Bloggang.com : jenifaae : ยิ้มสยาม

ยิ้มสยาม

คอลัมน์ สุวรรณภูมิ สังคมวัฒนธรรม

โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ กองทุนเผยแพร่ความรู้สู่สาธารณะ Knowledge Dissemination (KD Fund)

'ยิ้มสยาม' มีความหมายหลายหลากมากมายไม่จำกัด มีทั้งความหมายดีและไม่ดีที่คนอื่นมักเข้าใจไม่ครบถ้วน ซึ่งต่างจากยิ้มของคนจำนวนมากในโลกที่มีความหมายจำกัด เช่น แสดงความพึงใจเท่านั้น ไม่มีความหมายเป็นอย่างอื่นอีก

     เหตุที่ 'ยิ้มสยาม' มีความหมายมากอย่างนั้น มาจากลักษณะทางภูมิศาสตร์ที่อยู่ในเขตมรสุม ต้องยอมจำนนต่อธรรมชาติเพราะพึ่งพาน้ำฝนทำกสิกรรม ต้องมีพิธีกรรมแสดงความสุภาพอ่อนน้อมวิงวอนร้องขอต่ออำนาจเหนือธรรมชาติ ให้บันดาลความมั่นคงและความมั่งคั่งอุดมสมบูรณ์ทางอาหารการกินให้แก่ตนเอง และเผ่าพันธุ์ในชุมชน ซึ่งมียิ้มเป็นการแสดงความอ่อนน้อมอย่างหนึ่งที่สุภาพกว่าหัวเราะ

ยิ้มสุวรรณภูมิ

     ยิ้ม เป็นกิริยาของคนทุกเพศทุกวัย แสดงออกทางริมฝีปากและดวงตา บอกความรู้สึกแรกสุดและเก่าแก่สุด คือ อ่อนน้อมถ่อมตัว ต่อมาก็แสดงออกให้มีความรู้สึกต่างๆ เช่น รัก, ชอบ, เกลียด, เสียดสี, เยาะเย้ย ฯลฯ และมีความหมายต่างๆ กัน จะขอยกจากพจนานุกรม ฉบับมติชน (พ.ศ.2547) มาเป็นตัวอย่าง ดังนี้

     ยิ้มกริ่ม แสดงออกถึงความพึงพอใจ, กระหยิ่มด้วยสีหน้า, ยิ้มแฉ่งยิ้มอย่างร่าเริงเบิกบาน ยิ้มด้วยปาก ถากด้วยตา (สำนวน) แสดงอาการดูหมิ่นด้วยสายตา, ยิ้มแต้ ยิ้มค้างอยู่นาน, ยิ้มอย่างเบิกบาน, ยิ้มน้อยยิ้มใหญ่ ยิ้มแล้วยิ้มเล่าด้วยความพออกพอใจอย่างมาก, ยิ้มแป้น ยิ้มอย่างหน้าบาน, ยิ้มเผล่ ยิ้มอย่างเอมอิ่มใจ, ยิ้มพราย ยิ้มอยู่ในทีด้วยความภูมิใจ เช่น พระยิ้มพรายคลายโกรธออกโอษฐ์อือ ถึงจะถือก็ทำไมแม้ได้มา (อภัยมณี), ยิ้มย่อง ยิ้มด้วยความดีใจ เช่น นางฟังคำซ้ำซักเห็นสบช่อง จึงยิ้มย่องเคลือบแฝงแถลงไข (อภัยมณี), ยิ้มเยาะ ยิ้มอย่างเย้ยหยัน, ยิ้มแย้ม ยิ้มอย่างอารมณ์ดี, ยิ้มละไม ยิ้มอยู่ในหน้า เช่น อีเม้ยยิ้มละไมอยู่ในหน้า (ขุนช้างขุนแผน), ยิ้มสยาม เรียกการยิ้มของคนไทยซึ่งมีเรื่องราวอะไรก็ยิ้มไว้ก่อน, ยิ้มหวาน ยิ้มทอดไมตรี, ยิ้มหัว ทั้งยิ้มและหัวเราะไปพร้อมๆกัน, ยิ้มเหย [ยิ้ม-เหฺย] อาการยิ้มเมื่อถูกจับผิดได้, ยิ้มแห้ง ยิ้มด้วยความหดหู่ใจ, ฝืนยิ้ม, ยิ้มแหย [ยิ้ม แหย] ฝืนยิ้มเมื่อถูกจับได้ว่าทำผิด

คนทั้งโลกรู้จัก ยิ้ม แต่ยิ้มของคนในโลกมีกิริยาอาการต่างกันตามกาละ และเทศะ จนถึงเงื่อนไขทางสังคมและวัฒนธรรมที่มีต่างกัน

ยิ้มสุวรรณภูมิ หมายถึงกิริยาอาการยิ้มของคนสุวรรณภูมิ หรือชาวสุวรรณภูมิ ที่ประกอบด้วยผู้คนหลายกลุ่ม หลายเหล่า หลายเผ่า หลายพันธุ์ หรือหลากหลายชาติพันธุ์ ที่ตั้งหลักแหล่งอยู่ทั้งผืนแผ่นดินใหญ่และหมู่เกาะของอุษาคเนย์ (SEA-South East Asia)

     คนสุวรรณภูมิทั้งหมดล้วนมี 'บรรพชน' ร่วมกันสืบมาแต่ยุคดึกดำบรรพ์ไม่น้อยกว่า 3,000 ปี มาแล้ว (บางทีอาจถึง 10,000-5,000 ปีมาแล้ว) ต่างมีวิถียอมจำนนต่ออำนาจเหนือธรรมชาติเหมือนๆ กัน เช่น มีบทร้องขับในพิธีกรรมเพื่อวิงวอนร้องขอความสุข, ความเจริญ, ความมั่งคั่ง, และความมั่นคงต่ออำนาจเหนือธรรมชาติ

     วิถียอมจำนนต่อ อำนาจเหนือธรรมชาติ แสดงออกโดยผ่านพิธีกรรม เช่น ร้องรำทำเพลง มีหัวเราะและยิ้มต่ออำนาจเหนือธรรมชาติและต่อคนแวดล้อม โดยเฉพาะอย่างยิ่งแสดงอาการวิงวอนและร้องขออย่างยอมจำนน ถ้าหัวเราะเท่ากับแสดงอาการแข็งกร้าวเกินไป จึงต้องทำให้อ่อนน้อม คือ ยิ้ม

ยิ้มสยาม

     ยิ้มสยาม หมายถึงกิริยาอาการยิ้มของชาวสยามที่ประกอบด้วยคนสุวรรณภูมิหลายชาติพันธุ์ ที่ล้วนมีลักษณะสังคมวัฒนธรรมร่วมกัน อย่างเป็นเนื้อเดียวกัน จนแยกออกจากกันไม่ได้

ฉะนั้น ยิ้มสยาม ย่อมมีที่มาและมีความหมายอย่างเดียวกับยิ้มสุวรรณภูมิ โดยจะแยกเป็นยิ้มสยามโดดๆ ไม่ได้ เพราะยังมี ยิ้มลาว, ยิ้มเขมร, ยิ้มพม่า, ยิ้มมอญ, ยิ้มข่า, ยิ้มละว้า, ยิ้มมลายู, ยิ้มจาม, ยิ้มเรอแดว, ฯลฯ เป็นอันหนึ่งอันเดียวกับยิ้มสยามที่มีพื้นฐานจากยอมจำนน

ฉะนั้น มีเรื่องราวอะไรก็ยิ้มไว้ก่อน เชื่อว่าปลอดภัย มั่นคง

ยิ้มยอมจำนน

     ลักษณะยอมจำนนของชาวสยามมีตัวอย่างในจดหมายเหตุลาลูแบร์ราชทูตฝรั่งเศส ที่เดินทางมาเข้าเฝ้าสมเด็จพระนารายณ์ (ครองราชย์ระหว่าง พ.ศ. 2199-2231) ที่กรุงศรีอยุธยา ดังนี้

     'ความสุภาพเรียบร้อยเป็นสิ่งจำเป็นแก่ชาว สยาม................เขาหลีกเลี่ยงต่อการที่จะพูดจาปราศรัยกับชาวต่างประเทศ เพราะพวกเขารู้ว่าถ้าเกิดเรื่องอะไรที่ไม่งามขึ้น พวกเขาจะต้องได้รับการพิจารณาว่าเป็นฝ่ายผิดทั้งนั้น และถ้าเกิดวิวาทกันขึ้นกับชาวต่างประเทศ พวกเขาก็จะเป็นฝ่ายถูกลงโทษเสมอไป ฉะนั้นชาวสยามจึงฝึกบุตรของตนให้มีความเสงี่ยมเจียมตัวอย่างที่สุด ด้วยเป็นสิ่งจำเป็นในด้านดำเนินการค้าขาย และจำเป็นจะต้องสงบเสงี่ยมเป็นอย่างยิ่งในยามที่ถูกเกณฑ์ไปทำงานหลวงปีละ 6 เดือน หรือต่อขุนนางคนใดคนหนึ่งที่ปฏิบัติตามพระบรมราชโองการ.'

ฝรั่งเรียก'ยิ้มสยาม'

     ยิ้มสยาม ถูกแยกออกมาโดดๆ จากยิ้มสุวรรณภูมิเมื่อราวหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 (หรือหลัง พ.ศ.2488-2489) เมื่อ 'ฝรั่ง' จากวัฒนธรรมตะวันตกเดินทางเข้ามาเกี่ยวข้องกับประเทศไทย (เปลี่ยนชื่อจากสยามเป็นไทยเมื่อ พ.ศ.2482) มากขึ้นกว่าแต่ก่อน เพราะรัฐบาลไทยเลือกข้าง 'ฝรั่ง' ที่ชนะในสงครามโลกครั้งที่ 2 แล้วเอาอกเอาใจยกย่อง 'ฝรั่ง' เป็นพิเศษกว่าประเทศเพื่อนบ้าน

     ยิ้มฝรั่งก็มี แต่มีเพื่อแสดงกิริยาอาการพอใจอย่างมีความหมายจำกัด เมื่อมาเห็นชาวสยามยิ้มอย่างมีความหมายไม่จำกัด หรือยิ้มพร่ำเพรื่อ เลยรู้สึกแปลกๆ ประหลาดๆ มหัศจรรย์ หรือเรียกอย่างปัจจุบันว่า 'ฝรั่งงง' ทำไมยิ้มเรี่ยราดอย่างนี้?

'ฝรั่ง' พูดถึงยิ้มสยามในความหมายอะไร? ยกย่องชื่นชม หรือเหยียดหยาม งี่เง่า? ฯลฯ ตรงนี้ต้องพิจารณาภูมิหลังให้ดี อย่าเข้าข้างตัวเอง

คนไทยทั่วไปยก ตัวเองไว้เด่นกว่าเพื่อนบ้านโดยรอบ แต่ยอมจำนนว่าด้อยกว่า 'ฝรั่ง' เลยดุ่มเดาเหมาว่า 'ฝรั่ง' ยกย่องและชื่นชมยิ้มสยามของคนไทยว่าวิเศษมากๆ

แต่ไม่ค่อยมีใครสงสัยว่า 'ฝรั่ง' ยกย่องและชื่นชมแน่หรือ?

     ถ้าเทียบว่า 'ฝรั่ง' ไม่ยิ้มพร่ำเพรื่อและเรี่ยราด เพราะยิ้มฝรั่งมีความหมายจำกัด เมื่อ 'ฝรั่ง' เห็นยิ้มสยามมีความหมายไม่จำกัด แล้วยิ้มเรี่ยราดพร่ำเพรื่อจนน่ารำคาญเพราะไม่เข้าใจ 'ฝรั่ง' เลยสบถในใจว่ายิ้มอยู่ได้ (ไอ้) สยามงี่เง่าเอ๊ย

หากเป็นอย่างนี้ จริงๆ ชาวสยามเข้าข้างยกตัวเองอยู่แล้ว เลยคิดเองว่าเขาชื่นชมก็ยิ้มให้ 'ฝรั่ง' อีกนั่นแหละ แถมจะร้องเพลงสนุกๆ ให้ฟังด้วยว่า

ยิ้มเถิด ยิ้มเถิด นะยิ้ม ยิ้มแย้มแจ่มใส

สุขสำราญบานใจ ขอให้สวัสดี

ขอขอบคุณ
ที่มา : มติชนรายวัน วันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2551 หน้า 21

H O M E

Create Date : 19 กันยายน 2551

Last Update : 19 กันยายน 2551 23:30:30 น.

3 comments

Counter : 8642 Pageviews.

คนไทยยิ้มสวย

โดย: โอม เด็กุดมา IP: 49.0.116.186 วันที่: 26 พฤศจิกายน 2556 เวลา:13:55:29 น.

คนไทยยิ้มสวย

โดย: song IP: 49.0.116.186 วันที่: 26 พฤศจิกายน 2556 เวลา:14:01:41 น.

"ยิ้มสยาม" มาจากพระพุทธศาสนา หรือไม่

โดย: ปริชญา IP: 223.24.95.33 วันที่: 29 พฤษภาคม 2561 เวลา:19:13:52 น.