หมายเหตุปฏิทิน เมื่อหลังวันเข้าพรรษาที่ผ่านมามีข่าวแปลก ๆ ข่าวหนึ่งซึ่งชาวบ้านอย่างเราไม่คิดว่าจะได้ยิน นั่นคือข่าวที่ว่าวันสำคัญทางพุทธศาสนาของไทยคลาดเคลื่อน สาเหตุเกิดจากผู้พิมพ์ปฏิทินนำปฏิทิน 100 ปี (ปฏิทิน 100 ปี ครอบคลุมระหว่างปี 2464 – 2563) ของ อาจารย์ทองเจือ อ่างแก้ว ฉบับก่อนที่จะมีการแก้ไขให้ถูกต้อง มาพิมพ์เป็นปฏิทินประจำปีใช้งานกันอย่างแพร่หลาย ในปฏิทินปี พ.ศ. 2548 ที่ใช้กันอยู่ทั่วไปมีความคลาดเคลื่อนคือ ในวันที่ 6 กรกฎาคม ปีนี้ กำหนดไว้ว่าเป็นวันแรม 15 ค่ำ เดือน 7 ซึ่งที่ถูกต้องจะต้องเป็นวันขึ้น 1 ค่ำเดือน 8 เพราะเป็นปีปกติวาร จึงทำให้วันสำคัญทางศาสนาหลังวันที่ 6 กรกฎาคมปีนี้ ไปถึงวันขึ้น 1 ค่ำเดือน 8 ปีหน้า มีความคลาดเคลื่อนไป 1 วัน ซึ่งที่สุดแล้วก็ให้ถือเอาปฏิทินหลวงเป็นหลักในการดูวันสำคัญต่าง ๆ คำว่า ‘ปีปกติวาร’ ที่ได้ยินเสมอนั้นก็คือการนับวันตามระบบจันทรคติ หมายถึงวันปกติ ในเดือนคี่ (1, 3, 5, 7, 9, 11) จะเป็นเดือนขาดมี 29 วัน ข้างขึ้นมี 15 วัน ข้างแรมมี 14 วัน ในขณะที่ ‘ปีอธิกวาร’ จะมีวันเพิ่มในเดือน 7 อีก 1 วัน ทำให้มีแรม 15 ค่ำ หรือข้างแรม 15 วัน จึงเป็นเดือนเต็ม (มี 30 วัน) ซึ่งถือเป็นเดือนพิเศษ ปีไหนมีเดือน 7 ที่มีแรม 15 ค่ำ ก็จะเรียกว่าปีอธิกวาร ส่วนคำว่า ‘ปฏิทิน’ หรือ Calendar ในภาษาอังกฤษนั้น มีรากศัพท์จากภาษาโรมันที่นำมาจากคำพูดของชาวกรีกโบราณที่ว่า Kalend แปลว่าวันแรกของเดือน แต่ในภาษาอังกฤษมีความหมายว่า I cry เพราะในสมัยโบราณจะมีการร้องบอกชาวเมืองเพื่อบอกกล่าวเหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้นล่วงหน้า รวมทั้งการประกาศวันขึ้นเดือนใหม่ เพื่อให้ลูกหนี้มาจ่ายหนี้สินที่ค้าง และเมื่อสังคมมีความซับซ้อนมากขึ้น ปฏิทินก็ถูกคิดค้นมาแทนคนร้องบอกข่าว กลายเป็นสิ่งบอกเวลาและสำคัญต่อวิถีชีวิตประจำวันของผู้คน ต่อมามนุษย์จึงได้เริ่มบันทึกวันเวลาขึ้นเป็นลายลักษณ์อักษรจนเป็นปฏิทินอย่างที่เราเห็นกันอยู่ในปัจจุบัน ด้วยการใช้ชีวิตของมนุษย์ที่แตกต่างกันทั้งสถานที่ วัฒนธรรม และความเชื่อ จึงทำให้คนโบราณในหลายประเทศต่างก็กำหนดปฏิทินขึ้นใช้เอง ซึ่งปฏิทินก็จะมีจำนวนวันในแต่ละเดือน จำนวนเดือนในแต่ละปีแตกต่างกันไป เช่น ปฏิทินของชาวอิสลาม ปฏิทินของชาวสุเมเรียน ปฏิทินของชาวจีน ปฏิทินของชาวอียิปต์ ฯลฯ คนในยุคโบราณศึกษาจำนวนวันจากรอบการเปลี่ยนแปลงของดวงจันทร์บนท้องฟ้าที่เป็นข้างขึ้นข้างแรม นับจำนวนเดือนในรอบฤดูกาลและในรอบปี จนเกิด ‘จันทรคติ’ ซึ่งนำไปใช้ในพิธีกรรมทางศาสนา การนับเวลาของมนุษย์เป็นความพยายามมาตั้งแต่สมัยอียิปต์ สุเมเรียน และบาบิโลเนีย โดยแบ่งเป็นชั่วโมง นาที วินาที ตั้งชื่อวัน ชื่อเดือน และชื่อปี ในขณะที่ทางอินเดียแบ่งอายุโลกเป็นกัลป์ เป็นยุค และมหายุค กำหนดช่วงเวลาเป็นทศวรรษ ศตวรรษ หรือสหัสวรรษ ฯลฯ รูปแบบของปฏิทินมีมากมาย ต่างล้วนมีข้อบกพร่อง และมีประวัติวิวัฒนาการแตกต่างกันไป พอสรุปเป็น 3 ระบบใหญ่ ๆ ได้แก่ ระบบจันทรคติ ระบบสุริยคติ ระบบสุริย-จันทรคติ ปฏิทินระบบจันทรคติ เช่น ปฏิทินของบาบิโลเนียถือเป็นปฏิทินจันทรคติที่เก่าแก่ที่สุดในประวัติศาสตร์ ปฏิทินจันทรคติในยุคปัจจุบัน ได้แก่ ปฏิทินฮิจเราะห์ของศาสนาอิสลาม ซึ่งเริ่มนับปีที่หนึ่งเมื่อวันที่ 16 กรกฎาคม ค.ศ. 622 (พ.ศ. 1165) โดยแบ่งเวลาเป็นรอบละ 30 ปี ใน 19 ปีแต่ละปีมี 354 วัน ส่วนอีก 11 ปี ในแต่ละปีมี 355 วัน รวม 30 ปี มี 10,631 วัน ปฏิทินระบบสุริยคติ มีหลายระบบ เช่น ระบบปีซิวิลหรือปีโทรปิคอล เป็นมาตรฐานสากลของระบบสุริยคติซึ่งกำหนดโดยทางดาราศาสตร์ ส่วนระบบของอียิปต์โบราณ ปีหนึ่งมี 365 วัน มี 12 เดือน เดือนหนึ่งมี 30 วัน ครบ 12 เดือนมีวันเพิ่มพิเศษ 5 วันแล้วจึงจะขึ้นปีใหม่ ซึ่งระบบอียิปต์โบราณนี้เลิกใช้มาสองพันปีเศษแล้ว ระบบปฏิทินจูเลียน จักรพรรดิโรมัน จูเลียส ซีซาร์ ประกาศใช้เมื่อ 46 ปีก่อนคริสตกาล คือเมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 498 กำหนดให้ปีธรรมดามี 365 วัน ทุก ๆ 4 ปีเพิ่มอีก 1 วันเป็นปีอธิกสุรทิน ทำให้ปีปฏิทินแบบนี้ยาวกว่าปีมาตรฐานสากลปีละ 11 นาที 13.92 วินาที ระบบปฏิทินเกรกอเรียน ใช้เป็นระบบปฏิทินสากลในปัจจุบัน เริ่มใช้ในปี พ.ศ. 2125 ซึ่งสันตะปาปาเกรกอรีที่ 13 ปรับปรุงจากปฏิทินจูเลียน เมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1582 (พ.ศ. 2125) โดยกำหนดให้เพิ่มวันอธิกสุรทินในเวลา 400 ปี ปฏิทินจะต้องมีปีอธิกสุรทิน 97 ครั้ง คือถ้าปีคริสต์ศักราชที่หารด้วย 4 ลงตัว ปีนั้นมี 366 วัน แต่ปีที่ครบรอบคริสต์ศตวรรษใดหารด้วย 400 ไม่ลงตัวก็ให้มีเพียง 365 วัน เช่น ปี ค.ศ. 1700, 1800 และ 1900 ส่วนปี ค.ศ. 2000 มี 366 วัน ปฏิทินเกรกอเรียนนี้ปีหนึ่งยาว 365.2425 วัน ซึ่งยาวกว่าปีมาตรฐานสากลปีละ 25.92 วินาที กว่าจะสะสมเป็นเวลา 1 วัน ก็ต้องใช้เวลาถึง 3,300 ปี จัดว่ามีความคลาดเคลื่อนน้อยมาก จึงได้รับการยอมรับให้เป็น ‘ระบบปฏิทินนานาชาติ’ ส่วนปฏิทินระบบสุริย-จันทรคติ จะเป็นการใช้ปฏิทินสุริยคติในการติดต่อกับนานาประเทศ แต่ใช้ปฏิทินจันทรคติในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา ประเทศที่ใช้ระบบนี้ เช่น ไทย พม่า ลาว เขมร และศรีลังกา ระบบนี้ปีหนึ่งมีความยาว 365 วัน 6 ชั่วโมง 12 นาที 36 วินาที ซึ่งยาวกว่าปีมาตรฐานสากลถึงปีละ 23 นาที 49.92 วินาที เพียงแค่ความเป็นมาเกี่ยวกับเรื่องกำเนิดปฏิทินในโลกนี้ก็ชวนปวดหัวเสียแล้ว ยิ่งถ้าได้รู้ลึกลงไปเราก็จะยิ่งเห็นความเก่งกาจของมนุษย์ในการพยายามคำนวณตัวเลขและสร้างกฎเกณฑ์ต่าง ๆ เกี่ยวกับเรื่องกาลเวลาให้สอดคล้องใกล้เคียงกับธรรมชาติของจักรวาลให้มากที่สุด อย่ากระนั้นเลย เราลองมาดูเรื่องราวปฏิทินของไทยดีกว่า ปฏิทินเริ่มมีการพิมพ์ขึ้นใช้ครั้งแรกในประเทศไทยเมื่อวันที่ 14 มกราคม พ.ศ. 2385 ซึ่งตรงกับปลายสมัยรัชกาลที่ 3 มีหลักฐานจากไมโครฟิล์ม หนังสือบางกอกคาเลนดาร์ ปี ค.ศ. 1870 (พ.ศ. 2413) ซึ่งหมอบรัดเลย์เขียนไว้ว่า “14 First Calendar print in B. 1842” ต่อมารัชกาลที่ 4 ทรงโปรดให้พิมพ์ปฏิทินภาษาไทยเมื่อวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2404 และในรัชกาลที่ 5 มีการพิมพ์ปฏิทินในเมืองไทยเรียกว่า “ประนินทิน” มีการลงโฆษณาขายในหนังสือสยามไสมยของหมอสมิทด้วย และเมื่อถึงรัชกาลที่ 6 ก็เกิดปฏิทินพกเล่มเล็กซึ่งทรงโปรดให้พิมพ์เป็นของชำร่วยสำหรับพระราชทานข้าราชบริพารที่มาลงนามถวายพระพรในวันขึ้นปีใหม่ ซึ่งยังมีต่อมาจนถึงรัชกาลปัจจุบัน ที่เรารู้จักกันในนามของ ‘ปฏิทินหลวง’ ปฏิทินหลวงเป็นปฏิทินฉบับกระเป๋าที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ทรงพระราชทานสำหรับความสุขปีใหม่แก่ประชาชน เป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการอ้างอิง วัน เดือน ปี ขึ้น แรม ทางจันทรคติอย่างไทยตลอดปีพุทธศักราชนั้น ๆ นอกจากนี้ยังบรรจุข้อมูลเหตุการณ์และกำหนดการต่าง ๆ เกี่ยวกับพระมหากษัตริย์และพระราชวงศ์ วันสำคัญต่าง ๆ ของชาติ กำหนดการพระราชกรณียกิจ รัฐพิธี ศาสนพิธี มีระเบียบการชักธงชาติ ตลอดจนตารางเทียบปีศักราชต่าง ๆ ตั้งแต่รัชกาลที่ 1 – 9 และอื่น ๆ อีกมากมาย กรณีเกิดความขัดแย้งหรือความคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับกำหนดวันในปฏิทินฉบับต่าง ๆ ก็ให้ใช้ปฏิทินหลวงเป็นเกณฑ์ ดังเช่นกรณีความคลาดเคลื่อนของปฏิทินไทยที่เกิดขึ้นเมื่อเร็ว ๆ นี้ การพิมพ์ปฏิทินเล่มได้พัฒนามาเรื่อย จนเกิดสมุดบันทึกอีกแบบหนึ่งซึ่งบอกรายละเอียดของวันเดือนปีเรียงไปตามลำดับ มีหน้าสำหรับจดบันทึกหมายเหตุรายวัน บันทึกวันสำคัญ วันเวลานัดหมาย ฯลฯ ที่เรารู้จักกันว่า “ไดอารี่” หรือ ‘สมุดบันทึกประจำวัน’ ปฏิทินไดอารี่เริ่มใช้ในเมืองไทยเมื่อใดไม่มีหลักฐานชัดแจ้ง แต่ไดอารี่เล่มที่มีชื่อเสียงรู้จักไปทั่วและมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์อย่างยิ่งก็คือไดอารี่ของรัชกาลที่ 5 ที่มีชื่อเมื่อตีพิมพ์เผยแพร่แล้วว่า “จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน” ดูเหมือนปฏิทินจะเป็นเครื่องพันธนาการมนุษย์ไว้กับวันเวลา แต่คงปฏิเสธไม่ได้ว่าหากขาดปฏิทินแล้ว โลกเราคงจะวุ่นวายโกลาหลเป็นอย่างยิ่ง การมีปฏิทินจึงเป็นเครื่องมือในการจัดระเบียบสังคมมนุษย์อีกอย่างหนึ่ง และเมื่อนับเวลาชีวิตคน ๆ หนึ่งเทียบเคียงกับปฏิทินแล้ว อายุมนุษย์ก็เป็นเพียงส่วนเล็กจ้อยของตัวเลขในปฏิทินเท่านั้น แม้ว่าคนเราจะมีชีวิตอยู่ยาวนานไม่เท่ากัน แต่ทุกคนมีเวลาของชีวิตในรอบหนึ่งปีเท่า ๆ กัน จึงมีโอกาสในการสร้างกรรมดีกรรมชั่วในรอบหนึ่งปีได้เท่าเทียมกัน ตัวเลขอายุที่เพิ่มขึ้นในแต่ละปีจึงไม่ใช่เรื่องสำคัญเท่าผลของงานหรือคุณงามความดีที่เพิ่มขึ้นในรอบหนึ่งปี ปราชญ์ยุโรปท่านหนึ่งเคยกล่าวไว้ว่า “คุณค่าของชีวิตมิใช่อยู่ที่ความยาวนานแห่งวันเวลา หากอยู่ที่เวลาซึ่งเราใช้” ...............................   Create Date : 23 ธันวาคม 2548 20 comments Last Update : 23 ธันวาคม 2548 21:14:35 น. Counter : 966 Pageviews. Share Tweet

เรื่องปฏิทิน อ่านแล้วอาจปวดหัว ดู ๆ ก็น่าเบื่อด้วยนะเออ เพราะข้อมูลไม่ชวนให้รู้สึกสนุกเท่าไร กว่าหนอนฯ จะรวบรวมเรียบเรียงได้เป็นเรื่องเป็นราว ก็ต้องผ่านอาการมึนเพราะข้อมูลและตัวเลขยิบ ๆ เหล่านั้นมาพอสมควร แต่เมื่อยึดคติที่ท่องไว้ในใจเสมอว่า "จงมีความสุขกับการทำงาน" ความรู้สึกต่าง ๆ ก็ค่อยคลี่คลาย และได้ผลของงานออกมาอย่างที่เห็นนี่แหละค่ะ ลองคิดเล่น ๆ ว่า ถ้าสมมุติไม่มีปฏิทินใช้ แล้วจะเป็นไง เพราะทุกวันนี้ อะไร ๆ ก็ขึ้นอยู่กับการนัดหมายกับวันเวลาทั้งนั้น   โดย: หนอนเมืองกรุงฯ 23 ธันวาคม 2548 21:22:24 น.

แม่นแล้ว ชีวิตเราถูกยึดโยงไว้กับวันเวลาบนนาฬิกาและปฏิทินเป็นเนื้อเดียวกัน จนมองข้ามหรือไม่สนใจว่านาฬิกาและปฏิทินมีวิวัฒนาการมาอย่างไร ต้องยกนิ้วและน้อมคารวะให้กับคนสมัยโบราณที่พัฒนาระบบความคิดและแนวคิดต่างๆจนลงตัวเป็นปฏิทินให้คนรุ่นเราได้ใช้เป็นเครื่องจัดระเบียบชีวิต ผมคิดว่ามนุษย์เราเริ่มจากการสังเกตการเคลื่อนไหวของธรรมชาติแล้วพัฒนาการสั่งสมความรู้จนมาเป็นแนวคิดเรื่องเวลา ฤดูกาลจนมาลงเอยเป็นปฏิทินในที่สุด ยิ่งสังคมเกษตร ต้องรู้ช่วงฝนตก หิมะตก ร้อนแล้ง ใบไม้ร่วง ใบไม้ผลิ พระอาทิตย์ขึ้น/ตก พระจันทร์ข้างขึ้น ข้างแรม จนสามารถคำนวณวัฎจักรการหมุนเวียนของธรรมชาติออกมาเป็นแนวคิดเรื่องวันและเวลา ตอนเรียนปี 1 วิทยาศาสตร์และสังคม มีการสอนเรื่องประวัติปฏิทิน เท่าที่จำได้อาจารย์พูดถึงปฏิทิน เกรกอเรียนและของโรมัน ส่วนความรู้ที่เหลือคืนอาจารย์หมดแล้ว เราหลายคนคงคุ้นเคยกับเรื่องกรีนวิช มีน ไทม์ที่แบ่งเส้นเวลาลองติจูดตะวันตกและตะวันออก อยูที่เมืองกรีนวิช อังกฤษ ไม่น่าเชื่อการกำหนดจุดเพื่อแบ่งเส้นนี้ มีการแข่งขันกันระหว่างอังกฤษและฝรั่งเศส ผลที่สุดอังกฤษคว้าชัยได้เป็นสถานที่กำหนดเส้นแบ่ง อังกฤษสร้างพิพิธภัณฑ์ความรู้แสดงถึงความพยายามของคนอังกฤษในการสร้างสิ่งประดิษฐ์เพื่อให้เข้าใจเรื่องเวลา การเคลื่อนตัวของโลกและนาฬิกา เขายิงคำถามคนที่เข้าไปชมว่า "เวลามาจากไหน" ซึ่งเป็นคำถามที่เกิดมาไม่เคยถามและไม่คิดที่จะถามว่ามันมาจากไหน พิพิธภัณฑ์ของเขาทำให้เราเชื่อเครดิตคนของเขาและยอมให้ประเทศเขาเป็นจุดเส้นแบ่งเวลากรีนวิช มีน ไทม์ วกมาเมืองไทย เราคงคิดว่าคนทั่วไปใช้ปฏิทินสากลเป็นเครื่องมือมาตรฐานเรื่องเวลาเพื่อกำหนดกิจกรรมของชีวิต ประสบการณ์ที่เจอบอกว่าไม่ทุกคนที่เป็นเช่นนั้นเกือบ 10 ปีก่อน เคยไปเที่ยวอุทยานแห่งชาติปางสีดาที่สระแก้ว นั่งคุยกับคุณลุงชาวนา คุณลุงอ้างอิงแต่เรื่องข้างขึ้นข้างแรม บวกกับเทศกาลทางศาสนา ก่อนเข้าพรรษา หลังเข้าพรรษาเวลาจะลงมือทำกิจกรรมการงาน ผมต้องคอยตรวจทานเพื่อให้เข้าใจตรงกันว่าที่ลุงว่าอย่างนั้นมันตรงกับเดือนไหน กรกฎา สิงหา กันยา ตุลาหรือพฤศจิกาเพื่อให้ตัวเรงเองเข้าใจและเห็นภาพ คนสูงวัยในสังคมเกษตรกับเราคนสังคมเมืองใช้เครื่องหมายเวลาที่ต่างกันแม้เนื้อในหรือความหมายจะตรงกันหรือคลาดเคลื่อนกันเล็กน้อยก็ตาม จบข่าว   โดย: ่๋J IP: 203.151.140.118 24 ธันวาคม 2548 0:32:57 น.

มาอ่านคอมเม้นท์ของคุณ J ต้องบอกว่าคุณ J มีความรู้กว้างขวางจริงๆ เก่งอย่างนี้น่าจะทำบล็อกของตัวเองสักบล็อกนะ นี่พูดจริงๆ ไม่ใช่พูดเล่น เอาไว้ซ้อมมือน่ะครับ   โดย: พ่อพเยีย (พ่อพเยีย ) 24 ธันวาคม 2548 17:01:44 น.

คุณ J คะ พี่หนอนฯ เห็นด้วยกับคุณพ่อพเยียว่าคุณมีความรู้กว้างขวางมากเลย ในเรื่องวันเวลานี้ ถ้ามองว่าสมัยก่อนเขาไม่มีนาฬิกา เขาบอกเวลากันอย่างไร พี่หนอนฯ อ่านเจอะว่า เขาก็ใช้วัตรปฏิบัติของพระเป็นหลักในการดูเวลา เพราะวัดจะมีการตีกลองหรือระฆังบอกเวลาเช้า เพล ดูเวลาที่พระออกเดินบิณฑบาต เมื่อเที่ยงวันก็ดูจากเงาและพระอาทิตย์ที่ตรงหัวแล้วไม่เห็นเงา อะไรทำนองนี้ กลางคืนก็ดูพระจันทร์อย่างที่คุณ ่J บอก เวลาบอกให้รอคอย ก็จะใช้คำพูดแบบว่า "ชั่วเคี้ยวหมากแหลก" ฯลฯ ถ้าศึกษาเรื่องพวกนี้ให้ลึก ก็คงสนุกกับความคิด สำนวน และอื่น ๆ ที่คนไทยโบราณช่างสรรหาคำ วลี หรือประโยคมาใช้นะ คุณพ่อพเยีย เป็นกองหนุนจริง ๆ เลย   โดย: หนอนเมืองกรุง IP: 202.28.181.10 25 ธันวาคม 2548 9:03:41 น.

แอบมาขโมยความรู้อีกแล้ว คุณหนอนให้รายละเอียดได้ดีมากๆ(บังอาจชมนักเขียน) ส่วนคุณ J ก็รายงานข่าวได้ยอดเยี่ยมอีกคน จะรออ่านบล็อกส่วนตั๊วส่วนตัวของคุณ J นะ มีคุณพ่อพเยียสนับสนุนอย่างนี้ รับรองง่ายๆสุดๆ   โดย: AY IP: 202.129.4.163 25 ธันวาคม 2548 21:18:59 น.

ไม่มีอะไรเลย   โดย: สสพรรคทรท IP: 203.113.16.250 15 พฤษภาคม 2549 19:34:48 น.

โดย: พะเนน IP: 203.113.16.250 15 พฤษภาคม 2549 19:40:29 น.

มีข้อมูลดี แต่ขอให้มีมากกว่านี้ต้องมีภาพด้วย   โดย: กร IP: 203.113.16.250 15 พฤษภาคม 2549 19:44:14 น.

โดย: บี IP: 203.113.16.250 15 พฤษภาคม 2549 19:46:21 น.

โดย: ดดด IP: 202.57.171.226 7 กันยายน 2549 22:01:39 น.

โดย: ฟๆ IP: 202.57.171.226 7 กันยายน 2549 22:02:38 น.

ปฏิทิน1,000 ปีมีทีwww.nadakids.com   โดย: hang IP: 124.120.145.100 8 พฤศจิกายน 2549 20:09:21 น.

ยาวมากเกินไป   โดย: กนกศรี IP: 222.123.14.22 26 พฤศจิกายน 2549 17:14:03 น.

โดย: เดพะ IP: 222.123.14.22 26 พฤศจิกายน 2549 17:15:19 น.

โดย: บิว IP: 203.113.80.9 28 มกราคม 2550 13:48:14 น.

ช่วยบอกประวัติอียิปต์หน่อยได้ไหม   โดย: ... IP: 125.24.192.237 26 สิงหาคม 2550 14:11:16 น.

ขอบคุณค่ะ กำลังหางานเรื่องนี้พอดี เป็นความรู้อย่างมากเลยค่ะ   โดย: ป๊อป IP: 222.123.225.63 31 ตุลาคม 2550 19:54:08 น.

ไม่มีอะไรที่น่าสนใจเลยค่ะ ไม่รู้จะสร้างมาทำไมไอเว็บนี้   โดย: อะตอม IP: 202.149.24.129 28 มกราคม 2551 18:45:35 น.

ไม่อยากจะขอบคุณเลยเพราะหาข้อมูลไม่ได้เละครับ   โดย: คนหลังห้อง IP: 202.149.24.161 28 มกราคม 2551 18:50:54 น.

ไม่อยากจะเอ่ยเลย ลบๆๆไปสักทีไอเว็บบ้านี่ ว่างั้น   โดย: จิ๊กโก๋ ก้านกล้วย IP: 202.149.24.129 28 มกราคม 2551 18:55:28 น.