ชะอมเป็นไม้พุ่มขนาดไม่ใหญ่ ลำต้นและกิ่งก้านมีหนามแหลม ใบเป็นใบประกอบขนาดเล็ก มีก้านใบแยกเป็นใบอยู่สองทางลักษณะ เหมือนกระถิน หรือส้มป่อย ใบอ่อน และยอดอ่อนมีกลิ่นฉุนคล้ายกลิ่นลูกสะตอ


ชะอมเป็นไม้ปลูกง่าย ปลูกได้ทั้งการตอนกิ่ง โน้มกิ่ง เพาะเมล็ด หรืออีกวิธีง่าย ๆ คือ การปักชำ ซึ่งตามต่างจังหวัดนั้น เราแค่ขอกิ่งชะอมเพื่อนบ้านมาปักชำเอาไว้ที่ขอบบ่อหลังบ้านใส่ปุ๋ย หรือมูลสัตว์ ไว้ที่โคนกิ่ง แล้วลดน้ำวันละครั้งก็เพียงพอแล้ว (แต่ถ้าให้ดีควรปลูกในหน้าฝน เพราะเราไม่ต้องดูแลมาก)


ชะอมเป็นผักที่สามารถแตกยอดอ่อนได้ทั้งปี (ถ้าหมั่นรดน้ำอย่างสม่ำเสมอ) และกินกันทั่วทุกภาคของประเทศไทย โดยใช้ยอดอ่อนนำมาปรุงอาหาร เช่น ลวกเป็นผักจิ้มน้ำพริก เด็ดยอดอ่อนชุบไข่ทอดกินกับน้ำพริกกะปิ หรือทำแกงส้มชะอมไข่ แกงเปรอะหน่อไม้สด แกงรวมกับปลา ไก่ เนื้อ กบ เขียด นำมาต้ม เป็นอ่อม ทำแกงลาว และแกงแค เป็นต้น


ถึงแม้ชะอมจะเป็นผักที่ไม่ค่อยมีตัวหนอน หรือ แมลงมารบกวนทำให้ไม่ต้องห่วงกับยาฆ่าแมลงก็ตามที แต่หากเป็นตามตลาดใหญ่ ๆ ก็ต้องระวังสารเคมีไว้เช่นกัน เนื่องจากชะอมเป็นผักที่เหี่ยวง่าย จึงมีพ่อค้าแม่ค้ามักใช้ฟอร์มาลีนเพื่อให้คงความสดได้ เพราะฉะนั้นถ้ามีพื้นที่สักหน่อยก็ปลูกทิ้ง ๆ ไว้บริเวณบ้าน ก็จะปลอดภัยจากสารพิษดี



จากหนังสือแม่บ้าน ฉบับที่ 462 พฤศจิกายน 2550

ต้นชะอมเป็นไม้ยืนต้น และเป็นไม้พื้นเมืองของไทยที่คนไทยนิยมปลูกชะอมเป็นรั้วบ้าน ซึ่งสามารถเด็ดยอดไปบริโภคเป็นผักได้ทุก ๆ 3 -4 วัน ต้นชะอมหากถูกเด็ดยอดจะแตกกิ่งข้าง ต้นหนาแน่น ชะอมมีหนามตามกิ่งจึงใช้เป็นรั้วบ้านได้ดี

ชะอม มีหลายชื่อ เรียกกันว่า (ผักหละ ทางภาคเหนือ) (ภาคใต้ เรียก อม )(ภาคอีสาน เรียก ผักขา) ( กะเหรี่ยงกำแพงเพชร เรียก โพซุยโด๊ะ )


ลักษณะโดยทั่วไป


ต้นชะอมเป็นไม้ยืนต้น ตระกูลถั่วที่มีอายุยืนนาน กิ่งอ่อน ยอดอ่อน ใบอ่อน มีกลิ่นหอมฉุนและมีวิตามินเอสูงถึง 32,000 อินเตอร์เนชันแนลยูนิต ซึ่งสูงกว่าหัวแครอทที่ฝรั่งเชื่อว่ามีวิตามินสูงที่สุด ในบรรดาผักทั้งหลายอีกด้วย ยอดชะอมจัดเป็นอาหารประเภทผักที่มีคุณค่าอาหารสูงยิ่งทั้งวิตามินเอ โปรตีน และ กากใย


ชะอมมีอยู่ 2 พันธุ์ด้วยกันคือ


1. ชะอมพันธุ์เบา ลำต้นจะมีขนาดเล็ก ใบเล็ก และยอดขนาดเล็ก
2. ชะอมพันธุ์หนัก ลำต้นมีขนาดใหญ่ ใบใหญ่ ยอดมีขนาดใหญ่ แต่ชาวสวนนิยมปลูกชะอมพันธุ์หนักกันมากกว่าเพราะสามารถเก็บยอดได้ตลอดทั้งปี

การขยายพันธุ์ชะอมมีอยู่ 2 วิธี คือ


1. การใช้กิ่งตอนหรือกิ่งปักชำ

2. การใช้เมล็ด

ส่วนใหญ่นิยมขยายพันธุ์โดยการใช้กิ่งปักชำเพราะสะดวก

ชะอมที่จะนำมาขยายพันธุ์นั้นจะต้องเป็นกิ่งที่ไม่แก่หรืออ่อนจนเกินไป ควรตัดกิ่งพันธุ์ให้มีความยาวประมาณ 1 คืบ หรือประมาณ 20 เซนติเมตร และควรให้มีตาติดประมาณ 3-4 ตา หลังจากที่เลือกกิ่งพันธุ์ได้แล้วก็นำไปปักชำลงในถุงดินที่มีส่วนผสมของขี้เถ้าแกลบ และปุ๋ยคอก อัตราส่วนอาจจะใช้ 3:3:1 หรือตามความเหมาะสม หลังจากนั้นก็รดน้ำให้ชุ่มประมาณ 50-60 วัน ชะอมก็จะแตกรากออกมา หรือถ้าเราไม่ใช้ปักชำลงในถุง เราอาจจะปักชำลงในแปลงเพาะก่อนได้ โดยการเตรียมดินที่ดีมีส่วนผสมของขี้เถ้าแกลบ แล้วนำกิ่งพันธุ์มาปักให้ทั่วแปลงเพาะ รดน้ำให้ชุ่มประมาณ 10-15 วัน จะแตกช่อก่อน และประมาณ 50 วัน ก็จะแตกราก ต่อจากนั้นก็ทำการถอนมาใส่ถุงที่ผสมดินไว้เรียบร้อยแล้ว เลี้ยงต่อไว้อีกประมาณ 60 วัน เพื่อให้ระบบรากแข็งแรงสมบูรณ์ ต่อจากนั้นก็สามารถไปปลูกได้


วิธีการปลูกชะอม


การทำให้ชะอมมียอดในหน้าแล้งนั้นเริ่มแรกเราต้องทำการปลูกชะอมตอนต้นฤดูฝน ต่อจากนั้นใช้ขุยมะพร้าว และปุ๋ยคอกอย่างละ 1 กำมือ คลุกกับดินในหลุม จากนั้นจึงเลือกกิ่งชะอม การเลือกกิ่งควรเลือกกิ่งที่ไม่อ่อนหรือแก่จนเกินไป ตัดกิ่งเฉียงเป็นปากฉลาม ให้กิ่งมีความยาวประมาณ 20 เซนติเมตร หรือมีส่วนของตาที่จะทำให้เกิดยอดประมาณ 3-4 ตา
เมื่อเราเตรียมหลุมและกิ่งพันธุ์ที่เตรียมไว้แล้ว ก็รดน้ำลงในหลุม นำกิ่งพันธุ์ที่เราเตรียมไว้แล้วมาจุ่มลงในฮอร์โมนเร่งราก โดยการใช้เซราดิกซ์ เบอร์ 2 จากนั้นจึงนำมาปักในหลุมปักเฉียง 45 องศา ปักลึกประมาณ 5 ซม. หรือ 1 ตา หลุมละ 3-4 กิ่ง ปักในลักษณะที่เป็นวงกลม เมื่อปักชำเสร็จแล้วก็ใช้วัสดุคลุมจะเป็นใบมะพร้าวหรือใบกล้วยก็ได้ คลุมไว้จนกว่ากิ่งพันธุ์จะแตกยอด ในช่วงนี้ถ้ามีฝนตกก็ไม่ต้องรดน้ำ แต่ถ้าฝนทิ้งช่วงควรรดน้ำ เช้า เย็น หลังปักชำไปแล้ว 7-10 วัน ชะอมจะเริ่มแตกใบอ่อน เวลาจะปลูกลงดิน ควรให้ห่างกันต้นละประมาณ 1-1.5 เมตร


การปฏิบัติดูแลรักษาชะอม


ชะอมเป็นพืชที่ทนนานต่อดินฟ้าอากาศพอสมควร ในระยะแรกที่เริ่มปลูกนั้น ควรให้น้ำวันละ 1 ครั้งก็เพียงพอแล้วหรือจะรดน้ำในเวลาเช้าเย็นก็ได้ การกำจัดวัชพืชควรกระทำปีละ 2 ครั้ง กลบโคนด้วยหญ้าและใบไม้ สำหรับการให้ปุ๋ยนั้นในระยะแรกที่ปลูกไม่จำเป็นต้องให้ปุ๋ยเลย จะให้ปุ๋ยก็ต่อเมื่อเริ่มเก็บยอดชะอมแล้ว ปุ๋ยที่ให้คือ ปุ๋ยคอก


โรคและแมลงศัตรูของชะอม


แมลงศัตรูที่ร้อยแรงของชะอมมีน้อยมาก แมลงศัตรูเท่าที่ทำความเสียหายให้กับชาวสวนชะอมในปัจจุบัน ได้แก่ หนอนกัดกินยอดชะอม เพราะชะอมเป็นพืชที่ตัดยอดขาย สำหรับโรคของชะอมยังไม่ปรากฏว่ามีโรคร้ายแรงอะไร ส่วนเหตุร้ายแรงที่ทำให้ชะอมตาย คือ น้ำท่วม


การตัดแต่งกิ่งชะอม


ชะอมเป็นไม้ที่มีทรงพุ่มหนาแน่นเราจำเป็นต้องมีการตัดแต่งกิ่งบ้างเพราะถ้าไม่ตัดแต่งกิ่งเลยจะทำให้ชะอมมีทรงพุ่มแน่นทึบ และจะไม่ค่อยแตกยอดการตัดแต่งกิ่งชะอมจึงมีความสำคัญ นอกจากจะลดปัญหาการแน่นทึบของทรงพุ่มแล้วยังเป็นการลดที่อยู่อาศัยของโรคและแมลงอีกด้วย และที่สำคัญคือจะทำให้ชะอมมีการแตกยอดอ่อนมากขึ้น



การเก็บเกี่ยว


ชะอมเป็นพืชที่ให้ผลเร็วนับแต่เริ่มปลูกจนตัดยอดขายได้กินเวลาเพียง 3-4 เดือนเท่านั้น วิธีตัดยอดขายจะต้องเหลือเอาใบรองยอดไว้จะช่วยให้ชะอมแตกยอดใหม่อีก การเก็บชะอมเก็บได้ทุก 4 วัน


ขอบคุณข้อมูลดี ๆ จาก //www.rd1677.com/branch.php?id=25926 และ เกษตรกรบนแผ่นกระดาษ หนังสือพิมพ์ไทยรัฐ ค่ะ

เจ๊หลีมีเมนูสำหรับชะอมทิ้งไว้หน้านี้ด้วยนะคะ

ชะอมผัดกุ้ง

ส่วนผสม

ยอดชะอมรูดเอาแต่ยอดอ่อน 100 กรัม

กุ้งสด 200 กรัม

กระเทียม 5 กลีบ

พริกขี้หนูสวน 10 เม็ด

น้ำมันหอย 2 ช้อนโต๊ะ

เต้าเจี้ยว 1 ช้อนโต๊ะ

น้ำมันพืชสำหรับผัด


วิธีทำ

1.กุ้งสดแกะเปลือก ผ่าหลังเอาเส้นดำออกล้างให้สะอาด

2. ทุบพริกขี้หนูและกระเทียมพอแหลก นำไปผัดกับน้ำมันพอร้อน

3. ใส่กุ้งผัดไฟแรงพอกุ้งสุก ปรุงรสด้วยน้ำมันหอย เต้าเจี้ยว

4. ใส่ชะอมฟัดเร็ว ๆ พอสุก จัดใส่จานพร้อมข้าวสวยร้อน ๆ ๆ