ส.ค.ส.สยามใบแรก

ส.ค.ส.สยามใบแรก

ธวัชชัย ตั้งศิริวานิช

ส.ค.ส.แผ่นแรกของไทย พบหลักฐานว่ามีขึ้นใน พ.ศ. 2409 สมัยรัชกาลที่ 4 บนแผ่นการ์ดเป็นลายพระหัตถ์เขียนอวยพรที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ทำขึ้นสำหรับพระราชทานคณะทูตานุทูต ข้าราชบริพาร และมิตรสหายชาวต่างประเทศ เนื่องในวาระวันขึ้นปีใหม่สากล เมื่อวันจันทร์ที่ 1 มกราคม ค.ศ. 1866 บัตรอวยพรอันประเมินค่ามิได้อายุ 140 ปีแผ่นนี้ พบในร้าน Maggs Bros ร้านหนังสือเก่าแก่ ใจกลางกรุงลอนดอน แล้วผู้ซื้อกลับมาคืนสู่แผ่นดินมาตุภูมิ ก็คือ ธวัชชัย ตั้งศิริวานิช นักวิชาการอิสระผู้ศึกษาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์สยามผ่านเอกสารของชาวตะวันตก เจ้าของผลงานเล่มล่าสุด "กรุงศรีอยุธยาในแผนที่ฝรั่ง" (ซึ่งนักประวัติศาสตร์ชื่อดัง ดร.ชาญวิทย์ เกษตรศิริ กล่าวว่า "หนังสือเล่มนี้จะขยายพรมแดนแห่งความรู้ว่าด้วยอดีตของสยามประเทศ")
ธวัชชัย อธิบายว่า ส.ค.ส.เก่าแก่ที่สุดใบนี้ รัชกาลที่ 4 พระราชทานให้แก่ "กัปตันบุช" (ข้าราชบริพารชาวอังกฤษ เข้ามารับราชการสนองเบื้องพระยุคลบาทพระเจ้าแผ่นดินไทยถึงสองพระองค์ คือ ร.4-5) แล้วก่อนหน้าที่พบ ส.ค.ส.แผ่นนี้ ก็เคยได้อ่านงานเขียนของ เอนก นาวิมูล เกี่ยวกับประวัติการส่งบัตรอวยพรปีใหม่ หรือ ส.ค.ส.ของไทยสันนิษฐานว่าหลักฐานเก่าที่สุดที่พบเป็นบัตรพระราชทานพรปีใหม่ ที่ ร.4 ทรงพิมพ์และส่งไปยังกงสุล และมิตรสหายชาวต่างประเทศ ประเทศต่างๆ ลงวันที่ 1 มกราคม ค.ศ. 1866 (พ.ศ. 2409)

"คุณเอนกเขียนไว้ในนิตยสารสารคดีว่า...บัตรอวยพรใบนี้หน้าตาเป็นอย่างไร ยังค้นไม่ได้ ในเมืองไทยเห็นจะไม่เหลือ ตั้งความหวังไว้เพียงต่างประเทศเท่านั้น เพราะเขาเก็บของได้ดีกว่า บัตรอวยพรยุคเก่าที่มีตัวตนเหลืออยู่ค่อนข้างมาก ได้แก่ ส.ค.ส.สมัยรัชกาลที่ 5 นับแต่ พ.ศ. 2429 เป็นต้นมา...ผมคงต้องบอกว่า ได้ ส.ค.ส.มาด้วยความฟลุค โดยซื้อกลับมาได้เมื่อ พ.ศ. 2543 ความที่เราเป็นลูกค้าประจำร้านหนังสือ Maggs Bros วันหนึ่งเขาก็นำเอกสารตัวเขียน (manuscript) เป็นแผ่นกระดาษเก่าๆ อัดๆ รวมกันในซองแฟ้ม โดยเสนอขายว่าเป็นเอกสารเก่าแก่สมัย 'คิงมงกุฎ' ซึ่งพอเขาเปิดออกมา ผมเห็นตราพระราชลัญจกร ร.4 ก็ยิ้มเลย ตัดสินใจได้ทันทีว่าต้องซื้อ" ธวัชชัย เลี่ยงไม่ตอบคำถามเรื่องราคา หากอธิบายว่าร้านนี้ก่อตั้งเมื่อ ค.ศ. 1853 (พ.ศ. 2396) ได้ตราประจำพระองค์ของพระราชินีอลิซาเบธ ซึ่งแสดงว่าร้านนี้ส่งหนังสือให้สำนักพระราชวัง บรรยากาศจึงขลังมาก ขายหนังสือเชคสเปียร์เล่มละ 5 ล้านปอนด์ เป็นต้น "เดินเข้าไปในร้าน ไม่รู้หรอกว่าเขาขายหนังสือเล่มละเป็นแสนเป็นล้านปอนด์ เรียกว่าเดินหลงเข้าไป แต่งตัวก็เละๆ แต่เขาคงชื่นชมในความกล้า แล้วเห็นว่าเราสนใจเรื่องนี้จริงๆ ช่างซักถามโน่นถามนี่ บางทีคนขายหนังสือร้านไฮโซในลอนดอนก็เหงาเหมือนกันนะ" ธวัชชัย บอกพร้อมเสียงหัวเราะ

นอกจาก ส.ค.ส.ฉบับแรกของสยาม ค.ศ. 1866 เอกสารเก่าที่ซื้อมาครั้งนี้ยังมี ส.ค.ส.ฉบับพิมพ์แผ่นแรกของสยาม ค.ศ. 1867 ทั้งสองฉบับอยู่ในสภาพดีอย่างแทบไม่น่าเชื่อว่าจะมีอายุร้อยกว่าปี ไม่ขาดชำรุด เปื่อยยุ่ย หรือปรุพรุน เช่นเอกสารโบราณส่วนใหญ่ คงเป็นเพราะที่อังกฤษนั้น สภาพภูมิอากาศและการดูแลรักษา เอื้ออำนวยให้เอกสารสำคัญนี้ยังคงสภาพสมบูรณ์

คุณค่าของ ส.ค.ส.สองฉบับนี้ ธวัชชัยมองคุณค่าในบริบทประวัติศาสตร์ และทำให้เขาหาคำตอบต่อไปว่า ส.ค.ส.ฉบับแรกของโลกนั้นเป็นความคิดของ เฮนรี โคล และออกแบบโดยจอห์น คาลคอตต์ ฮอร์สลี ชาวอังกฤษ พิมพ์ 1,000 ใบ จำหน่ายที่กรุงลอนดอนเมื่อ ค.ศ. 1843 (พ.ศ. 2386) ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

"การส่งบัตรอวยพรจึงเป็นธรรมเนียมตะวันตก เพราะฉะนั้นการส่ง ส.ค.ส.ของรัชกาลที่ 4 จึงมีนัยสื่อให้ตะวันตกเห็นว่า เมืองสยามไม่ได้ป่าเถื่อน ที่ฝรั่งจะใช้เป็นข้ออ้างมาครอบครองเราได้ เรารู้ธรรมเนียมอารยะที่ต้องส่งการ์ดกันทุกวันปีใหม่ แล้วถ้ามองทะลุผ่านลายพระหัตถ์ภาษาอังกฤษ 30-40 บรรทัดนี้ เราจะเห็นวิสัยทัศน์ที่กว้างไกลของพระองค์ท่าน นักประวัติศาสตร์หลายคนอาจมองในแง่ภูมิรัฐศาสตร์ว่าเราเป็น 'รัฐกันชน' ระหว่างอินโดจีนกับพม่า แต่คงไม่ใช่เรื่องบังเอิญ ที่ทวีปเอเชียมีแค่ไทยกับญี่ปุ่นที่ไม่ตกเป็นอาณานิคม ถ้าเราไม่ได้พระเจ้าแผ่นดินที่ทรงพระปรีชาเช่น ร.4-5 ก็ไม่แน่ว่าการเป็นรัฐกันชนจะต้านจักรวรรดินิยมได้เพียงพอหรือเปล่า วันนี้เราอาจไปยืนเคารพธงชาติของคนอื่นก็เป็นได้"



จากคอลัมน์ ไลฟ์สไตล์
นสพ.เดลินิวส์ ฉบับประจำวันที่ 27 ธค.2549

ขอแถมท้ายด้วยการแนะนำหนังสือดีสักเล่มครับ

กรุงศรีอยุธยาในแผนที่ฝรั่ง ธวัชชัย ตั้งศิริวานิช ผู้เขียน พิมพ์ครั้งที่ 1 กันยายน 2549, จำนวน 176 หน้า จัดพิมพ์โดย สำนักพิมพ์มติชน ราคา 580 บาท


หนังสือเล่มนี้นำเสนอภาพของอยุธยาในแบบที่คนไทยไม่คุ้นเคยนัก ไม่มีภาพเจดีย์ปรักหักพัง ไม่มีเรื่องสงครามกับอาณาจักรใกล้เคียง แต่ตลอดทั้งเล่มเต็มไปด้วยภาพแผนที่เก่า แลดูสวยงามจากสายตาคนปัจจุบัน พร้อมด้วยข้อมูลพื้นฐานแน่นปึ้ก แค่ดูบทผนวกที่รวมเอารายละเอียดของแผนที่กรุงศรีอยุธยาโดยสังเขป (เรียงตามลำดับตามปีที่เขียนหรือพิมพ์) และภาพแผนที่ต่าง ๆ ที่นำมาประกอบ ก็คุ้มแสนคุ้มแล้ว



ตามแบบแผนหนังสือวิชาการ ธวัชชัย กำหนดประเด็นและขอบเขตการศึกษาไว้ชัดเจนแต่ต้นว่า เขาต้องการแสดงให้เห็นมิติหรืออีกแง่มุมของการรับรู้เกี่ยวกับกรุงศรีอยุธยาโดยชาวยุโรป เน้นพิจารณา 2 ประเด็นคือ ประเด็นแรกพัฒนาการชื่อและตำแหน่งที่ตั้งกรุงศรีอยุธยาในแผนที่โลกและภูมิภาค ตั้งแต่ต้นสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ประเด็นถัดมา ว่าด้วยรายละเอียดความเป็นมาของแผนที่กรุงศรีอยุธยาที่เขียนโดยชาวยุโรป ซึ่งเริ่มมีตั้งแต่ต้นรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จนถึงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 18 (ราวกลางพุทธศตวรรษที่ 24)



ธวัชชัย เป็นนักสะสมแผนที่โบราณและหายาก จากการเริ่มต้นสะสมในแบบ "สมัครเล่น" บัดนี้เขาได้กลายเป็น "ผู้เชี่ยวชาญแผนที่โบราณ" ไปแล้ว ตามการแต่งตั้งของ "ชาญวิทย์ เกษตรศิริ" นักประวัติศาสตร์ผู้มีใจให้อยุธยามาตั้งแต่ยังหนุ่ม และได้เขียนคำนิยมให้แก่หนังสือเล่มนี้ด้วยความตอนหนึ่งว่า หนังสือเล่มนี้จะช่วยขยายพรมแดนแห่งความรู้ว่าด้วยอดีตของอยุธยา ของสยาม และของอุษาคเนย์ในบริบทของโลกสมัยใหม่ ที่แผนที่มีพลังอย่างมหาศาล..



ผู้สนใจใคร่ขยายพรมแดนความรู้เกี่ยวกับอดีตของอยุธยาไม่ควรพลาด

Create Date : 27 ธันวาคม 2549 Last Update : 31 ธันวาคม 2549 8:58:52 น. Counter : 2342 Pageviews.		11 comments
Share Tweet