วิภาวี จุฬามณี

ที่เขตจอมทอง กรุงเทพมหานคร มีวัดเก่าแก่วัดหนึ่ง คาดว่าสร้างขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา และได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์ใหญ่ในสมัยรัชกาลที่ 3 เมื่อ พ.ศ.2375 นามว่า "วัดนางนองวรวิหาร"

ความสำคัญของวัดนี้ คือตั้งอยู่ในบริเวณที่เรียกว่า "บางนางนอง" ซึ่งเป็นนิวาสสถานเดิมของสมเด็จพระศรีสุลาลัย หรือเจ้าจอมมารดาเรียม พระราชชนนีของรัชกาลที่ 3 ก่อนที่ตระกูลของสมเด็จพระศรีสุลาลัยจะย้ายข้ามคลองไปตั้งถิ่นฐานบริเวณวัดหนัง

เมื่อปฏิสังขรณ์แล้วเสร็จ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสถาปนาเป็นพระอารามหลวง และเสด็จพระราชดำเนินทางชลมารค ไปทรงประกอบพิธีผูกพัทธสีมาพระอุโบสถในวันที่ 19 พ.ย. 2385

ปัจจุบันภายในวัดยังมีถาวรวัตถุที่สำคัญ ทั้งพระอุโบสถ พระวิหาร เจดีย์ทรงปรางค์ และเจดีย์ทรงเครื่อง โดยเฉพาะใน พระอุโบสถนั้น มี "พระพุทธมหาจักรพรรดิ" เป็นพระประธาน ลักษณะเป็นพระพุทธรูปสำริดปิดทอง ทรงเครื่องปางมารวิชัย ประดิษฐานอยู่บนฐานชุกชีปั้นลายปิดทองประดับกระจก เป็นงานประติมากรรมชิ้นเยี่ยมในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

ที่น่าสนใจคือ "มงกุฎ" ของพระพุทธรูปองค์นี้ ซึ่งมีประวัติเล่าว่า มงกุฎเดิมประดิษฐานยังยอดของตรีศูล พระปรางค์วัดอรุณราชวราราม ภายหลังพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้หล่อขึ้นใหม่ถวายคืนให้ บ้างบอกว่าเป็นนัยยะหมายถึง เจ้าฟ้าองค์ต่อไปคือพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว บ้างว่าเป็นการแสดงความเป็นจักรพรรดิของรัชกาลที่ 3

นอกจากนี้ยังมีจิตรกรรมฝาผนังภายในพระอุโบสถที่งดงาม ส่วนบนเหนือกรอบหน้าต่างทุกด้านเขียนเรื่อง "ชมพูบดีศูตร" ระหว่างบานประตูเป็นภาพ "ฮก ลก ซิ่ว" พร้อมทั้งเครื่องมงคล ระหว่างหน้าต่างเป็นงานเขียนบนรักอย่างจีนที่เรียกว่า "ลายกำมะลอ" เรื่องสามก๊ก

ลายกำมะลอนี้ ผศ.ดร.ประภัสสร์ ชูวิเชียร อาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี ม.ศิลปากร อธิบายว่า เป็นการใช้ยางรักผสมกับสี หรือผงทองแล้ววาดลงไปโดยตรง เรียกว่าลายกำมะลอ เพราะเป็นลายทองที่ไม่ได้เกิดจากลายรดน้ำ

ส่วนที่เขียนเป็นเรื่องสามก๊กนั้น ก็ด้วยเหตุที่สมัยรัชกาลที่ 3 มีพระราชนิยมแบบจีน เนื่องจากเป็นช่วงที่ค้าขายกับจีนมาก วัดอื่นๆ ที่สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3 ก็มีเรื่องราวสามก๊กเช่นกัน อาทิ ภาพแกะสลักหินที่ประดับอยู่ ณ ฐานเสาพาไลรอบอุโบสถวัดพิชัยญาติ แถบวงเวียนใหญ่ เป็นต้น

นอกจากนี้ ภายในอุโบสถวัดนางนอง ยังมีจิตรกรรมประดับบานประตู หน้าต่าง และบานแผละ เป็นลายรดน้ำที่สวยงาม โดยบานประตูเขียนเรื่องรามเกียรติ์ บานหน้าต่างเขียนภาพเทพในศาสนาฮินดู และบานแผละเขียนภาพมงคลเกี่ยวกับพระมหากษัตริย์

แต่น่าเสียดายว่าปัจจุบันลวดลายต่างๆ ได้ลบเลือนไป โดยเฉพาะลายรดน้ำที่บานหน้าต่างด้านนอก ที่ถูกทำลายไปโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์

ช่วงส่งท้ายปี 2556 คณะจากกรมศิลปากร นำโดย นายธราพงศ์ ศรีสุชาติ ผู้อำนวยการสำนักโบราณคดี พร้อมด้วย นายขรรค์ชัย บุนปาน ประธานกรรมการ บริษัท มติชน จำกัด (มหาชน) และ นายสุจิตต์ วงษ์เทศ ศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ พ.ศ.2545 นำทีมงานติดตามความคืบหน้าการบูรณะลายรดน้ำที่บานหน้าต่างอุโบสถวัดนางนองนี้

พร้อมรับมอบ "ภาพลายเส้นคัดลอกลายทองรดน้ำดำ" บานประตู บานหน้าต่าง และบานแผละ พระอุโบสถวัดนางนอง ซึ่งก่อนหน้านี้อยู่ในความครอบครองของ พระปกร ฐิตธัมโม วัดคันลัด อ.พระประแดง จ.สมุทรปราการ ก่อนที่กรมศิลปากรจะสืบค้นจนพบ และ ประธานกรรมการ บริษัท มติชน จำกัด (มหาชน) ได้ขอซื้อในราคา 3 แสนบาท เพื่อบริจาคให้กรมศิลปากร นำมาใช้อนุรักษ์ลายรดน้ำบานหน้าต่างพระอุโบสถวัดนางนองนี้

ขรรค์ชัย บุนปาน และธราพงศ์ ศรีสุชาติ กราบเรียนเจ้าอาวาส

สำหรับภาพลายเส้นที่ได้รับมานี้ เป็นฝีมือช่างหลวงสมัย ร.3 มาตราส่วน 1 ต่อ 1 จำนวน 30 แผ่น มีคำอธิบายใต้ภาพ ระบุชื่อ "ขุนประสิทธจิตรกรรม (อยู่ ทรงพันธุ)" เป็นผู้คัดลอกไว้ระหว่างปี พ.ศ.2475-2477 ซึ่งขณะนั้นภาพจิตรกรรมของเดิมบางส่วน เริ่มเสียหายไปบ้างแล้ว

พระปกร ฐิตธัมโม เล่าถึงที่มาของภาพลายเส้นชุดนี้ว่า ได้รับมาตั้งแต่ยังเป็นฆราวาส โดยช่วงกลางเดือนตุลาคม 2545 ขณะเป็น ผู้จัดการร้านอาหารย่านบางนา ได้ซื้อหวยใต้ดินจากชายคนหนึ่งและถูกรางวัล แต่ชายดังกล่าวไม่มีเงินให้ จึงฝากภาพลายเส้นชุดนี้ไว้แทน โดยบอกว่าได้มาจากร้านขายของเก่ามีมูลค่ามาก และหลังจากนั้นก็ไม่พบกันอีกเลย

ต่อมาปี พ.ศ.2553 ท่านมีความจำเป็น ต้องใช้เงินสำหรับทำหนังสือประวัติวัดส้มเกลี้ยง ซึ่งเคยจำพรรษาอยู่ จึงนำภาพชุดนี้มาเสนอขายให้เจ้าอาวาสวัดนางนอง เพื่อเก็บไว้เป็นสมบัติของวัด แต่ทางวัดไม่ได้รับซื้อไว้ กระทั่งกรมศิลปากรมาสืบค้นพบ และนำมาสู่การติดต่อขอเป็นแบบสำหรับการบูรณะดังกล่าว

ผู้อำนวยการสำนักโบราณคดี เผยขั้นตอนต่อจากนี้ว่า กรมศิลปากรจะคัดสำเนามาลงวาดใหม่บนบานหน้าต่างด้านนอก ทั้ง 18 บาน โดยต้นฉบับภาพลายเส้นคัดลอกลายทองรดน้ำดำ ที่ทางมติชนมอบให้ ทางกรมศิลปากรจะเอาเข้าไปอนุรักษ์กระดาษให้อยู่ในสภาพสมบูรณ์แข็งแรง จากนั้น จะคัดสำเนาเก็บไว้หนึ่งชุด ส่วนตัวจริงจะเก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ เพื่อเป็นสมบัติของชาติต่อไป

สําหรับลักษณะเด่นของภาพลายรดน้ำบานหน้าต่างวัดนางนองนี้ อ.ฉัตรชัย รักษา นักวิชาการช่างศิลป์ กลุ่มอนุรักษ์จิตรกรรมและปฏิมากรรม สำนักโบราณคดี อธิบายว่า ส่วนใหญ่ลวดลายตกแต่งภายในจะซ้ำกัน แต่จะเน้นเรื่องความหมาย ยกตัวอย่าง เช่น "ซุ้มพระอินทร์" ที่ปรากฏบนบานหน้าต่างนี้ คือการจำลองตามคติความเชื่อว่า โบสถ์คือศูนย์กลางของจักรวาล รอบๆ ก็จะเป็นวิมานของเทพ

ที่น่าสังเกตคือ ลวดลายช่วงรัตนโกสินทร์ตอนต้น จะเป็นระเบียบแบบแผนมากกว่า เมื่อเทียบกับลวดลายสมัยอยุธยาที่จะพลิ้วไหว มีความเป็นอิสระ และเป็นธรรมชาติ ที่เป็นเช่นนี้อาจเกี่ยวข้องกับทักษะช่างของแต่ละคนไม่เท่ากัน และอาจมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบ เพราะช่วงรัตนโกสินทร์เป็นช่วงสร้างบ้านสร้างเมืองใหม่

"ลายบานหน้าต่างอุโบสถวัดนางนองมีทั้งหมด 18 บาน ส่วนใหญ่ลายด้านนอกจะเหมือนกัน เพราะส่วนนี้จะโดนแดดโดนฝน ถ้าหลุดลอกก็ยังซ่อมได้ง่าย แต่ลายด้านในจะแตกต่างกัน งานลงรักปิดทองนี้ถ้าหลุดลอก ส่วนที่เป็นเส้นสีดำซึ่งเป็นตัวรักจะนูนอยู่ ส่วนที่เป็นพื้นสีทองจะบุ๋มลงไป จึงคัดลอกลายใหม่ได้ง่าย ดังนั้นข้อดีของลายรดน้ำ คือระยะเวลาของตัวงานอยู่ได้นานกว่า" นักวิชาการช่างศิลป์ให้ความรู้

สำหรับขั้นตอนการฟื้นฟูลายรดน้ำบานหน้าต่างอุโบสถวัดนางนองนี้ เบื้องต้นกรมศิลปากรคัดลอกสำเนาและเขียนลายใหม่เสร็จเรียบร้อยแล้ว 3 บาน โดยได้รับความอนุเคราะห์จาก นางนินนาท ชลิตานนท์ ปลัดกรุงเทพมหานคร บริจาคเงิน 3.5 ล้านบาท เป็นค่าเขียนลงรักปิดทองใหม่ คาดว่าอีก 7-8 เดือนจะเสร็จเรียบร้อยทั้งหมด

นับเป็นอีกหนึ่งความตั้งใจของหลายๆ หน่วยงานที่มาร่วมกันในครั้งนี้ โดยมีจุดประสงค์เดียวกัน คือต้องการอนุรักษ์มรดกของศิลปวัฒนธรรมของชาติให้คงอยู่สืบไป

หน้า 20

ขอบคุณ ข่าวสดออนไลน์

คุณวิภาวี จุฬามณี

สิริสวัสดิ์จันทรวารค่ะ

Create Date : 06 มกราคม 2557
Last Update : 10 มีนาคม 2557 16:46:15 น.		0 comments
Counter : 1628 Pageviews.
Share Tweet