กฎหมายไทยที่เกี่ยวข้องกับการประกอบอาชีพนักแปลและล่าม

ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งมาตรา 46

มาตรา 46 วรรค 3บัญญัติว่า “ถ้าต้นฉบับเอกสารหรือแผ่นกระดาษไม่ว่าอย่างใด ๆที่ส่งต่อศาลได้ทำขึ้นเป็นภาษาต่างประเทศ ให้ศาลสั่งคู่ความฝ่ายที่ส่งให้ทำคำแปลทั้งฉบับหรือเฉพาะแต่ส่วนสำคัญโดยมีคำรับรองมายื่นเพื่อแนบไว้กับต้นฉบับ”

มาตรา 46 วรรค 4 บัญญัติว่า“ถ้าคู่ความฝ่ายใดหรือบุคคลใดที่มาศาลไม่เข้าใจภาษาไทยหรือเป็นใบ้หรือหูหนวกและอ่านเขียนหนังสือไม่ได้ให้คู่ความฝ่ายที่เกี่ยวข้องจัดหาล่าม”

ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญามาตรา 13

มาตรา 13 วรรค 1 ถึงวรรค 4 บัญญัติว่า

“การสอบสวน ไต่สวนมูลฟ้อง หรือพิจารณาให้ใช้ภาษาไทยแต่ถ้ามีความจำเป็นต้องแปลภาษาไทยท้องถิ่นหรือภาษาถิ่นหรือภาษาต่างประเทศเป็นภาษาไทยหรือต้องแปลภาษาไทยเป็นภาษาไทยท้องถิ่นหรือภาษาถิ่นหรือภาษาต่างประเทศให้ใช้ล่ามแปล

ในกรณีที่ผู้เสียหาย ผู้ต้องหา จำเลยหรือพยานไม่สามารถพูดหรือเข้าใจภาษาไทยหรือสามารถพูดหรือเข้าใจเฉพาะภาษาไทยท้องถิ่นหรือภาษาถิ่น และไม่มีล่าม ให้พนักงานสอบสวนพนักงานอัยการหรือศาลจัดหาล่ามให้โดยมิชักช้า

ในกรณีที่ผู้เสียหาย ผู้ต้องหา จำเลยหรือพยานไม่สามารถพูดหรือได้ยิน หรือสื่อความหมายได้ และไม่มีล่ามภาษามือให้พนักงานสอบสวน พนักงานอัยการ หรือศาล จัดหาล่ามภาษามือให้หรือจัดให้ถาม ตอบหรือสื่อความหมายโดยวิธีอื่นที่เห็นสมควร

เมื่อมีล่ามแปลคำให้การคำพยานหรืออื่น ๆ ล่ามต้องแปลให้ถูกต้องล่ามต้องสาบานหรือปฏิญาณตนว่าจะทำหน้าที่โดยสุจริตใจจะไม่เพิ่มเติมหรือตัดทอนสิ่งที่แปล”

มาตรานี้เป็นการสะท้อนหลักนิติธรรม(The Ruleof Law) ในแง่ที่ว่า บุคคลทุกคนต้องอยู่ภายใต้กฎหมายเดียวกันและศาลเดียวกันเป็นผู้พิจารณา (อรพันธุ์: 2555)และบุคคลควรได้รับการปฏิบัติจากรัฐอย่างเสมอภาคและเท่าเทียมกันโดยปราศจากความแตกต่างไม่ว่าชนิดใดๆ เช่น เชื้อชาติ ผิว เพศ ภาษา ศาสนา ตามที่ปรากฏในปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนเราจะเห็นได้ว่าล่ามมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการช่วยให้บุคคลสามารถเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมได้อย่างเท่าเทียมกัน

ตัวอย่างการประกอบอาชีพนักแปลและล่ามที่ผิดพลาด

แม้ว่าประเทศไทยจะยังไม่มีการฟ้องร้องเกี่ยวกับการทำงานที่ผิดพลาดของนักแปลและล่ามแต่ความเป็นไปได้ที่นักแปลและล่ามอาจโดนฟ้องก็มีอยู่เสมอผู้เขียนจึงขอยกตัวอย่างการทำงานของนักแปลและล่ามที่ผิดพลาดเพื่อให้เห็นถึงความเป็นไปได้ดังกล่าว

นักแปล

1. เอกสารทางการแพทย์

ผู้แปลแปลฉลากบอกประเภทของอวัยวะเทียมผิดทำให้แพทย์ที่ทำการผ่าตัดอวัยวะเทียมดำเนินการใส่อวัยวะเทียมที่ผิดประเภทให้แก่คนไข้ทำให้คนไข้ได้รับอันตรายแก่กาย (Fakler, Johannes K et al. cited in Wioleta Karwacka)

2. เอกสารทางเทคนิค

นาย ก.มีอาชีพนักแปล นาย ก. ได้รับว่าจ้างให้แปลคู่มือการใช้เครื่องจักร แต่นาย ก.แปลผิดและผู้ว่าจ้างไม่ทราบ จนกระทั่งคู่มือและเครื่องจักรถึงมือนาย ข.ซึ่งเป็นผู้ซื้อเครื่องจักร วันหนึ่งเครื่องจักรปล่อยควันออกมา นาย ข.จึงอ่านคู่มือการใช้เครื่องจักรเพื่อดูว่าอาการปล่อยควันของเครื่องจักรเกิดจากอะไรแต่จากการที่นาย ก. แปลคำว่า “ไอน้ำ” ผิดเป็นคำว่า “ควัน”จึงทำให้นาย ข. เข้าใจผิดว่าการที่เครื่องจักรปล่อยควันซึ่งเป็นควันพิษออกมานั้นเป็นการทำงานตามปกติของเครื่องจักรในขณะที่ความจริงแล้ว การปล่อยควันไม่ใช่เรื่องปกติแต่การปล่อยไอน้ำต่างหากที่เป็นการทำงานตามปกติของเครื่องจักรควันพิษดังกล่าวทำให้นาย ข. ได้รับอันตรายแก่ร่างกายและบริษัทผู้ผลิตต้องเรียกคืนสินค้าทั้งหมดและต้องชดใช้ค่าเสียหายให้ผู้เสียหาย

3. เอกสารกฎหมาย

นาย ก. ว่าจ้าง นาย ข.นักแปล ให้ทำการแปลเอกสารสัญญาเช่าบ้านในข้อสัญญาที่เกี่ยวกับหน้าที่ของคู่สัญญาเกี่ยวกับการจัดให้มีประกันภัย นาย ข.แปลผิด จากที่จริง ๆ แล้ว ผู้ให้เช่ามีหน้าที่จัดให้มีประกันภัย นาย ข.กลับแปลผิดให้ผู้เช่ามีหน้าที่จัดให้มีประกันภัย

4. ตำราเรียน

สำนักพิมพ์ ก. ได้จ้างให้นาย ข.แปลตำราเรียนภาษาญี่ปุ่นเล่มหนึ่ง แต่นาย ข .แปลผิดเกือบทั้งเล่มและสำนักพิมพ์ไม่ทราบถึงความผิดพลาดนั้นจนกระทั่งสำนักพิมพ์ ก.ตีพิมพ์หนังสือออกจำหน่าย ต่อมามีผู้ท้วงติงและโพสต์ลงในสื่อสังคมออนไลน์ว่าตำราเรียนเล่มนี้ของสำนักพิมพ์ ก. มีการแปลผิดความหมาย จากความผิดพลาดดังกล่าวสำนักพิมพ์ ก.ต้องเรียกคืนหนังสือทั้งหมดพร้อมกับคืนเงินให้แก่ผู้ที่ได้ซื้อหนังสือไป อีกทั้งสำนักพิมพ์ก. ยังเสียชื่อเสียงเป็นอย่างมากด้วย

ล่าม

1. ล่ามในโรงพยาบาล

จากการวิจัยทางการแพทย์ คณะผู้ทำวิจัย (Flores, Glenn etal.: 2014)พบว่าจากการวิเคราะห์บันทึกเสียงและบทพูดในโรงพยาบาลแผนกผู้ป่วยนอกความผิดพลาดจากการแปลแบบล่ามทางการแพทย์เป็นสิ่งที่พบได้บ่อย และร้อยละ 63ของความผิดพลาดเหล่านี้อาจส่งผลต่อการรักษาได้ความผิดพลาดที่พบบ่อยที่สุดคือการตัดทอนหรือละเว้น (omission) ไม่แปลในสิ่งที่แพทย์หรือคนไข้พูด (Wioleta: 2014)

ตัวอย่างการแปลผิดโดยล่ามในบริบททางการแพทย์เช่น นายเอ ชาวเม็กซิกัน พูดได้แต่ภาษาสเปน มีอาการไม่สบายหนักจึงบอกล่ามแปลภาษาสเปน – อังกฤษของโรงพยาบาลว่า เขามีอาการ “intoxicado” ล่ามเข้าใจว่า ภาษาสเปนคำว่า “intoxicado” น่าจะหมายถึง“intoxicated” ในภาษาอังกฤษ ซึ่งมีความหมายว่า “เมา”จากการเข้าใจผิดของล่ามนี้ทำให้แพทย์รักษานายเอโดยเข้าใจว่านายเมายาแต่ต่อมาเมื่อทำซีทีสแกนกลับพบว่านายเอไม่ได้เมายาแต่นายเอเป็นโรคหลอดเลือดสมองโป่งพองและแตกในเวลาต่อมาเพราะแพทย์มัวแต่รักษานายเอเพราะคิดว่านายเอเมายาจริง ๆ แล้วคำว่า “intoxicado” ในภาษาสเปนแปลว่าวิงเวียนศีรษะ ไม่ใช่เมา อย่างที่ล่ามเข้าใจ

2. ล่ามในศาล

นาย ก. เป็นจำเลย มีนาย ข.เป็นล่ามให้ นาย ข. แปลคำให้การของนาย ก. ผิด จากที่นาย ก.ให้การว่าตนเดินไปหาผู้ตายที่โต๊ะ นาย ข. กลับแปลให้ศาลฟังว่า นาย ก.เดินไปหาเรื่องผู้ตายที่โต๊ะ ด้วยการแปลผิดของล่ามย่อมเป็นผลร้ายแก่นาย ก.ซึ่งเป็นจำเลย

3. ล่ามทั่วไป

นางหนึ่งมีภาวะหัวใจหยุดเต้นเฉียบพลันสามีของนางหนึ่งซึ่งพูดได้แต่ภาษาสเปนจึงโทรศัพท์เรียกรถพยาบาลให้มาที่บ้านแต่ล่ามภาษาสเปนที่รับโทรศัพท์ได้แปลเลขที่อยู่ที่เป็นภาษาสเปนผิดกว่าหน่วยกู้ภัยจะทราบที่อยู่ที่ถูกต้อง นางหนึ่งก็สมองตายเสียก่อน

กฎหมายไทยที่นำมาปรับใช้กับกรณีนักแปลและล่ามประกอบอาชีพผิดพลาด

ปัจจุบันประเทศไทยยังไม่มีการออกกฎหมายควบคุมอาชีพนักแปลและล่ามในลักษณะที่เป็นการกำหนดให้นักแปลและล่ามขึ้นทะเบียนและรับใบอนุญาตให้เป็นผู้ประกอบวิชาชีพจากองค์กรควบคุมวิชาชีพแต่ละวิชาชีพเหมือนวิชาชีพอื่นเท่านั้นจะมีก็เพียงแต่นักแปลและล่ามของศาลยุติธรรมที่มีการขึ้นทะเบียนให้เป็นผู้เชี่ยวชาญในศาลดังที่ได้กล่าวไปแล้วนอกจากนี้กฎหมายไทยไม่ได้มีการกำหนดความรับผิดทางกฎหมายของนักแปลและล่ามเป็นการเฉพาะด้วยดังนั้น เมื่อนักแปลและล่ามประกอบอาชีพผิดพลาดและคู่กรณีได้รับความเสียหายจึงต้องพิจารณาตามกฎหมายทั่วไป อันได้แก่ความรับผิดทางสัญญาและความรับผิดทางละเมิด แยกพิจารณาได้ดังนี้

ความรับผิดทางสัญญา : สัญญาว่าจ้างให้แปล

การที่มีบุคคลมาว่าจ้างนักแปลหรือล่ามให้ทำการแปลนั้นเข้าลักษณะเป็นสัญญาจ้างทำของตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา 587ในการวินิจฉัยความรับผิดของนักแปลและล่ามตามสัญญาจึงจำเป็นต้องศึกษาความหมายและลักษณะของสัญญาจ้างทำของประกอบด้วย

ความหมายของสัญญาว่าจ้างให้แปล

สัญญาจ้างทำของเป็นเอกเทศสัญญาตามบรรพ3 ลักษณะ 7 ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ความหมายของสัญญาจ้างทำของปรากฏอยู่ในมาตรา 587 ซึ่งบัญญัติว่า“อันว่าจ้างทำของนั้น คือสัญญาซึ่งบุคคลคนหนึ่ง เรียกว่าผู้รับจ้าง ตกลงรับจะทำการงานสิ่งใดสิ่งหนึ่งจนสำเร็จให้แก่บุคคลอีกคนหนึ่งเรียกว่าผู้ว่าจ้างและผู้ว่าจ้างตกลงจะให้สินจ้างเพื่อผลสำเร็จแห่งการที่ทำนั้น”เมื่อพิจารณาความหมายของสัญญาจ้างทำของประกอบกับลักษณะการทำงานของนักแปลและล่ามแล้วสัญญาว่าจ้างให้แปลคือ สัญญาว่าจ้างนักแปลหรือล่ามก็คือสัญญาที่ผู้ว่าจ้างให้นักแปลหรือล่ามทำการถ่ายทอดความหมายของงานเขียนหรือคำพูดต้นฉบับแล้วแต่กรณีซึ่งเป็นภาษาหนึ่งไปสู่อีกภาษาหนึ่งโดยตกลงจะจ่ายค่าแปลซึ่งเป็นสินจ้างให้กับนักแปลหรือล่ามเพื่อผลสำเร็จแห่งงานที่แปลนั้น

ลักษณะของสัญญาว่าจ้างให้แปล

สัญญาจ้างทำของเป็นการที่ผู้ว่าจ้างได้ให้ผู้รับจ้างกระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งเพื่อประโยชน์ของผู้ว่าจ้างซึ่งผู้ว่าจ้างอาจว่าจ้างผู้รับจ้างด้วยเหตุผลบางประการเช่น ในการงานนั้น ๆ จะต้องอาศัยผู้ที่มีความรู้ความเชี่ยวชาญโดยเฉพาะซึ่งผู้ว่าจ้างไม่มีความรู้ความเชี่ยวชาญเช่นนั้นหรือในการทำงานบางอย่างผู้ว่าจ้างอาจสามารถทำงานเองได้แต่เนื่องจากไม่มีเวลาที่จะทำเอง หรือมีแต่ไม่ต้องการทำให้เหน็ดเหนื่อยผู้ว่าจ้างก็จะจ้างผู้รับจ้างให้ทำงานให้เป็นสัญญาจ้างทำของและให้สินจ้างแก่ผู้รับจ้างเป็นการตอบแทนส่วนการที่ผู้รับจ้างรับจ้างบุคคลอื่นทำการงานให้นั้นก็เพราะผู้รับจ้างต้องการที่จะได้รับค่าตอบแทนจากการจ้างทำของโดยผู้รับจ้างนั้นอาจจะเป็นผู้มีอาชีพในการรับจ้างบุคคลอื่นทำการงานเพื่อเป็นการหารายได้ในการดำรงชีพหรือหารายได้ให้แก่องค์กรธุรกิจของตน (ไผทชิต: 2560) สัญญาว่าจ้างให้แปลส่วนใหญ่เกิดขึ้นเพราะผู้ว่าจ้างไม่มีความรู้ความเชี่ยวชาญด้านภาษาหรือศาสตร์เฉพาะทางของงานที่ว่าจ้างให้แปลเพียงพอเช่นงานแปลประเภทสัญญาซึ่งต้องอาศัยทั้งความรู้ความเชี่ยวชาญด้านภาษาและด้านกฎหมายหรืองานแปลประเภทบทความทางวิชาการที่นิสิตนักศึกษาต้องการนำมาใช้ในการทำงานวิจัย

ลักษณะที่ทำให้สัญญาว่าจ้างให้แปลเป็นสัญญาจ้างทำของตามมาตรา587 ได้แก่ลักษณะต่อไปนี้

1.สัญญาว่าจ้างให้แปลเป็นสัญญาที่มีคู่สัญญาสองฝ่าย

คู่สัญญาในสัญญาว่าจ้างให้แปลได้แก่ผู้ว่าจ้างให้แปลและผู้รับจ้างแปล ซึ่งในที่นี้คือนักแปลหรือล่าม ผู้ว่าจ้างตกลงให้นักแปลหรือล่ามทำการแปลจนสำเร็จให้แก่ผู้ว่าจ้างแล้วผู้ว่าจ้างจะจ่ายค่าแปลซึ่งเป็นสินจ้างให้แก่ผู้ว่าจ้างเป็นการตอบแทนผู้ใดที่ไม่ใช่คู่สัญญาจะมาเรียกร้องให้ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งปฏิบัติหน้าที่ตามสัญญาไม่ได้ตามหลักสัญญาก่อผลผูกพันเฉพาะคู่สัญญาเท่านั้น (Privity of Contract)

2. วัตถุประสงค์ของสัญญาว่าจ้างให้แปล

วัตถุประสงค์ของสัญญาจ้างทำของคือการที่ผู้รับจ้างตกลงจะทำการงานสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้แก่ผู้ว่าจ้างจนเป็นผลสำเร็จผู้ว่าจ้างมิได้ต้องการเฉพาะแรงงานของผู้รับจ้างแต่เพียงอย่างเดียวดังเช่นนายจ้างต้องการจากลูกจ้างตามสัญญาจ้างแรงงานเมื่อเทียบกับสัญญาว่าจ้างให้แปลแล้ววัตถุประสงค์ของสัญญาว่าจ้างให้แปลคือการที่นักแปลหรือล่ามตกลงแปลให้ผู้ว่าจ้างจนเป็นผลสำเร็จ

3. ผู้ว่าจ้างตกลงจะให้สินจ้างเพื่อผลสำเร็จของการทำงานนั้น

สินจ้างในสัญญาว่าจ้างให้แปลคือก็คือค่าแปลหากผู้ว่าจ้างมิได้ให้ค่าตอบแทนแก่นักแปลหรือล่ามกรณีดังกล่าวมิใช่สัญญาจ้างทำของตามมาตรา 587 สัญญาจ้างทำของเป็นสัญญาต่างตอบแทนที่คู่สัญญาต่างมีหน้าที่ตอบแทนกันในสัญญาว่าจ้างให้แปลนั้น ผู้ว่ามีหน้าที่จะต้องให้สินจ้างแก่ผู้รับจ้างซึ่งก็คือนักแปลหรือล่าม ส่วนนักแปลหรือล่ามก็มีหน้าที่จะต้องทำงานให้สำเร็จ

การเกิดและผลของสัญญาว่าจ้างให้แปล

การเกิดของสัญญาว่าจ้างให้แปลซึ่งเป็นสัญญาจ้างทำของนั้นเป็นไปตามหลักเกณฑ์ของกฎหมายไทยในเรื่องการเกิดสัญญาทั่วไปกล่าวคือ เมื่อคู่สัญญาทั้งสองฝ่ายมีเจตนาต้องตรงกันและได้ตกลงกันในสาระสำคัญของสัญญาว่าจ้างให้แปลแล้ว (นนทวัชร์:2559) สัญญาว่าจ้างให้แปลก็เกิดแล้วซึ่งสัญญาว่าจ้างให้แปลนี้มักจะไม่มีรายละเอียดมากนักโดยปกติมักจะมีเพียงเนื้อหาที่จะให้แปล กำหนดเวลาส่งงาน และค่าจ้างเท่านั้นเมื่อสัญญาว่าจ้างให้แปลได้เกิดขึ้นโดยสมบูรณ์แล้วย่อมก่อให้เกิดผลในทางกฎหมายทันทีที่ทำสัญญาซึ่งในกรณีสัญญาว่าจ้างนี้ก่อผลในทางหนี้อย่างเดียวเท่านั้น คือความผูกพันที่คู่สัญญาจะต้องปฏิบัติการชำระหนี้กันต่อไป (ศนันท์กรณ์:2559)หมายความว่านักแปลหรือล่ามมีหน้าที่ต่อผู้ว่าจ้างที่จะต้องทำการแปลส่วนผู้ว่าจ้างก็มีหน้าที่ต่อนักแปลหรือล่ามในการจ่ายสินจ้าง