BlogGang.com : : กัมม์ - เทศาภิบาล ตอนแรก อธิบายตำนานเทศาภิบาล

กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว

เทศาภิบาล ตอนแรก อธิบายตำนานเทศาภิบาล

พระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัีว
สมเด็จพระปิยมหาราช

อธิบายตำนานเทศาภิบาล

๑. การเปลี่ยนแปลงวิธีปกครองหัวเมืองเริ่มจัดในรัชกาลที่ ๕ ด้วยเมื่อปีมะโรงรัตนโกสินทรศก ๑๑๑ (พ.ศ. ๒๔๓๕) วันที่ ๑ เมษายน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ประกาสแก้ทำเนียบตำแหน่งเสนาบดี เลิกตำแหน่งอรรคมหาเสนาบดีและจตุสดมภ์อย่างโบราณ เปลี่ยนเป็นเสนาบดีมีศักดิ์เสมอกัน ๑๒ ตำแหน่ง แล้วทรงตั้งและเปลี่ยนตัวเสนาบดีกระทรวงต่างๆ ดังนี้ คือ

(๑) กระทรวงมหาดไทย ปลดเจ้าพระยารัตนบดินทร (บุญรอด กัลยาณมิตร) ออกเป็นสมุหนายกกิตติมศักดิ์ โปรดฯ ให้ย้ายพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ อธิบดีกระทรวงธรรมการ มาเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย

^{เจ้าพระยารัตนบดินทร (บุญรอด กัลยาณมิตร)}

^{พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ}

(๒) กระทรวงกะลาโหม (ยังไม่ถึงเวลาที่จะจัดการแก้ไข) โปรดฯ ให้เจ้าพระยารัตนาธิเบศร (พุ่ม ศรีไชยยันต์) สมุหะพระกะลาโหม คงเป็นเสนาบดีกระทรวงกะลาโหม

^{เจ้าพระยารัตนาธิเบศร (พุ่ม ศรีไชยยันต์)}

(๓) กระทรวงการต่างประเทศ โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทววงศวโรประการ คงดำรงตำแหน่งเป็นเสนาบดีอยู่อย่างเดิม

^{พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทววงศวโรประการ}

(๔) กระทรวงนครบาล ก่อนนั้นมีกรรมการบัญชาการอยู่ชั่วคราว โปรดฯ ให้เลิกกรรมการ แลให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์ ซึ่งเป็นนายกกรรมการ เป็นเสนาบดี

^{พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์}

(๕) กระทรวงวัง โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม ซึ่งเป็นตำแหน่งอธิบดีบัญชาการอยู่แล้ว เป็นเสนาบดี

^{พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม}

(๖) กระทรวงพระคลัง โปรดฯ ให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ ซึ่งเป็นอธิบดีอยู่แล้ว เป็นเสนาบดี แต่ทรงทุพลภาพไม่สามารถเสด็จมาประจำราชการได้เสมอ จึงโปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิประพันธพงศ เป็นรองเสนาบดีช่วยบัญชาการด้วยพระองค์ ๑

^{สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ}

^{พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิประพันธพงศ}

(๗) กระทรวงเกษตรธิการ โปรดฯ ให้ย้ายเจ้าพระยาภาสกรวงศไปเป็นเสนาบดีกระทรวงธรรมการ แล้วทรงตั้งพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสงชูโต) เป็นเสนาบดี

^{พระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสงชูโต)}

(๘) กระทรวงยุติธรรม ตั้งขึ้นใหม่ โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ เป็นเสนาบดี (เสด็จอยู่ในตำแหน่ง ๒ ปี ต้องเสด็จไปประจำราชการอยู่ในยุโรป ถวายคืนตำแหน่ง จึงโปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร เป็นเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม)

^{พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ}

^{พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร}

(๙) กระทรวงธรรมการ ยกขึ้นเป็นกระทรวงเสนาบดี โปรดฯ ให้เจ้าพระยาภาสกรวงศ เป็นเสนาบดี

^{เจ้าพระยาภาสกรวงศ(พร บุนนาค)}

(๑๐) กระทรวงโยธาธิการ ยกขึ้นเป็นกระทรวงเสนาบดี โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ ซึ่งเป็นอธิบดีอยู่แล้ว เป็นเสนาบดี

^{พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ}

(๑๑) กระทรวงมรุธาธร ตั้งขึ้นใหม่ โปรดฯ ให้ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิธาดา ราชเลขาธิการแผนกการต่างประเทศ เป็นเสนาบดี

^{พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิธาดา}

(๑๒) กรมยุทธนาธิการ ยกขึ้นเสมอกระทรวงเสนาธิการ โปรดฯ ให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระภาณุพันธุวงศวรเดช เป็นผู้บัญชาการมีศักดิ์เท่าเสนาบดี

^{สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระภาณุพันธุวงศวรเดช}

๒. มูลเหตุแห่งการเปลี่ยนแปลงทำเนียบเสนาบดี มีแจ้งอยู่ในกระแสพระราชดำรัสของสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลปัจจุบันนี้ได้ทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้พิมพ์เป็นเล่มสมุดพระราชทานแจกเมื่อวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ นั้นแล้ว แต่ยังมีเรื่องตำนานการที่ทรงจัดมาเมื่อก่อนประกาส สมควรจะจดไว้ให้ปรากฏด้วย

คือเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๐ มีงานฉลองราชย์สมบัติสมเด็จพระราชินีวิดตอเรียเสวยราชย์ครบ ๕๐ ปี สมเด็จพระราชินีวิกตอเรียเชิญเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ไปงานนั้น เหมือนเช่นเชิญพระเจ้าแผ่นดินประเทศอื่นที่มีทางพระราชไมตรีกับประเทศ อังกฤษ จึงโปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงศวโรประการ เสนาบดีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ เป็นผู้แทนพระองค์ไปช่วยงานฉลองราชสมบัติ ณะ กรุงลอนดอน

ในคราวนั้นพระราชทานกระแสพระราชดำริให้กรมหลวงเทวะวงศวโรประการไปทรงศึกษา ระเบียบเสนาบดีสภาของนานาประเทศด้วย เมื่อกรมหลวงเทวะวงศฯ เสด็จกลับมากราบบังคมทูลถวายรายงานให้ทรงทราบ ทรงพระราชดำริโครงการที่จะแก้ไขหน้าที่แลเพิ่มเติมกระทรวงเสนาบดีขึ้น ทรงเลือกสรรผู้สมควรเป็นเสนาบดีกระทรวงต่างๆ ที่จะตั้งใหม่ คือ กระทรวงธรรมการ กระทรวงโยธาธิการ กระทรงมุรธาธร แลกรมยุทธนาธิการ โปรดฯ ให้เป็นตำแหน่งชั้นอธิบดีอยู่ก่อน แล้วโปรดฯ ให้มีการประชุมเสนาบดีสภาตำแหน่งเก่า แลอธิบดีตำแหน่งที่ทรงกะใหม่ นั่งประชุมด้วยกันเป็นเสนาบดีสภา

ทรงแก้ระเบียบการประชุมเสนาบดี ซึ่งแต่ก่อนเคยประชุมต่อเมื่อมีราชการสำคัญเกิดขึ้น ให้ประชุมกันเนืองนิตย์แลเสด็จประทับเป็นประธาน ทรงปรึกษาราชการต่างๆ ในเสนาบดีสภาเสมอ ทรงทดลองระเบียบการดังกล่าวมาสัก ๒ ปี ในระวางนั้นได้จัดราชการต่างๆ สำเร็จประโยชน์หลายอย่าง จะยกเป็นอุทาหรณ์แต่เป็นการสำคัญเช่นเริ่มทำงบประมาณการรับแลจ่ายเงินแผ่น ดินทุกปี แลให้กรมยุทธนาธิการปราบพวกจีนอั้งยี่ เป็นต้น แลในระวางเวลาทดลองระเบียบการอยู่นั้น ทรงพิจารณาความสามารถของเสนาบดีทั้ง ๑๒ คน ว่าใครจะสมควรคงตำแหน่งหรือจะควรผลัดเปลี่ยนเสนาบดีกระทรวงใด จนเหมาะพระราชหฤทัยแล้ว จึงโปรดฯ ให้ประกาสตั้งตำแหน่งเสนาบดี ๑๒ กระทรวงดังได้แสดงมา

๓. บันทึกนี้แต่งเฉภาะแต่ว่าด้วยการปกครองหัวเมือง จะไม่กล่าวถึงในการกระทรวงอื่น เว้นแต่เมื่อเรื่องตำนานจัดการปกครองหัวเมืองต้องเกี่ยวข้องถึงกระทรวง นั้นๆ เมื่อตั้งกระทรวงเสนาบดีเป็น๑๒ กระทรวงนั้น หน้าที่การปกครองท้องที่แยกกันอยู่ ๔ กระทรวง คือการปกครองจังหวัดกรุงเทพฯ อยู่ในหน้าที่กระทรวงนครบาล การปกครองหัวเมืองนอกจากกรุงเทพฯ ออกไป คือกระทรวงมหาดไทยบังคับบัญชาหัวเมืองทางฝ่ายเหนือแลฝ่ายตะวันออก กระทรวงกะลาโหมบังคับบัญชาหัวเมืองทางปักษ์ใต้ฝ่ายตะวันตก กระทรวงการต่างประเทศบังคับบัญชาหัวเมืองท่า เสนาบดีที่บังคับบัญชาหัวเมือง ๓ กระทรวงเป็นผู้รับผิดชอบในการปกครองหัวเมืองซึ่งขึ้นอยู่ในกระทรวงของตนหมด ทุกอย่าง ทั้งราชการฝ่ายทหารแลพลเรือน หรือธุรการแลตุลาการ แม้กระทรวงอื่นมีกิจการอันใดเกี่ยวข้องถึงหัวเมืองก็ต้องได้รับอนุมัติของ เสนาบดีผู้บัญชาการปกครองหัวเมืองนั้นก่อนจึงจะบังคับการอันนั้นได้

ส่วนหัวเมืองทั้งหลายนั้น ในกระบวนปกครองกำหนดหัวเมืองเป็น ๔ ประเภทคือ

ก. เมืองประเทศราช (ลาวแลมลายู) ทรงตั้งเจ้าปกครองสืบสกุลวงศ มีอำนาจสิทธิ์ขาดภายในบ้านเมืองทุกอย่าง เป็นแต่ต้องถวายต้นไม้ทองเงินกับเครื่องราชบรรณาการ ๓ ปีครั้งหนึ่ง

ข. หัวเมืองชั้นนอก (ลาว เขมร มลายู) ทรงตั้งผู้มีสกุลในท้องถิ่นเป็นผู้ว่าราชการเมือง ปกครองตามประเพณีของเมืองนั้นๆ แลต้องส่งส่วยสิ่งของหรือเป็นตัวเงินต่อกรุงเทพฯ ตามกำหนดทุกปี

ค. หัวเมืองชั้นกลาง (ชาวเมืองเป็นไทย) อยู่ห่างราชธานีออกไป ทรงตั้งผู้ว่าราชการเมืองไปจากกรุงเทพฯ ปกครองแลเก็บภาษีอากรตามพระราชกำหนดกฎหมาย แต่มีอำนาจแลมีตำแหน่งกรมการสำหรับบังคับบัญชาการทุกแผนกบริบูรณ์

ฆ. หัวเมืองชั้นใน (อยู่ใกล้ราชธานี) ตั้งข้าราชการในกรุงเทพฯ เป็นผู้ว่าราชการเมือง แต่การปกครองแลเก็บภาษีอากร เจ้าหน้าที่ต่างๆ ในกรุงเทพฯ มีอำนาจเข้าเกี่ยวข้องมากกว่าหัวเมืองชั้นกลาง

เค้ามูลของคติโบราณที่กำหนดหัวเมืองเป็น ๔ อย่างดังแสดงมา เมื่อพิเคราะห์ดูก็เห็นได้ ว่าเพราะถือว่าเป็นเมืองประเทศราชแลหัวเมืองชั้นนอกชาวเมืองเป็นคนต่างชาติ ต่างภาษา แลหัวเมืองชั้นกลางกับชั้นในชาวเมืองเป็นไทยด้วยกันเอง เมื่อ ร.ศ. ๑๑๑ นั้น มีจำนวนหัวเมืองที่ขึ้นต่อกระทรวงทั้ง ๓ ดังนี้

ประเทศราช ขึ้นมหาดไทย ๗ , ขึ้นกลาโหม ๓
หัวเมืองชั้นนอก ขึ้นมหาดไทย ๓๕ , ขึ้นกลาโหม ๗
หัวเมืองชั้นกลาง ขึ้นมหาดไทย ๑๓ , ขึ้นกลาโหม ๑๓ , ขึ้นกระทรวงการต่าง ๒
หัวเมืองชั้นใน ขึ้นมหาดไทย ๑๒ , ขึ้นกลาโหม ๗ , ขึ้นกระทรวงการต่าง ๑๐

รวมขึ้น มหาดไทย ๖๗ เมือง กระลาโหม ๓๐ เมือง กระทรวงการต่างประเทศ ๑๒ เมือง รวมหัวเมืองทั้งสิ้นด้วยกัน ๑๐๙ หัวเมือง ที่ว่านี้ไม่ได้นับถึงเมืองขึ้นในหัวเมืองเหล่านั้น

๔. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระราชดำริมาแต่ก่อนประกาสตั้ง เสนาบดี ๑๒ ตำแหน่งช้านาน ว่าการปกครองหัวเมืองทั้งปวง ควรจะรวมหัวเมืองเข้าเป็นมณฑลๆ และรวมหน้าที่การปกครองหัวเมืองทั้งปวงไว้ในกระทรวงมหาดไทยแต่กระทรวงเดียว จึงจะจัดการปกครองให้เป็นระเบียบเรียบร้อยได้ตลอดพระราชอาณาเขต แต่ผู้ซึ่งเห็นร่วมพระราชดำริยังมีน้อย แลยังขาดตัวบุคคลซึ่งจะไว้วางพระราชหฤทัยให้เป็นผู้จัดการตามพระราชดำริ จึงต้องทรงรอมาถึง พ.ศ. ๒๔๓๔ ทรงสังเกตเห็นว่าฝรั่งตั้งท่าจะรุกรานพระราชอาณาเขตต์เข้ามาแต่ภายนอก จะต้องรีบลงมือจัดการปกครองหัวเมือง แลในปีนั้นได้โปรดฯ ให้ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ เป็นราชทูตพิเศษไปยังนานาประเทศในยุโรป และเมื่อกลับได้โปรดฯจะให้ตรวจการงานผ่านมาทางอียิปต์แลอินเดีย พอกรมหมื่นดำรงฯ กลับมาถึงกรุงเทพฯ ก็ทรงตั้งให้เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย แต่ยังไม่ดำรัสสั่งให้รวมหัวเมืองทั้งปวงมาขึ้นมหาดไทยแต่กระทรวงเดียว ด้วยทรงพระราชดำริเห็นว่าเป็นการใหญ่ ควรรอไว้ให้กรมหมื่นดำรงฯ ทรงชำนิชำนาญราชการกระทรวงมหาดไทยเสียก่อน เพราะในเวลานั้นกรมหมื่นดำรงฯ (พระชันษาพอครบ ๓๐ ปี แม้ได้เคยรับราชการทหารแลจัดการศึกษามาแต่ก่อน) ยังไม่คุ้นเคยราชการมหาดไทย.....

พระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

^{คัดจากหนังสือ เทศาภิบาล พระนิพนธ์ในสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ}

Create Date : 12 เมษายน 2553

Last Update : 13 เมษายน 2553 11:55:09 น.

1 comments

Counter : 3644 Pageviews.


God is the way The Truth and The Life when your life need miracal Ask form him.. Then you will be impress by its result as I do~! what is the truth if u ask me then I will tell u that it is GOD