Bloggang.com : jenifaae : เครื่องแต่งตัว โขน-ละคร กรมศิลปากร ทำไม? มาจากไหน?

เครื่องแต่งตัว โขน-ละคร กรมศิลปากร ทำไม? มาจากไหน?

คอลัมน์ สุวรรณภูมิ สังคมวัฒนธรรม

คัดจากบทสรุปในหนังสือการศึกษา และการพัฒนาองค์ความรู้เกี่ยวกับการแต่งกายยืนเครื่องโขน-ละครรำ กรมศิลปากรจัดพิมพ์เผยแพร่ พุทธศักราช 2550

การค้นคว้าประวัติ ความเป็นมาของเครื่องแต่งกายยืนเครื่องตั้งแต่สมัยอยุธยาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ การพัฒนาการของเครื่องแต่งกายยืนเครื่องจากเครื่องต้นมาสู่พัสตราภรณ์ โขน-ละคร และองค์ประกอบของเครื่องแต่งกายยืนเครื่องโขน-ละคร ที่มีอิทธิพลต่อกรมศิลปากร พบว่า

เครื่องแต่งกายยืนเครื่องของกรมศิลปากรได้รับอิทธิพลมาตั้งแต่สมัยอยุธยาโดยทำเลียนแบบเครื่องต้นของพระมหากษัตริย์ แต่มีการปรับเปลี่ยน และพัฒนาการไปตามสภาพแวดล้อมและสังคม

นอกจากนี้ ได้ปรับเปลี่ยนวัสดุไปตามยุคสมัยด้วยเหตุปัจจัยทางเศรษฐกิจ ยังคงรักษาเอกลักษณ์ และความเป็นมาตรฐานที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว แต่มีข้อจำกัด และอุปสรรคในการดำเนินการด้านต่างๆ อาทิ

● ด้านฝีมือในการออกแบบลวดลายที่ยังขาดผู้ชำนาญการ

● ด้านงบประมาณที่ได้รับไม่เพียงพอต่อการจัดซื้อ หรือจัดจ้าง เพื่อให้งานมีคุณภาพ ได้วัสดุที่มีมาตรฐาน และวิธีการปักที่ถูกต้องตามแบบโบราณ

● การกำหนดระยะเวลาในการดำเนินงาน มีอุปสรรคต่อการสร้างงาน ทำให้ขาดความประณีตงดงาม

ผลที่ได้จากการศึกษาวิจัยมีประเด็นที่น่าสนใจที่จะนำมาอภิปราย ดังนี้

1. เครื่องแต่งกายยืนเครื่องโขน-ละครเป็นการเลียนแบบเครื่องต้น เครื่องทรงของพระมหากษัตริย์อย่างชัดเจน แต่ตามจารีตประเพณีที่เป็นข้อกำหนดมาแต่โบราณกาล ห้ามมิให้สามัญชนแต่งกายเลียนแบบเจ้านาย หรือตามสำนวนที่ว่า "ทำเทียมเจ้า" ซึ่งเชื่อว่าเป็นการไม่บังควร

ดังนั้นเครื่องแต่งกายยืนเครื่อง โขน-ละคร จึงมีการผันแปรให้แตกต่างไปจากเครื่องต้น ในส่วนของวัสดุ โดยใช้วัสดุที่มีค่าน้อย เช่น เงิน เพชร พลอยเทียม แต่ยังคงลักษณะรูปทรงไว้ให้เห็นที่มาอย่างชัดเจน บางอย่างอาจปรับเปลี่ยนไปตามความเหมาะสมกับการแสดง เพื่อความกระชับมั่นคงในการสวมใส่ขณะแสดง เช่น เพิ่มส่วนที่เป็น "กรอบหน้า" ของชฎา เพื่อให้ตีกรรเจียกจรไว้ถาวร เพิ่มมาลาหรือตัวมงกุฎรองรับเกี้ยว เกี้ยวยอด เพิ่ม "ลายท้าย" หรือ "ท้ายชฎา" เพื่อปกปิดสิ่งที่นำมาใช้หนุนศีรษะ ทั้งนี้เพื่อให้มีความมั่นคงในการสวมใส่ และเกิดความงดงามยิ่งขึ้น ทั้งยังมีความแตกต่างไปจากเครื่องต้นอันเป็นต้นแบบอีกด้วย

2. จากการศึกษาพบว่า ชิ้นส่วนของเครื่องต้นที่พวกละครนำไปเรียกทับศัพท์เป็นชื่อชิ้นส่วนต่างๆ ของเครื่องแต่งกายยืนเครื่องต้นโขน-ละครนั้น บางชิ้นส่วนยังอธิบายสับสนกันอยู่ เช่น

● ชายไหว ชายแครง ที่เป็นเครื่องต้นนั้น สร้างด้วยทองคำจำหลักลายฝังอัญมณีมีค่า 2 ชิ้น ซึ่งเดิมจะเป็นการเรียกรวมไม่แยกชิ้น มีสุวรรณกระถอบอีกองค์หนึ่งอยู่ระหว่างชายไหว ชายแครง ดังปรากฏในบทละครพระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์ อุณรุท และอิเหนา

● ชายไหว ชายแครง ในเครื่องแต่งกายโขน-ละคร เป็นการเรียกทับชื่อราชาศัพท์ของผ้าปัก 3 ชิ้น คือ ห้อยข้าง 2 ชิ้น และห้อยหน้า 1 ชิ้น ตามหลักฐานวรรณกรรมบทละคร

สรุปได้ว่า ชายไหว คือ ห้อยข้าง และชายแครง คือ ห้อยหน้า แต่ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานเขียนว่า ชายแครง คือ ผ้าห้อยทับหน้าขา และชายไหว คือ ผ้าห้อยที่อยู่ระหว่างชายแครง

3. เสื้อตัวพระแขนสั้นของคณะละครเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ เป็นเสื้อละครที่มีแขนสั้นกว่าเสื้อของละครคณะอื่น และมีกนกปลายแขนที่มีลักษณะคล้ายรูปทรงของอินทรธนู

ลักษณะเด่นอีกประการหนึ่งคือ การใส่พาหุรัดที่ต้นแขนต่อจากกนกปลายแขนเสื้อ ซึ่งแนวคิดในการทำเสื้อลักษณะนี้ มาจากฉลองพระองค์ทรงประพาสของรัชกาล ที่ 5 และกนกปลายแขนก็น่าจะได้รูปแบบมาจากนพอังษา ซึ่งเป็นอินทรธนูของเครื่องต้นด้วย

แต่ทั้งนี้มิได้หมายความว่า เสื้อแขนสั้นของละครที่ใช้กันอยู่ทุกวันนี้ เริ่มใช้ตามอย่างเสื้อแขนสั้นของคณะละครเจ้าคุณประยูรวงศ์ หากแต่น่าจะมีใช้มาแล้วตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 1 ดังปรากฏอยู่ในบทละครเรื่องอุณรุณ พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 1 ที่ว่า

"ฉลององค์ทรงประพาสพื้นสุวรรณ รัดองค์กุดั่นประจำยาม"

4. รัดเกล้า เครื่องประดับชนิดหนึ่งของตัวนางนั้น มีใช้มาแล้วตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลาย โดยพบรัดเกล้าเปลวในภาพเขียนสีในสมุดข่อย และในสมัยรัตนโกสินทร์พบหลักฐานครั้งแรกในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 2 ที่กล่าวว่ารัดเกล้าเป็นศิราภรณ์ของนางสีดา และนางสุวรรณกันยุมา มิใช่เป็นของที่ประดิษฐ์ขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4 เพียงแต่ว่ามีประกาศห้ามละครทั่วไปใช้รัดเกล้ายอดเหมือนละครหลวงเท่านั้น

5. กะบังหน้า เชื่อว่าเป็นของที่มีมาแต่โบราณ ปรากฏหลักฐานในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ และบทละครเรื่องอิเหนา พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 1 มิใช่เป็นของที่ประดิษฐ์ขึ้นในรัชกาลที่ 2 พร้อมกับปันจุเหร็จตามที่เชื่อกัน

(มงกุฎกษัตริย์ เป็นคำเรียกชื่อในสมัยรัชกาลที่ 4 แต่เป็นของมีมาแล้วตั้งแต่ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ (มงกุฎพระบุตรี) รูปแบบมงกุฎกษัตริย์นั้นไม่ปรากฏในพระเครื่องต้น สันนิษฐานว่าน่าจะมีพัฒนาการมาจากเกี้ยวยอด ที่มีมาตั้งแต่ครั้งสมัยอยุธยา ดังจะเห็นได้จากภาพจิตรกรรมในลายรดน้ำบนฉากกั้นห้องศิลปะอยุธยาตอนปลายในพระ ที่นั่งพุทไธสวรรย์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร

ข้อเสนอแนะ

1.ควรมีการศึกษาวิจัยเรื่องเครื่องแต่งกายละครประเภทต่างๆ ของกรมศิลปากร โดยจัดตั้งกลุ่มงานที่สามารถผลิตบุคลากรที่มีความชำนาญ เพื่อสามารถวิเคราะห์เนื้องานของการสร้างเครื่องแต่งกายยืนเครื่องได้อย่างถูกต้อง

2.ควรมีการศึกษาค้นคว้าบทโขน บทละครประเภทต่างๆ ที่ใช้ประกอบการแสดง ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับเครื่องแต่งกายโขน-ละคร เพื่อใช้เป็นข้อมูลของเครื่องแต่งกายสำหรับการแสดงของกรมศิลปากร

3.ควรมีการดูแลรักษา จัดเก็บข้อมูลเครื่องแต่งกายโขน-ละคร ของกรมศิลปากรอย่างมีระบบ

4.ควรมีการจัดการสัมมนาองค์ความรู้ด้าน นาฏศิลป์ไทย โดยผู้ทรงคุณวุฒิด้านเครื่องแต่งกาย เพื่อแลกเปลี่ยนความรู้และแสดงความคิดเห็น สำหรับใช้เป็นฐานข้อมูลในการศึกษาค้นคว้าต่อไป

5.ควรมีการอนุรักษ์รูปแบบเครื่องแต่งกายยืนเครื่องโขน-ละคร ที่มีมาแต่โบราณ ซึ่งปัจจุบันอยู่ในความรับผิดชอบของกรมศิลปากรให้คงอยู่คู่ชาติบ้านเมืองสืบไป

6.ควร นำถนิมพิมพาภรณ์ และหัวโขนที่เป็นของตกทอดสืบมา ไปจัดแสดงไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร เพื่อให้ผู้สนใจได้ศึกษาค้นคว้า ด้วยเหตุที่สิ่งของเหล่านั้นมีคุณค่าทางศิลปะ และหมดอายุการใช้งาน การนำไปจัดแสดงในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จะมีประโยชน์มากกว่าการเก็บรักษาไว้ในคลังพัสดุฯของสำนักการสังคีต

Credit : มติชนรายวัน วันที่ 03 ตุลาคม พ.ศ. 2551 หน้า 21

สนามหลวงพยากรณ์ออนไลน์
H O M E

Create Date : 20 กันยายน 2553

Last Update : 20 กันยายน 2553 21:44:39 น.

0 comments

Counter : 4711 Pageviews.