(๖)


พระเจ้าหงสาวดีนันทบุเรง กลับจากเมืองอังวะมาถึงกรุงหงสาวดีได้ทราบว่าสมเด็จพระนเรศวรยกกองทัพออกไปกวาดต้อนครัวไทยกลับมา แล้วมารบพุ่งขับๆไล่นันทสูราชสังครำออกไปจากเมืองไทย เห็นว่าไทยตั้งแข็งเมืองเป็นแน่แล้ว ก็สั่งให้เกณฑ์กองทัพจะให้มาตีกรุงศรีอยุธยาในฤดูแล้งปลายปีนั้น

ทรงพระดำริว่าไทยเสียบ้านเมืองมาไม่ช้านัก กำลังที่จะต่อสู้มีน้อยกว่าแต่ก่อน ไม่จำจะต้องยกกองทัพหลวงเข้ามา เหมือนอย่างครั้งพระเจ้าบุเรงนองก็คงพอจะตีกรุงศรีอยุธยาได้ จึงให้ตัดทัพยกมาเป็น ๒ ทางพร้อมกัน ประสงค์จะให้ไทยละล้าละลังในการที่จะต่อสู้ในครั้งนั้น ให้เจ้าเมืองพสิมซึ่งเป็นพระเจ้าอาคุมกองทัพจำนวน ๓๐,๐๐๐ คน ยกเข้ามาทางด่านพระเจดีย์สามองค์ทัพ ๑ ให้พระเจ้าเชียงใหม่ซึ่งเป็นพระอนุชายกกองทัพบกทัพเรือจากเมืองเชียงใหม่จำนวนพล ๑๐๐,๐๐๐ คนลงมาทางเมืองเหนืออีกทาง ๑ ให้มาสมทบกันตีกรุงศรีอยุธยา

ฝ่ายข้างกรุงศรีอยุธยานั้น สมเด็จพระนเรศวรทรงเตรียมการคอยท่าศึกอยู่แล้ว ให้กองสอดแนมออกไปคอยสืบสวนอยู่ทุกทางที่ข้าศึกจะยกเข้ามา ครั้นทรงทราบว่าข้าศึกจะยกมาเป็น ๒ ทาง จึงให้ตระเตรียมการต่อสู้ ให้จัดพลอาสาชาวหัวเมืองเหนือเป็นทัพบกทัพ ๑ มีจำนวนพล ๑๐,๐๐๐ คน ให้เจ้าพระยาสุโขทัยเป็นนายทัพ แล้วจัดพลอาสาชาวกรุงฯเป็นกองทัพเรืออีกทัพ ๑ ให้พระยาจักรีเป็นนายทัพ พระยาพระคลังเป็นยกกระบัตร และสั่งให้ขนย้ายเสบียงอาหารและพาหนะในหนทางที่ข้าศึกจะยกมาเสียให้พ้นมือข้าศึกทั้ง ๒ ทาง แล้วให้ต้อนคนเข้าอยู่ในพระนคร เตรียมรักษาป้อมปราการเป็นสามารถ

กองทัพหงสาวดียกเข้ามาครั้งนี้ จะเป็นด้วยคิดโดยเลินเล่อ หรือเป็นด้วยเจ้าเมืองพสิมกับพระเจ้าเชียงใหม่เข้าใจกันผิดอย่างใดอย่างหนึ่ง ยกเข้ามาหาพร้อมกันไม่ พอถึงเดือนอ้ายกองทัพเจ้าเมืองพสิมก็ยกเข้ามาในแดนไทยทางเมืองกาญจนบุรีแต่ทัพเดียว

สมเด็จพระนเรศวรทรงทราบก็เห็นได้ที แต่เวลานั้นน้ำลดยังไม่ถึงที่ น้ำในคลองมีมาก แต่ทางบกแผ่นดินยังเปียกจะเดินกองทัพไม่สะดวก จึงมีรับสั่งให้พระยาจักรียกกองทัพเรือออกไปรักษาเมืองสุพรรณบุรีต้านทานข้าศึกไว้พลางก่อน กองทัพเจ้าเมืองพสิมยกเข้ามาหมายจะเอาเมืองสุพรรณบุรีเป็นที่มั่น ถูกกองทัพเรือพระยาจักรีเอาปืนใหญ่ยิง ทนอยู่ไม่ไหวก็ถอยกลับไปตั้งอยู่บนดอนที่เขาพระยาแมน คอยฟังข่าวกองทัพพระเจ้าเชียงใหม่อยู่ที่นั่น

ครั้นถึงเดือนยี่ขึ้น ๒ ค่ำ สมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถ ก็เสด็จด้วยกระบวนเรือจากกรุงศรีอยุธยา ไปทำพิธีเหยียบชิงชัยภูมิฟันไม้ข่มนามที่ตำบลลุมพลี แล้วเสด็จไปประทับที่(ตำบลป่าโมก)แขวงเมืองวิเศษชัยชาญ อันเป็นที่ประชุมพล

โปรดให้เจ้าพระยาสุโขทัยคุมกองทัพบกเมืองเหนือ ยกเป็นกองหน้าไปตีกองทัพเจ้าเมืองพสิมซึ่งตั้งอยู่ที่เขาพระยาแมน แล้วเสด็จยกกองทัพหลวงตามไปตั้งอยู่ที่ตำบลสามขนอน แขวงเมืองสุพรรณบุรี เจ้าพระยาสุโขทัยยกไปถึงเขาพระยาแมน ได้รบพุ่งกองทัพหน้าของเจ้าเมืองพสิม ตีกองทัพพม่าแตกพ่ายไป

ฝ่ายเจ้าเมืองพสิมเวลานั้นเข้ามายึดเมืองไม่ได้สมหมาย ต้องออกไปตั้งอยู่กลางดอน ขัดสนเสบียงอาหาร ฟังข่าวกองทัพพระเจ้าเชียงใหม่ก็ไม่ได้ความ ทำนองออกจะรวรเรอยู้แล้ว พอรู้ว่ากองทัพหน้าแตกก็ไม่ได้คิดจะสู้ รีบถอยหนีกลับไป เจ้าพระยาสุโขทัยได้ทีก็รีบติดตามตีพม่าไปจนปลายแดนเมืองกาญจนบุรี จับได้(นายกองชื่อ)ฉางชวี และช้างม้ามาถวายเป็นอันมาก

กองทัพเจ้าเมืองพสิมหนีไปได้สัก ๑๕ วัน กองทัพพระเจ้าเชียงใหม่ก็ยกลงมาถึงปากน้ำโพในเดือนยี่นั้น ด้วยหัวเมืองเหนือเวลานั้นร้างอยู่ทุกเมืองดังกล่าวมาแล้ว ไม่มีผู้ใดต่อสู้ก็ยกลงมาได้โดยสะดวกทั้งทัพบกทัพเรือ พระเจ้าเชียงใหม่มาตั้งอยู่ที่เมืองชัยนาท ไม่รู้ว่ากองทัพเจ้าเมืองพสิมถอยหนีไปเสียแล้ว จึงให้ไชยะกยอสูและนันทยอทาง ยกกองทัพหน้าจำนวนพล ๑๕,๐๐๐ คน ลงมาตั้งที่ปากน้ำบางพุทราแขวงเมืองพรหม ให้มาสืบสวนนักกำหนดกับเจ้าเมืองพสิมที่จะยกเข้าตีกรุงศรีอยุธยาให้พร้อมกัน

สมเด็จพระนเรศวรทรงทราบว่ากองทัพพระเจ้าเชียงใหม่ยกลงมาทางข้างเหนือ ก็เสด็จยกกองทัพหลวงไปกับสมเด็จพระเอกาทศรถ ตั้งทัพหลวงที่บ้านชะไว แขวงเมืองวิเศษชัยชาญ แล้วให้พระราชมนูเป็นนายทัพ ขุนรามเดชะเป็นยกกระบัตร คุมกองทัพหน้าจำนวนทหารม้า ๒๐๐ พลราบ ๓,๐๐๐ คน ยกขึ้นไปตีทัพหน้าของข้าศึกที่ปากน้ำบางพุทรา

พระราชมนูกับขุนรามเดชะยกขึ้นไปถึง เห็นว่าจำนวนพลในกองทัพของตนมีน้อยกว่าข้าศึกมากนัก จึงคิดเป็นกลอุบายซุ่มกองทัพไว้ในป่า แล้วแต่งกองโจรให้แยกย้ายกันดักฆ่าฟันข้าศึกที่เที่ยวลาดตระเวนหาเสบียงอาหาร และคอยแย่งช้างม้าพาหนะมิให้เอาไปเลี้ยงห่างค่ายใหญ่ได้ ถ้าข้าศึกตามจับเห็นมากก็หลบเลี่ยงไปเสีย ด้วยชำนาญท้องที่มากกว่า แต่พอเห็นข้าศึกเผลอก้เข้าปล้นทัพมิให้ข้าศึกอยู่เป็นปกติได้ ทัพหน้าข้าศึกตั้งอยู่ไม่ได้ก็ต้องถอยกลับไปเมืองชัยนาท

พระเจ้าเชียงใหม่ได้ข่าวว่ากองทัพเจ้าเมืองพสิมซึ่งยกมาทางด่านพระเจดีย์สามองค์ เสียทีไทยถอยหนีกลับไปเสียแล้ว เห็นจะตีพระนครศรีอยุธยาไม่สำเร็จก็เลิกทัพกลับไป

พระเจ้าหงสาวดีได้ทรงทราบก็ขัดเคืองว่า เพราะพระเจ้าเชียงใหม่เฉื่อยช้ายกกองทัพลงมาไม่ทันกำหนด เจ้าเมืองพสิมจึงเสียที จึงให้พระยาอภัยตามินีกับซักแซกยอถ่างและสมิงโยคราชเป็นข้าหลวง ถือรับสั่งเข้ามากำกับกองทัพพระเจ้าเชียงใหม่ ซึ่งยับยั้งอยู่ ณ เมืองกำแพงเพชร ให้ลงมาทำการแก้ตัวใหม่ ยังมิให้กลับคืนไปบ้านเมือง พระเจ้าเชียงใหม่กลัวพระเจ้าหงสาวดีก็ยกกองทัพลงมาตั้งอยู่ที่เมืองนครสวรรค์ ในเดือน ๔ ปีวอก พ.ศ. ๒๑๒๗ นั้น

ฝ่ายพระเจ้าหงสาวดีทรงพระดำริว่า ที่คาดว่าไทยจะไม่สู้รบได้แข็งแรงอย่างแต่กอ่นนั้นผิดไปเสียแล้ว จำจะต้องยกกองทัพหลวงเข้ามาเหมือนเมื่อครั้งพระเจ้าหงสาวดีบุเรงนอง จึงจะตีเอากรุงศรีอยุธยาได้

เวลานั้นความทราบถึงกรุงหงสาวดีว่าไทยทิ้งหัวเมืองเหนือเสียหมด รวบรวมเอากำลังมาตั้งรักษาแต่กรุงศรีอยุธยาแห่งเดียว พระเจ้าหงสาวดีจึงดำรัสสั่งให้พระมหาอุปราชาคุมกองทัพมีจำนวนพล ๕๐,๐๐๐ คน เข้ามาตั้งอยู่ที่เมืองกำแพงเพชรแต่เดือน ๕ ปีระกา พ.ศ. ๒๑๒๘ ให้ไพร่พลทำนาตามท้องทุ่งในหัวเมืองเหนือ ตระเตรียมเสบียงอาหารไว้สำหรับกองทัพใหญ่ ซึ่งพระเจ้าหงสาวดีจะเสด็จยกมาเองในฤดูแล้วข้างปลายปีระกา

ให้พระเจ้าเชียงใหม่รุกลงมาตั้งขัดตาทัพถึงหัวเมืองชั้นในต่อจังหวัดพระนครศรีอยุธยา คอยย่ำยีรบกวนอย่างให้ชาวกรุงฯทำไร่นาได้ในปีนั้น โดยประสงค์จะให้เสบียงอาหารข้างกรุงศรีอยุธยาเบาบาง เวลาถูกล้อมพระนครจะได้เกิดอดอยากโดยเร็ว พระเจ้าเชียงใหม่ก็ต้องยกกองทัพบกทัพเรือกลับลงมาอีก

ครั้นเห็นผู้คนตามหัวเมืองเบาบาง ไม่มีผู้ใดต่อสู้ ก็ยกกองทัพเลยลงมาตั้งถึงบ้านสะเกศ (ใกล้กับตำบลไชโย) ในแขวงเมืองวิเศษชัยชาญ แล้วแต่งกองอาสาให้แยกย้ายกันไปเที่ยวไล่จับราษฎรตามอำเภอในจังหวัดนอกกรุงฯ มิให้ทำไร่ไถนาได้

เจ้าเมืองพะเยาบังอาจคุมทหาม้ากองอาสา ล่วงเข้ามาเผาบ้านเรือนราษฎรจนถึงตำบลสะพานเผาข้าวในชานพระนคร สมเด็จพระนเรศวรทรงทราบก็รีบเสด็จยกพลทหารม้าออกไปด้วยกันกับสมเด็จพระเอกาทศรถ เข้ารบพุ่งข้าศึกตะลุมบอน ฆ่าเจ้าเมืองพะเยาตายในที่รบ และจับพวกไพร่พลได้ก็มาก ที่เหลืออยู่ก็พากันแตกหนีไป

สมเด็จพระนเรศวรเห็นจะได้ทรงทราบความตามคำให้การของพวกเชลยที่จับได้ในคราวนี้ ว่าพระเจ้าหงสาวดีคิดจะทำสงครามเป็นการแรมปีดังกล่าวมา ทรงพระดำริเห็นว่าจำจะต้องตีกองทัพพระเจ้าเชียงใหม่ให้ถอยไปเสียจากหัวเมืองชั้นในก่อน จึงจะไม่เสียเปรียบข้าศึก ก็ตรัสสั่งให้จัดกองทัพบกทัพเรือรวมจำนวนพล ๘๐,๐๐๐ คนยกไปตีกองทัพเมืองเชียงใหม่

ในเวลากำลังประชุมพลอยู่ ณ ทุ่งลุมพลีนั้น ได้ข่าวลงมาว่ามีพวกกองอาสาเมืองเชียงใหม่ยกลงมาเที่ยวไล่ขับจับคนถึงบ้านป่าโมกอีกทาง ๑ สมเด็จพระนเรศวรก็รีบให้จักกระบวนเรือเร็วเสด็จไปด้วยกันกับพระเอกาทศรถ และข้าราชการที่รักษาพระองค์อยู่ในเวลานั้น

เสด็จไปถึงตำบลป่าโมกน้อยพบกองทัพสะเรนันทสู ซึ่งพระเจ้าเชียงใหม่ให้คุมพล ๕,๐๐๐ คนยกลงมาเที่ยวจับราษฎรในแขวงเมืองวิเศษชัยชาญ ก็ตรัสสั่งให้เทียบเรือเข้าข้างฝั่ง สมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถเสด็จขึ้นบกคุมพลเข้าโจมตีข้าศึกด้วยพระองค์เอง รบพุ่งกันเป็นสามารถ ครั้นนี้สมเด็จพระนเรศวรทรงยิงพระแสงปืนถูกนายทัพเชียงใหม่ตายคน ๑ ข้าศึกต้านทานไม่ได้ก็แตกหนีกลับขึ้นไปข้างเหนือ

พวกพลอาสาพากันไล่ตามขึ้นไป จนปะทะกองทัพพระยาเชียงแสน ซึ่งเป็นนายทัพหน้าของพระเจ้าเชียงใหม่ กำลังยกตามลงมาก็รบพุ่งกัน พวกกองอาสาน้อยก็ต้องล่าถอย พวกเชียงใหม่ก็ไล่ติดตามลงมา

สมเด็จพระนเรศวรทรงทราบว่าข้าศึกไล่ประชิดกองอาสาลงมา เกรงจะกลับลงเรือไม่ทัน จึงให้เลื่อนเรือพระที่นั่งกับเรือที่มีทหารประจำอยู่ในขบวนเสด็จ ขึ้นไปลอยลำอยู่ข้างเหนือปากคลองป่าโมกน้อย

พอข้าศึกไล่กองอาสามาถึงที่นั่น ก็ให้เอาปืนใหญ่น้อยระดมยิงข้าศึกขึ้นไปจากเรือ ฝ่ายข้าศึกเห็นทัพเรือไทยขึ้นไปช่วยกัน ก็ละพวกอาสาหันมารบพุ่งกับทัพเรือ ข้าศึกตั้งรายบนตลิ่งยิงปืนโต้ตอบกันกับทัพเรือ

สมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถ ต่างทรงพระแสงปืนนกสับยิงข้าศึกไปแต่เรือพระที่นั่งด้วยกันกับพลทหารทั้งปวง และครั้งนั้นรบกันใกล้ๆผู้คนถูกปืนเจ็บป่วยล้มตายลงด้วยกันทั้งสองฝ่าย แต่สมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถหาต้องอาวุธข้าศึกไม่ รบกันอยู่จนกองทัพบกซึ่งยกมาจากทุ่งลุมพลีตามขึ้นไปถึงก็เข้าช่วยรบพุ่ง กองทัพพระยาเชียงแสนต้านทานไม่ไหวก็ถอยหนีกลับไปข้างเหนือ สมเด็จพระนเรศวรก็ทรงรวบรวมกองทัพทั้งปวงให้ตั้งอยู่ที่ตำบลป่าโมกนั้น

ฝ่ายพระเจ้าเชียงใหม่ตั้งอยู่ที่บ้านสระเกศ ทราบว่าสมเด็จพระนเรศวรยกกองทัพขึ้นไปตีกองสะเรนันสูแตก และรบพุ่งจนกองทัพพระยาเชียงแสนต้องถอยหนีไป คาดว่าสมเด็จพระนเรศวรคงจะยกตามขึ้นไป ปรึกษาแม่ทัพนายกองทั้งปวงเห็นพร้อมกันว่า ควรจะยกกำลังกองทัพใหญ่ชิงลงมาตีกองทัพสมเด็จพระนเรศวรเสียก่อน อย่าให้ทันรวมกำลังยกต่อขึ้นไป

พระเจ้าเชียงใหม่จึงจัดกองทัพใหม่ ให้พระยาเชียงแสนกับสะเรนันทสูทำการแก้ตัวเป็นทัพหน้าคุมพล ๑๕,๐๐๐ คน กองทัพหลวงของพระเจ้าเชียงใหม่มีจำนวนพล ๖๐,๐๐๐ กำหนดฤกษ์จะยกลงมาในเดือน ๕ แรม ๒ ค่ำ ปีระกา พ.ศ. ๒๑๒๘

ขณะเมื่อพระเจ้าเชียงใหม่เตรียมทัพจะยกลงมานั้น กองทัพสมเด็จพระนเรศวรประทับอยู่ที่ตำบลป่าโมก ทรงพระดำริว่ากองทัพพระยาเชียงแสนเป็นแต่ถอยหนีไป มิได้แตกยับเยินน่าจะไปหากำลังเพิ่มเติมยกลงมาอีก แต่เหตุไฉนจึงหายไปหลายวันไม่ยกลงมา ดีร้ายพระเจ้าเชียงใหม่จะคิดเป็นอุบายศึกสักอย่างใดอย่างหนึ่ง จึงดำรัสสั่งให้พระราชมนูนายทหารเอกคุมกองทัพมีจำนวน ๑๐,๐๐๐ คน ยกขึ้นไปตรวจตระเวนดูทีข้าศึกว่าจะทำอย่างไร แล้วสมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถ ก็เสด็จยกทัพหลวงเป็นกระบวนทัพบกมีจำนวน ๓๐,๐๐๐ คนตามขึ้นไป

กองทัพพระราชมนูยกขึ้นไปถึงบางแก้ว ปะทะทัพหน้าของพระเจ้าเชียงใหม่ที่ยกลงมา ก็รบพุ่งกัน ขณะนั้นสมเด็จพระนเรศวรเสด็จขึ้นไปถึงบ้านแห ได้ยินเสียงปืนใหญ่น้อยหนาขึ้นทุกทีก็ทรงทราบว่าพระราชมนูขึ้นไปพบกองทัพเชียงใหม่ ซึ่งหมายจะลงมาตีกองทัพไทย จึงทรงพระดำริเป็นกลอุบายกระบวรรบ ให้หยุดกองทัพหลวงมิให้ตามขึ้นไปช่วยพระราชมนู แล้วแปรกระบวนทัพหลวงไปซุ่มอยู่ที่ป่าจิกป่ากระทุ่มข้างฝั่งตะวันตก แล้วให้ข้าหลวงขึ้นไปสั่งพระราชมนูให้ล่าถอยลงมา

ฝ่ายพระราชมนูซึ่งเป็นนายทหารเอกคน ๑ ของสมเด็จพระนเรศวร ชะรอยจะเห็นว่ากำลังรี้พลไล่เลี่ยกับกองทัพหน้าของพระเจ้าเชียงใหม่ที่รบพุ่งกันอยู่ พอจะต่อสู้รอกองทัพหลวงให้ขึ้นไปถึงได้ก็ไม่ยอมถอยลงมา

สมเด็จพระนเรศวรดำรัสสั่งให้จมื่นทิพรักษาเป็นข้าหลวงขึ้นไปเร่งให้ถอยอีก พระราชมนูก็สั่งให้มากราบทูลอีกว่า รบพุ่งข้าศึกติดพันกันอยู่แล้ว ถ้าถอยเกรงลี้พลจะเลยแตกพ่ายเอาไว้ไม่อยู่ สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงฟังก็ทรงพระพิโรธ ตรัสสั่งให้จมื่นทิพรักษาคุมทหารม้าเร็วรีบกลับไปสั่งพระราชมนูให้ถอย ถ้าไม่ถอยก็ให้ตัดเอาศีรษะพระราชมนูมาถวาย

พระราชมนูทราบกระแสรับสั่งก็ตกใจ ให้โบกธงบอกสัญญาให้ถอยทัพ นายทัพนายกองทั้งปวงเห็นธงสัญญาต่างก็พากันล่าถอย ขณะนั้นพอกองทัพหลวงพระเจ้าเชียงใหม่ยกหนุนลงมาถึง พวกเชียงใหม่สำคัญว่ากองทัพไทยแตกก็ดีใจ พากันโห่ร้องรุกไล่ลงมา เห็นไทยเอาแต่หนีก็ยิ่งชิงกันไล่ ด้วยอยากได้ช้างม้าข้าเชลยเป็นอาณาประโยชน์ ติดตามมิได้เป็นกระบวนศึกลงมาจนถึงที่สมเด็จพระนเรศวรซุ่มกองทัพหลวงอยู่

ทอดพระเนตรเห็นข้าศึกเสียกลสมพระประสงค์ ก็ให้ยิงปืนโบกธงสัญญายกกองทัพ(ออกตี)ข้าศึก ฝ่ายพระราชมนูเห็นกองทัพหลวงตีโอบดังนั้น รู้ทีอุบายก็ให้โบกธงสัญญาสั่งกองทัพให้กลับรวมกันตีกระหนาบเข้าไปอีกด้านหนึ่ง รบพุ่งกันถึงตะลุมบอน กองทัพเชียงใหม่เสียทีก็แตกพ่ายทั้งทัพหน้าทัพหลวง

สมเด็จพระนเรศวรได้ทีก็เร่งกองทัพให้ติดตามข้าศึกจนแตกฉานยับเยินคุมกันไม่ติด ที่ถูกฆ่าฟันเสียก็มาก ตัวนายตายในที่รบครั้งนั้น ท้าวพระยาเมืองเชียงใหม่ ๕ คน คือพระยาลอ ๑ พระยากาว ๑ พระยานคร ๑ พระยาเชียงราย ๑ พระยางิบ ๑ พระยามอญที่มากำกับกองทัพคือ สมิงโยคราชกับสะเรนันทสูเจ้าเมืองเตรินก็ตายในที่รบด้วย และกองทัพไทยได้ช้างใหญ่ ๒๐ ช้าง ม้า ๑๐๐ เศษ กับเครื่องศัสตราวุธอีกเป็นอันมาก

สมเด็จพระนเรศวรทรงพระดำริว่า ข้าศึกเสียทัพกำลังตื่นเป็นโอกาสที่จะทำซ้าเติมอย่างให้ตั้งตัวได้ จึงเสด็จยกกองทัพหลวงติดตามข้าศึกขึ้นไปในวันนั้น จนเวลาพลบค่ำเห็นว่ารี้พลเหน็ดเหนื่อยก็ประทับแรมอยู่ที่บ้านชะไวหน่อยหนึ่ง แล้วเรียกกองทัพยกต่อไปในเวลาดึก กำหนดให้ถึงบ้านสระเกศเข้าตีค่ายพระเจ้าเชียงใหม่แต่พอเช้าตรู่ให้พร้อมกัน

ฝ่ายพระเจ้าเชียงใหม่หนีกลับขึ้นไปถึงบ้านสระเกศ ทราบว่ากองทัพไทยยกติดตามขึ้นไปก็ไม่อาจยับยั้ง เลยหนีต่อไปในเวลากลางคืน กองทัพไทยยกติดตามขึ้นไปถึงบ้านสระเกศเมื่อเดือน ๕ แรม ๔ ค่ำเวลาเช้า เห็นพวกข้าศึกกำลังเก็บข้างของเตรียมจะหนีอยู่อลม่านไม่มีผู้ใดต่อสู้ ก็เข้าค่ายข้าศึกได้โดยง่าย จับได้พระยาเชียงแสนนายทัพหน้าของพระเจ้าเชียงใหม่ กับรี้พลนายไพร่เป็นเชลยกว่า ๑๐,๐๐๐ คน ได้ทั้งช้าง ๑๒๐ เชือก ม้ากว่า ๑๐๐ ตัว เรือรบและเรือลำเลียงเสบียงอาหารก็ได้กว่า ๔๐๐ ลำ นอกจากนั้นยังได้เครื่องศัสตราวุธยุทธภัณฑ์เป็นอันมาก แม้จนเครื่องราชูปโภคของพระเจ้าเชียงใหม่ก็ได้ไว้หลายสิ่ง

เมื่อได้ค่ายที่บ้านสระเกศแล้ว สมเด็จพระนเรศวรเสด็จตามข้าศึกขึ้นไปจนถึงเมืองนครสวรรค์ สืบได้ความว่าพระเจ้าเชียงใหม่หนีไปยังกองทัพพระมหาอุปราชาในเมืองกำแพงเพชรแล้ว จะติดตามต่อไปเห็นไม่ได้ที จึงตรัสสั่งให้ตั้งกองสอดแนมไว้ที่เมืองนครสวรรค์ แล้วเสด็จยกกองทัพกลับลงมา

ครั้งนั้นสมเด็จพระมหารรมราชาฯทรงพระวิตก เกรงว่าพระมหาอุปราชาจะยกกองทัพหนุนพระเจ้าเชียงใหม่ลงมาอีก จึงให้จัดกองทัพหลวงเสด็จไปเอง ออกจากกรุงศรีอยุธยาเมื่อเดือน ๕ แรม ๔ ค่ำ ยกหนุนกองทัพสมเด็จพระนเรศวรขึ้นไปถึงปากน้ำบางพุทรา

สมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถเสด็จกลับลงมใ กราบทูลการที่ได้รบพุ่งมีชัยชนะข้าศึก และทูลพระดำริว่ากองทัพเมืองเชียงใหม่เป็นทัพใหญ่ของข้าศึก ก็แตกยับเยินไปแล้ว กองทัพพระมหาอุปราชาเป็นแต่มาตั้งคุมคนให้ทำนา เวลาก็ใกล้ฤดูฝนแล้ว ข้าศึกเห็นจะไม่ยกมารบพุ่งจนถึงฤดูแล้งปีหน้า สมเด็จพระมหาธรรมราชาฯก็ให้เลิกกองทัพทั้งปวงกลับคืนมาพระนคร

สมเด็จพระนเรศวรมีชัยชนะครั้งนี้ เป็นการสำคัญแก่เมืองไทยมาก โดยเฉพาะเหมาะแก่เวลานั้นเอง ด้วยไทยถูกเมืองหงสาวดีทำเอายับเยินจนใจคนครั่นคร้ามมาช้านาน แม้อยากกลับเป็นอิสระอยู่ด้วยกันหมด ก็ไม่มีใครรู้จะทำอย่างไรให้สมประสงค์

สมเด็จพระนเรศวรกล้าเริ่มพยายามก่อน ชั้นแรกก็ได้แต่คนชั้นหนุ่มซึ่งทรงฝึกหัดอบรมร่วมใจยอมเสี่ยงภัยตามเสด็จ แต่คนทั้งหลายโดยมากยังไม่แลเห็นว่าจะสำเร็จได้ แม้ที่เห็นว่าหาภัยให้บ้านเมืองเปล่าๆก็คงมี ข้อนี้พึงสังเกตเห็นได้เมื่อสมเด็จพระนเรศวรทรงประกาศอิสรภาพ พระยาสวรรคโลกกับพระยาพิชัยถึงบังอาจเป็นกบฏด้วยยังเชื่ออำนาจเมืองหงสาวดี ไทยที่ครั่นคร้ามข้าศึกเห็นจะมีอยู่โดยมาก

ที่สมเด็จพระนเรศวรรบชนะครั้งนั้น เหมือนพิสูจน์ให้เห็นประจักษ์ว่า ไทยก็อาจจะรบพุ่งเอาชนะพวกหงสาวดีได้เหมือนกัน ก็หายครั่นคร้ามแต่นั้นมา ที่ว่าชนะเหมาะแก่เวลานั้น ด้วยศึกครั้งรบเจ้าเมืองพสิมกับเจ้าเมืองเชียงใหม่ เป็นแต่ศึกนำศึกใหญ่ซึ่.จะมีในปีหน้า สมเด็จพระนเรศวรได้น้ำใจรี้พลทั้งที่สิ้นครั่นคร้าม และที่วางใจในพระสติปัญญากล้าหาญเพิ่มพระกำลังขึ้น จึงสามมารถต่อสู่ข้าศึกใหญ่หลวงดังจะพรรณนาต่อไป


(๗)

ถึงเดือน ๑๒ ปีจอ พ.ศ. ๒๑๒๙ พระเจ้าหงสาวดีนันทบุเรงก็ยกกองทัพหลวงมายังเมืองไทยทางด่านแม่สอด เวลานั้นไทยทิ้งหัวเมืองเหนือให้แก่ข้าศึกหมด พระเจ้าหงสาวดีจึงมาประชุมทัพที่เมืองกำแพงเพชร มีจำนวนพลเบ็ดเสร็จ ๒๕๐,๐๐๐ คน ให้จัดเป็นทัพกษัตริย์ ๓ ทัพ คือ ทัพหลวงของพระเจ้าหงสาวดีทัพ ๑ ทัพพระมหาอุปราชาทัพ ๑ ทัพพระเจ้าตองอูทัพ ๑ แต่พระเจ้าเชียงใหม่นั้นพระเจ้าหงสาวดีขัดเคืองว่ามาแพ้ไทย จึงให้เป็นแต่พนักงานสำหรับขนเสบียงอาหาร

ครั้นจัดพร้อมแล้วก็เดินทัพลงมา เมื่อถึงเมืองนครสวรรค์ ให้กองทัพพระมหาอุปราชายกแยกมาทางเมืองลพบุรีเมืองสระบุรี แล้วมาบรรจบทัพหลวงที่พระนครศรีอยุธยา ส่วนกองทัพพระเจ้าตองอูให้ยกลงมาทางริมน้ำฝั่งตะวันตก ทั้งสองทัพนี้ลงมาถึงพระนครศรีอยุธยาเดือนยี่ ขึ้น ๒ ค่ำ

ตั้งค่ายรายกันอยู่ทางทิศเหนือกับทิศตะวันออกแต่ ๒ ด้าน ด้วยเป็นด้านที่จะเข้าตีพระนครได้สะดวกกว่าด้านอื่น กองทัพพระเจ้าหงสาวดีอยู่ด้านเหนือ ตั้งค่ายหลวงที่ขนอนปากคู ให้กองทัพมังมอดราชบุตรกับพระยารามตั้งที่ตำบลมะขามย่อง ให้กองทัพพระยานครตั้งที่ตำบลพุทธเลา ให้กองนันทสูตั้งที่ขนอนบางลาง กองทัพพระเจ้าตองอูให้ตั้งที่ทุ่งชายเคืองทางทิศตะวันออก ครั้นกองทัพพระมหาอุปราชามาถึง ให้ตั้งที่ทุ่งชายเคืองด้านตะวันออก ต่อกองทัพพระเจ้าตองอูลงมาทางบางตะนาวข้างใต้

ฝ่ายข้างกรุงศรีอยุธยามีเวลาเตรียมการป้องกันพระนครมาหลายเดือน ด้วยรู้อยู่แล้วว่าพอสิ้นฤดูฝนจะมีศึกใหญ่ และรู้ตัวว่าอิสระของเมืองไทย จะตายหรือจะรอดก็จะเห็นกันในการต่อสู้ศึกใหญ่นั้น

เวลานั้นสมเด็จพระนเรศวรพระชันษาได้ ๓๑ ปี ทรงเตรียมการต่อสู้ข้าศึกมาตลอดฤดูฝน สังเกตดูลักษณะการที่สมเด็จพระนเรศวรทรงจัด ผิดกับเคยปรากฏในการป้องกันพระนครเมื่อสงครามครั้งก่อนๆหลายอย่าง เห็นได้ว่าคงทรงพิจารณาวิธีเก่ามี่เคยใช้ได้ผลมาอย่างไร วิธีใดได้ผลดีก็คงไว้และเพิ่มพูนให้ดีขึ้น เช่นการที่ใช้ปืนใหญ่เป็นสิ่งสำคัญในการป้องกันพระนครเป็นต้น วิธีอย่างใดเคยใช้ไม่ได้ผลดีก็เลิกเสียหรือแปลงเป็นอย่างอื่น เช่นเคยให้ไปตั้งป้อมรายรอบชานพระนครเป็นต้น จะว่าแต่ข้อสำคัญที่ปรากฏในหนังสือพงศาวดารมี ๔ ข้อ คือ

(๑) ตั้งแต่เข้าฤดูฝน ให้เกณฑ์คนออกตั้งทำนาทั่วทุกทำเลนาในจังหวัดพระนครและหัวเมืองที่ใกล้เคียง และให้ทหารกองอาสาออกไปคอยตรวจตราป้องกัน มิให้พวกข้าศึกมารังแกคนทำนาได้ เมื่อได้ข่าวว่าข้าศึกยกกองทัพใหญ่ลงมาเวลานั้นข้าวกำลังออกรวง ก็ให้รีบเกี่ยวเก็บขนเอาเข้ามารวมกันไว้ในพระนคร ที่จะเอามาไม่ได้ก็ให้ทำลายเสีย มิให้ได้ไปเป็นประโยชน์แก่ข้าศึก

(๒) ให้ระดมคนทั้งในจังหวัดกรุงฯ และหัวเมืองชั้นในเข้ามาประจำรักษาพระนครเหมือนทุกคราว แต่คราวนี้เอาความรู้การที่เคยปรากฏว่าเมื่อต้อนคนเข้าพระนคร แต่ก่อนมาผู้คนที่อยู่ตามอำเภอห่างไกล มักหนีข้าศึกไปเที่ยวซุ่มซ่อนอยู่ในป่าดง ไม่ได้ตัวมาเสียเป็นอันมาก คราวนี้จึงเลือกพวกทหารที่ชำนาญป่าตั้งเป็นนายกองอาสา ให้แยกย้ายกันไปเที่ยวเกลี้ยกล่อมผู้คนที่กระจัดพลัดพรายรวมเข้าเป็นกองโจร คอยเที่ยวตีตัดลำเลียงข้าศึกทำลายเสีย อย่าให้ส่งเสบียงอาหาร และเครื่องยุทธภัณฑ์มาถึงกันได้สะดวก

(๓) การป้องกันพระนครนั้น รักษาเพียงตั้งแต่ตัวเมืองออกไปจนตลอดชานพระนคร กับรักษาทางน้ำที่จะยกพลไปมาได้ทุกด้านในชานพระนคร ทางแม่น้ำก็รักษาแต่ข้างใต้สำหรับใช้เรือใหญ่ ส่งเสบียงอาหารเครื่องยุทธภัณฑ์มาทางทะเลให้ถึงพระนครได้ ส่วนการเตรียมกำลังก็เกณฑ์จามแบบเดิม แต่คราวนี้หาปืนใหญ่ทุกขนาดเพิ่มเติมขึ้นอีกมาก

(๔) การจักกระบวนทัพนั้น ครั้งนี้ดูจัดเป็น ๔ อย่าง คือ กองทัพเรือมีทั้งเรือเร็วและเรือปืนใหญ่ สำหรับเที่ยวดักยิงข้าศึกมิให้รุกเข้ามาใกล้พระนคร กองทัพบกครั้งนี้ชอบใช้เป็นกองแล่นสำหรับออกเที่ยวจู่ตีข้าศึกเวลาได้ที ไม่ใช่วิธีออกตั้งประชิดข้าศึก ทหารรักษาพระนครก็อยู่ประจำตามป้อมปราการเหมือนอย่างแต่ก่อน และยังมีกองสอดแนมซึ่งในสมัยสมเด็จพระนเรศวรชอบใช้มาก ล้วนเป็นคนเลือกสรร ให้แยกย้ายกันเที่ยวสอดแนมท่วงทีของข้าศึก และติดต่อกับพวกกองโจรที่อยู่ภายนอกบอกข่าวให้รู้ทันการเสมอ

ขณะเมื่อกองทัพพระเจ้าหงสาวดียกลงมาถึงกรุงฯ เมื่อต้นเดือนยี่นั้น ข้าวในท้องนาทุ่งหันตราข้างนอกกรุงฯ ทางด้านตะวันออกยังเกี่ยวไม่เสร็จ ครั้นรู้ว่ากองทัพข้าศึกเข้ามาใกล้จึงโปรดให้เจ้าพระยากำแพงเพชร ซึ่งได้เป็นที่สมุหกลาโหมคุมกองทัพออกไปตั้งป้องกันผู้คนที่ออกไปเกี่ยวข้าว

พอพระมหาอุปราชายกกองทัพมาถึง ให้กองม้าเข้ามาตีกองทัพเจ้าพระยากำแพงเพชร แตกพ่ายเข้ามายังพระนคร สมเด็จพระนเรศวรก็ทรงพระพิโรธ ด้วยรบกันมาในชั้นสมเด็จพระนเรศวรทรงบัญชาการนี้ ไทยยังไม่เคยแตกพ่ายข้าศึกเลย ทรงเกรงว่าเจ้าพระยากำแพงเชรไปทำเสียการ ไพร่พลจะกลับครั่นคร้ามข้าศึกเสีย

สมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถก็เสด็จทรงเรือพระที่นั่งลำเดียวกัน ยกออกไปรบพุ่งกับข้าศึกที่ทุ่งชายเคืองในทันที สมเด็จพระเอกาทศรถถูกกระสุนปืนฉลองพระองค์ขาดตลอดพระกร แต่หาต้องพระองค์ไม่ รบกันอยู่จนเวลาพลบค่ำ ข้าศึกถอยไปจากค่ายเจ้าพระยากำแพงเพชรที่ตีได้นั้น แล้วจึงเสด็จกลับเข้าพระนคร

ดำรัสสั่งให้ประหารชีวิตเจ้าพระยากำแพงเพชร แต่สมเด็จพระชนกดำรัสขอชีวิตไว้ จึงเป็นแต่ให้ถอดจากตำแหน่งมิให้ว่าการกลาโหมต่อไป ข้าราชการทั้งปวงก็พากันเกรงพระราชอาญา ตั้งหน้ารบพุ่งทั่วกันแต่นั้นมา

ในพงศาวดารพม่าว่า เมื่อพระเจ้าหงสาวดีตั้งล้อมกรุงศรีอยุธยาแล้ว ให้กองทัพเข้าตีปล้นพระยานครหลายครั้ง แต่ไม่ปรากฏว่าตีทางไหนบ้าง เป็นแต่กล่าวว่าไทยต่อสู้แข็งแรงกว่าแต่ก่อนๆ พม่ายกมาคราวใด ไทยก็ตีเอาต้องถอยคืนไปค่ายที่เดิมทุกคราว พระเจ้าหงสาวดีล้อมพระนครอยู่กว่าเดือน ก็ไม่สามารถเข้าตั้งประชิดติดพระนครได้

ในระหว่างนั้นพวกกองโจรซึ่งสมเด็จพระนเรศวรให้ไปรวบรวมคน จัดขึ้นตามหัวเมืองมีหลายหมวดหลายกอง พากันเที่ยวตีตัดลำเลียงเสบียงอาหารของข้าศึกส่งมาถึงกันไม่ได้สะดวก ก็เกิดอัตคัดแล้วเลยเกิดความเจ็บไข้ขึ้นในกองทัพที่ตั้งล้อมพระนคร

พอสมเด็จพระนเรศวรทรงทราบว่าเกิดความไข้เจ็บในกองทัพข้าศึก เห็นได้ทีก็ให้ออกจู่ปล้นค่ายข้าศึกซึ่งตั้งอยู่ ณ ที่ต่างๆ ทั้งกลางวันและกลางคืนมิให้อยู่เป็นปกติได้ ในหนังสือพงศาวดารไทยมีรายการเฉพาะแต่คราวที่สมเด็จพระนเรศวรเสด็จออกไปรบเอง คือ

เมื่อเดือน ๓ แรม ๑๐ ค่ำ เวลา ๕ นาฬิกา เสด็จออกปล้นค่ายพระยานครที่ปากน้ำพุทธเลา (ทำนองข้าศึกกองนี้จะอ่อนกว่ากองอื่น) ข้าศึกแตกหนี ได้ค่ายพระยานคร (ให้เผาค่ายข้าศึกเสีย) แล้วเสด็จกลับคืนเข้าพระนคร

เดือน ๔ ขึ้น ๑๐ ค่ำ เวลากลางคืน เสด็จออกไปปล้นค่ายทัพหน้าของพระเจ้าหงสาวดี ข้าศึกไม่รู้ตัวแตกพ่าย ได้ค่ายนั้นแล้วไล่ฟันแทงข้าศึกเข้าไปจนถึงค่ายหลวงพระเจ้าหงสาวดี สมเด็จพระนเรศวรเสด็จลงจาหลังม้าทรงคาบพระแสงดาบ นำทหารขึ้นปีนระเนียดจะเข้าค่ายพระเจ้าหงสาวดี ถูกข้าศึกแทงตกลงมาจึงเข้าไม่ได้ ขณะนั้นพอข้าศึกกรูกันมามาก ก็เสด็จกลับคืนพระนคร พระแสงดาบซึ่งสมเด็จพระนเรศวรทรงในวันนั้นจึงปรากฏนามว่า "พระแสงดาบคาบค่าย" มาจนตราบเท่าทุกวันนี้

การที่สมเด็จพระนเรศวรไปปล้นค่ายพระเจ้าหงสาวดีครั้งนั้น ในหนังสือพงศาวดารว่า เมื่อพระเจ้าหงสาวดีทราบ ตรัสแก่เสนาบดีว่า ซึ่งสมเด็จพระนเรศวรออกมาทำการเป็นตัวอย่างพลทหารดังนี้ เหมือนกับเอาพิมเสนมาแลกเกลือ นี่พระราชบิดาจะรู้หรือไม่ เสนาบดีกราบทูลว่า พระราชบิดาเห็นจะไม่ทรงทราบ ถ้าทราบก็คงไม่ยอมให้มาทำอย่างนั้น พระเจ้าหงสาวดีตรัสว่าพระนเรศวรทำศึกอาจหาญนัก ถ้าออกมาอีกถึงจะเสียทหารสักเท่าใด ก็จะแลกเอาตัวพระนเรศวรให้จงได้ จึงตรัสให้ลักไวทำมูซึ่งเป็นนายทหารมีฝีมือ คุมทหารเพิ่มเติมไปรักษาค่ายกองหน้า รับสั่งกำชับไปว่า ถ้าพระนเรศวรออกมาอีกให้คิดอ่านจับเป็นให้จงได้

ครั้นถึงเดือน ๔ แรม ๑๐ ค่ำ สมเด็จพระนเรศวรออกไปตั้งซุ่มทัพอยู่ทุ่งลุมพลี หมายจะเข้าปล้นค่ายพระเจ้าหงสาวดีอีก และครั้งนั้นชะรอยลักไวทำมู ซึ่งพระเจ้าหงสาวดีให้คอยจับสมเด็จพระนเรศวร จะสอดแนมรู้ว่าเสด็จออกไปอีก จึงให้ทหารทศคุมทหารม้ากอง ๑ ยกมารบล่อ

สมเด็จพระนเรศวรเห็นข้าศึกน้อยก็เสด็จทรงม้าเข้ารบพุ่งไล่ไปแต่ด้วยลำพังกระบวนม้า ส่วนกระบวนราบตามไปข้าหลัง พม่าสู้พลางหนีพลาง ล่อให้ไล่ไปจนถึงที่ลักไวทำมูคุมกองทหารซุ่มไว้ ก็กรูกันออกห้อมล้อม

สมเด็จพระนเรศวรต่อสู้ข้าศึกเป็นสามารถ ลักไวทำมูขับม้าเข้ามาจะจับพระองค์ สมเด็จพระนเรศวรทรงแทงด้วยพระแสงทวนลูกลักไวทำมูตาย ทหารทศเข้ามาแก้ลักไวทำมูก็ทรงฟันด้วยพระแสงดาบตายอีกคน ๑ แต่พวกพม่าเห็นไทยน้อยตัวก็ห้อมล้อมไว้ สู้รบกันอยู่กว่าชั่วโมงจนพวกทหาราบตามไปทัน จึงเข้าแก้ไขสมเด็จพระนเรศวนออกจากที่ล้อมกลับคืนพระนครได้

ถึงเดือน ๕ แรม ๑๔ ค่ำ สมเด็จพระนเรศวรเสด็จโดยกระบวนเรือเร็ว จู่ไปตีทัพพระมหาอุปราชาซึ่งตั้งอยู่ ณ ขนอนบางตะนาว แตกพ่ายถอยลงไปตั้งอยู่ที่บางกระดาน

พระเจ้าหงสาวดีตั้งล้อมกรุงฯ มาแต่เดือนยี่ ปีจอ จนเดือน ๖ ปีกุน พ.ศ. ๒๑๓๐ ถึง ๕ เดือน ตีไม่ได้กรุงศรีอยุธยา เห็นไพร่พลเจ็บป่วยล้มตายร่อยหลอลงทุกที ก็ท้อพระทัย ดำรัสปรึกษานายทัพนายกองทั้งปวง เสนาบดีผู้ใหญ่จึงทูลว่า กรุงศรีอยุธยานี้ภูมิฐานมั่นคงนัก จะตีเอาโดยเร็วเห็นจะไม่ได้ บัดนี้ก็เข้าฤดูฝนจะตั้งทำการต่อ ไพร่พลก็จะลำบากยิ่งขึ้นทุกที ควรจะถอยทัพกลับไปทำนุบำรุงรี้พลเสียสักคราวหนึ่ง ต่อฤดูแล้วหน้าจึงค่อยมาตีใหม่ ถึงพระนเรศวรกล้าหาญในการศึก รี้พลก็มีน้อยรบขับเคี่ยวไปหลายคราวเข้าก็คงหมดกำลังที่จะต่อสู้ พระเจ้าหงสาวดีเห็นชอบด้วย จึงมีรับสั่งให้เตรียมถอยทัพ ในกองทัพพระมหาอุปราชาซึ่งลงมาตั้งอยู่ที่สุดแนวข้างใต้ถอยกลับไปก่อน ให้กองทัพพระเจ้าตองอูยกกลับเป็นกองรั้งหลัง

เมื่อเดือน ๖ แรม ๑๐ ค่ำ สมเด็จพระนเรศวรยกทัพเรือลงไปที่บางกระดาน หมายจะตีกองทัพพระมหาอุปราชากำลังถอยทัพกลับไป ได้รบพุ่งแต่กับกองหลังของพระมหาอุปราชา ก็ทรงทราบว่าพระเจ้าหงสาวดีจะถอยทัพ จึงเสด็จเข้าพระนครทรงรีบจัดกองทัพยกไปตั้งที่วัดเดชริมน้ำตรงภูเขาทอง

ถึงเดือน ๗ ขึ้นค่ำ ๑ ให้เอาปืนใหญ่ลงในเรือสำเภาขันฉ้อตามขึ้นไปหลายลำ พอเตรียมพร้อมเสร็จ ถึงวันขึ้น ๘ ค่ำ ก็ให้เอาปืนใหญ่ระดมยิงค่ายหลวงพระเจ้าหงสาวดี ถูกช้างม้าผู้คนล้มตาย พระเจ้าหงสาวดีทนอยู่ไม่ได้ ก็ต้องรีบถอยทัพหลวงกลับขึ้นไปตั้งอยู่ที่ป่าโมก

เมื่อกองทัพหงสาวดีถอยกลับไปครั้งนั้น สมเด็จพระนเรศวรรับสั่งให้กองทัพบกยกติดตามตีข้าศึกไปจนทะเลมหาราชทาง ๑ ส่วนสมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถ เสด็จโดยกระบวนทัพเรือตามตีกองทัพหลวงของพระเจ้าหงสาวดีขึ้นไปจนถึงป่าโมกอีกทาง ๑

ในพงศาวดารพม่าว่าพระสังกะทัตที่เคยไปตีเมืองคังด้วยกันกับพระนเรศวร คุมกองทัพเมืองตองอู ที่รั้งหลังสามารถต้านทานได้ กองทัพหงสาวดีจึงไม่แตกฉาน จะอย่างไรก็ดี คงเป็นด้วยข้าศึกมากกว่าไทยมากนัก และในครั้งนั้นฝ่ายไทยเตรียมแต่จะรบรับมิได้เตรียมอย่างบุกรุก สมเด็จพระนเรศวรทรงเห็นว่ากำลังไม่พอจะตีข้าศึกให้ถึงแตกฉานได้ เห็นพระเจ้าหงสาวดีล่าทัพหนีไป พระนครพ้นภัยแล้ว ก็เรียกกองทัพกลับคืนมา ทางโน้นพระเจ้าหงสาวดีก็ให้เลิกทัพกลับไปเมือง

ตั้งแต่กรุงศรีอยุธยารบแพ้พระเจ้าหงสาวดีบุเรงนองในรัชกาลสมเด็จพระมหินทรฯ ต้องเสียอิสรภาพตกเป็นประเทศราชขึ้นกรุงหงสาวดีมาแต่ปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๑๑๒ จนสมเด็จพระนเรศวรทรงประกาศอิสรภาพที่เมืองแครง เมื่อปีวอก พ.ศ. ๒๑๒๗ นับเวลาที่เมืองไทยต้องเป็นเมืองขึ้นของชาติอื่นอยู่ ๑๕ ปี แต่อิสรภาพของเมืองไทยยังอยู่ในระหว่างเสี่ยงภัยต่อมาอีก ๓ ปี จนสมเด็จพระนเรศวรรบชนะพระเจ้าหงสาวดีนันทบุเรงครั้งนี้ จึงป็นอิสรภาพมั่นคงตั้งแต่ปีกุน พ.ศ. ๒๑๓๐ สืบมา.



ที่นี่ สนุกกว่ามากครับ

........................................................................................................................................................................

หนูรักในหลวงมากค่ะ