมายของทุกคนคือ หลวงพ่อพนัญเชิงครับ พระพุทธรูปใหญ่สูงกว่า 17เมตรอันเป็นศรีของกรุงมา 690 ปี (ปี 2557)ดังนั้น ถ้าท่านไม่ไปแต่เช้าจริงๆท่านจะยัดอยู่ในวิหารที่เต็มไปด้วยควันธูปประตูไม้แกะสลักสมัยอยุธยาตอนปลายไม่เคยถูกเปิดอย่างปรานีปราศรัยและสองหูจะก้องไปด้วยมธุรสวาจาที่ผู้ดูแลวัดอวยพรอย่างเป็นระบบ

“รวยๆๆๆ เฮงๆๆๆ”

“เอามือตบกระเป๋า”

“เอ้าเอาผ้าห่มหลวงพ่อคลุมศีรษะก่อนนะครับ”

ฯลฯ

ใครที่อยากรวยมาไหว้หลวงพ่อจะกลับไปรวยหรือเปล่าก็แล้วแต่ความขยันหมั่นเพียรและบุญทำกรรมแต่งมานะครับ ส่วนวัดแน่นอน รวย!!

ผมไม่ได้บอกว่าวัดรวยผิดนะครับอย่างน้อยก็มีข้อดีก็คือ เมื่อน้ำท่วมใหญ่ ปี 2554วัดพนัญเชิงเป็นวัดเดียวที่ “เอาอยู่”เป็นพื้นที่แห้งสนิทแห่งเดียวในกรุงศรีอยุธยา เพราะบารมีขององค์หลวงพ่อนี่แหละ(ก็มาจากทรัพย์บริจาคของเหล่าญาติโยมทั้งหลายกลายเป็นพนังกั้นน้ำสูงลิบ)

ถ้าท่านนึกภาพวัดแน่นๆคนล้นหลามในวันอาทิตย์ออกแล้ววันนี้ขอเอาภาพถ่ายเก่ามาให้ชมกันนะครับ ภาพนี้มาจากพิพิธภัณฑ์ของเล่น เกริกยุ้นพันธุ์ ท่านมีภาพถ่ายเก่าไว้มากทีเดียว เสียดายที่จัดแสดงไม่หมดและถ่ายมาจากในตู้กระจกจึงมองอะไรไม่เห็นได้มากนัก

เป็นอย่างไรครับเงียบสงบดีไหม สมัยก่อนองค์หลวงพ่อก็คงจะประดิษฐานอย่างเงียบๆในพระคันธกุฎีของท่านญาติโยมก็ไม่ได้แห่มามากมายอย่างทุกวันนี้ ซึ่งมันเต็มไปด้วยเต็นท์ หลังคาวิหารและโบสถ์สองหลังข้างหน้า ถ้าไปจะไม่ได้เห็นแล้ว เพราะวัดท่านกางเต็นท์คลุมรอบอาคารทั้งสองจนหมดผังอันงามสง่าจึงหดหายหมดไป กลายเป็นทัศนูจาด (ทัศนะ สมาสกับ อุจาด)

ถ้าเป็นไปได้ผมก็อยากให้บรรยากาศแบบนี้กลับมาอีกจังครับ