พุทธศิลป์ (2)
คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
| หลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพพานไปแล้วประมาณ 300 ปี มีการสังคายนาพระไตรปิฎกครั้งที่ 3 ซึ่งมีผลให้เกิดความเชื่อในทางพุทธศาสนาที่แตกกันเป็น 2 ฝ่าย เรียกว่า มหายานกับเถรวาท
ความเชื่อที่แตกต่างกันในความเป็นพระ พุทธเจ้าของทั้ง 2 ฝ่ายก็คือ ฝ่ายมหายานเชื่อว่า พระพุทธเจ้าได้บำเพ็ญบารมีมามากมายหาที่สุดมิได้ ไม่น่าที่จะปรินิพพานแล้วหมดสิ้นไป น่าจะยังคงปรากฏอยู่และเทศนาธรรมให้พระโพธิสัตว์ทั้งหลายอยู่ในดินแดนที่มิใช่สังสารวัฏอีกต่อไป
พระพุทธเจ้าในฝ่ายของเถรวาทเชื่อว่า เมื่อพระพุทธเจ้าดับขันธปรินิพพานไปแล้วย่อมไม่ปรากฏ ณ ที่ใดอีก
นอกจากนี้ ความเป็นพระพุทธเจ้ายังมีข้อปลีกย่อยเล็กน้อยที่ขยายความเป็นพระพุทธเจ้า
พระพุทธเจ้าในฝ่ายเถรวาทก็คือ ผู้บรรลุอนุตระสัมมาสัมโพธิญาณด้วยพระองค์เอง และออกเทศนาสั่งสอนธรรมะผู้อื่นให้บรรลุธรรมหรืออริยสัจ 4 แต่ถ้าพระพุทธเจ้าองค์ใดไม่ได้ออกสั่งสอนผู้คนให้เข้าใจในพระธรรมก็เรียกว่า ปัจเจกพุทธเจ้า
ในฝ่ายของมหายานนั้นการจะเป็นพระพุทธ เจ้าซึ่งบรรลุพระอนุตระสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว ต้องมีคุณสมบัติเฉพาะเรียกว่า พุทธภาวะ ก็คือต้องประกอบด้วยองค์ 3 ประการ ได้แก่ โพธิจิต มหากรุณา และศูนยตา
นอกจากนี้ในฝ่ายมหายาน พระพุทธเจ้ายังมีความหมายในหลักเรื่องตรีกาย หมายถึง กายทั้ง 3 ของพระพุทธเจ้า ได้แก่
- นิรมานกาย หมายถึง กายที่เปลี่ยนแปลงได้ตามสภาพของสังขารในฐานะที่เป็นมนุษย์ พระศากยมุนีผู้ท่องเที่ยวอยู่บนโลก สั่งสอนธรรมแก่สาวกของพระองค์ และดับขันธปรินิพพานเมื่อพระชนมายุได้ 80 พรรษา
- สัมโภคกาย หมายถึง กายแห่งความบันเทิง มีลักษณะเป็นทิพยภาวะรุ่งเรืองแผ่ซ่านปรากฏแก่พระโพธิสัตว์ทั้งหลาย
- ธรรมกาย หมายถึง กายแท้จริงอันเป็นสภาวธรรม ในฐานะเป็นสภาพสูงสุด หลักแห่งความรู้ ความกรุณา และความสมบูรณ์
ดังนั้น ภาพของพระพุทธเจ้าของทั้ง 2 ฝ่าย หรือพุทธศิลปในรูปของพระพุทธเจ้า จึงมีนัยยะแห่งธรรมที่แตกต่างกัน และแสดงความหมายของธรรมที่แตกต่างกัน แต่มีวัตถุประสงค์เดียวกัน คือการสั่งสอนผู้คนให้รู้ถึงวิถีทางของการพ้นทุกข์
ความเหมือนและคล้ายกันในความเชื่อของพระพุทธเจ้าที่เป็นพุทธศิลปอีกรูปแบบหนึ่งก็คือ การพระพุทธเจ้าสำคัญฝ่ายละ 5 พระองค์ ซึ่งแม้แต่ละฝ่ายก็อ้างถึงจำนวนพระพุทธเจ้านั้นมีจำนวนมากจนนับไม่ถ้วนก็ตาม
พระพุทธเจ้าสำคัญของฝ่ายมหายาน 5 พระองค์ ปรากฏนามคือ พระไวโรจนะ พระอักโษกยะ พระอโมฆสิทธิ์ พระรัตนสัมภวะ และพระอมิตะพุทธ หรืออมิยุส
ฝ่ายของเถรวาท 5 พระองค์ เป็นพระพุทธ เจ้าแล้ว 4 พระองค์ คือ พระกกุสันธะหรือกะกุสันโธ พระโกนาคม พระกัสสปะ และพระสมณโคดม โดยจะมีพระพุทธเจ้าที่จะมาตรัสรู้องค์ต่อไปคือ พระศรีอาริยเมตไตย์
จากความแตกต่างที่เหมือนกันในความเข้าใจในความเป็นพระพุทธเจ้า ดังนั้น เมื่อจะอธิบายความเป็นพระพุทธเจ้า รูปของพระพุทธเจ้า ภาพหรือลักษณะของพระพุทธรูป ท่าทางของพระพุทธรูปที่แสดงธรรมะในความเป็นพุทธศิลป์จึงแตกต่างกัน แต่วัตถุประสงค์จะอธิบายธรรมข้อใด ศิลปินก็จะกำหนดหรือเลือกท่าทาง อุปกรณ์ เครื่องทรง เพื่อธรรมในข้อนั้น ให้ผู้ที่ดูที่เคารพพระพุทธรูปได้เข้าใจธรรมะในบทนั้น
ดังจะได้บรรยายเป็นรายละเอียดในตอนต่อไป
หน้า 6
ขอบคุณ ข่าวสดออนไลน์ คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย คุณชวพงศ์ ชำนิประศาสน์ อาทิตยวารสิริสวัสดิ์ค่ะ
Create Date : 10 มิถุนายน 2555 |
Last Update : 10 มิถุนายน 2555 14:35:38 น. |
|
0 comments
|
Counter : 944 Pageviews. |
|
|