ใต้ร่มไทร

เมื่อวันหยุดสุดสัปดาห์ ผู้เขียนได้มีโอกาสไปเที่ยวตลาดน้ำวัดดอนหวาย และได้ล่องเรือชมวิวทิวทัศน์สองฝั่งแม่น้ำนครชัยศรี ทางทิศเหนือที่จะล่องขึ้นไปยังสุพรรณบุรี บ่ายวันนั้น แสงแดดรำไร ๆ แม่น้ำดูสงบ ผู้บรรยายบนเรือบอกให้ผู้โดยสารดูต้นไทรที่ริมฝั่งแม่น้ำด้านซ้ายมือตรงคุ้งน้ำนั้น

เขาเล่าว่าในอดีตมักมีโจรมาดักปล้นเรือที่ผ่านไปผ่านมา เพราะมันเป็นซอกเป็นหลืบลึกเข้าไปเหมาะแก่การหลบซ่อนตัว ต้นไทรตรงนั้นเป็นต้นไทรใหญ่มีรากอากาศระย้าย้อยสวยงามมาก แต่ก็ดูลึกลับและน่ากลัว ประมาณว่าคงมีอายุไม่น้อย เมื่อเห็นต้นไทรต้นนั้นทำให้ผู้เขียนนึกได้ว่าต้นไทรเป็นต้นไม้ที่มีเรื่องราว จึงได้หวนกลับไปทบทวนดูรายละเอียด ก็พบว่ามีเรื่องเล่าเกี่ยวกับต้นไทรหลายเรื่อง

ต้นไทรมีอยู่หลายชนิด เช่น ไทรย้อย ไทรใหญ่ ไทรกร่าง ในที่นี้เราจะพูดถึงไทรกร่างหรือไทรนิโครธกัน เนื่องจากเชื่อกันว่ามีความเกี่ยวพันกับพุทธประวัติ ไทรนิโครธนี้ภาษาสันสกฤตเรียก บันฮัน ในภาษาฮินดูเรียก บาร์คาด บางที่ก็เรียกว่าต้นอชปาลนิโครธ ซึ่งหมายถึงเป็นที่พำนักของคนเลี้ยงแพะ

ต้นไทรนิโครธเป็นพันธุ์ไม้ในกลุ่มเดียวกันกับต้นโพธิ์ กร่าง และมะเดื่อ เป็นไม้ขนาดใหญ่ ลำต้นเป็นพูพอนมาก ปลายกิ่งจะห้อยลู่ลง เกิดเป็นพุ่มกลมแน่นทึบ ทุกส่วนจะมียางสีขาว ลำต้นและกิ่งจะมีรากอากาศห้อยย้อยลงมามาก ซึ่งจะเจริญเติบโตเป็นลำต้นต่อไปได้อีก ตามกิ่งอ่อนจะมีขนนุ่ม ๆ หนาแน่น ใบเป็นใบเดี่ยว ใบอ่อนมีขนหนามากโดยเฉพาะด้านท้องใบ

ใบแก่ไม่มีขน รูปไข่ ปลายใบมน เมื่อแก่จะร่วงหล่นและมีรอยแผลใบเด่นชัดบนกิ่ง ดอก ช่อสีนวล ออกตามซอกใบบริเวณปลายกิ่ง แยกเพศ แต่ละดอกมีขนาดเล็ก มีจำนวนมาก ผลเป็นผลชนิดรวม รูปกลมเล็ก ออกติดแนบกับกิ่ง แต่ละผลจะมีกลีบเลี้ยงติดอยู่ 2-4 กลีบ เมื่อแก่ผลจะเป็นสีแดงคล้ำ เป็นอาหารของนก

ไทรนิโครธขึ้นกระจายทั่วไปในย่านเอเชียเขตร้อนและขึ้นได้ดีในดินที่ค่อนข้างชุ่มชื้น ขยายพันธุ์โดยอาศัยเมล็ดซึ่งนกกากินแล้วไปถ่ายมูลไว้ จะใช้การชำหรือตอนกิ่งนำไปปลูกก็ได้

ปกตินิยมปลูกไว้ตามวัดวาอารามและตามสวนสาธารณะที่มีพื้นที่กว้าง ๆ เพื่อใช้เป็นที่พักของพุทธศาสนิกชน และเป็นที่อาศัยของนกกาต่าง ๆ ตามบ้านเรือนริมถนนไม่นิยมปลูก คงเพราะกิ่งก้านของไทรนิโครธใหญ่โตและอาจมีอันตรายเมื่อมีลมพายุพัด บ้างก็เชื่อว่าถ้าปลูกในบ้านก็จะมีแต่คนมาขอพึ่งพาอาศัยอยู่เสมอ ๆ ไม่มีความสงบ เพราะถูกรบกวนจากคนรอบ ๆ ข้างตลอดเวลา

ในอินเดียนิยมปลูกต้นไทรเพราะถือเป็นไม้ศักดิ์สิทธิ์ของเทพกาละหรือที่เราเรียกว่าพระยม ชาวอินเดียจะใช้กิ่งของต้นไทรบูชาไฟในวัน 15 ค่ำเดือนเชษฐ์ (ประมาณเดือนพฤษภาคม – มิถุนายน) เพื่อให้สามีมีอายุยืนยาว

นอกจากนี้ในหนังสืออินเดียบางเล่มได้กล่าวว่าไทรนิโครธนี้เป็นไทรที่ใหญ่ที่สุด ยางหรือน้ำนมของไทรชนิดนี้ทำยาแก้ปวดฟัน แก้โรคปวดในข้อได้ด้วย มีนิทานเล่าถึงสาเหตุที่ไทรชนิดนี้มีใบใหญ่และมีน้ำนมไว้ว่า

เมื่อสร้างโลกขึ้นใหม่ ๆ ดวงอาทิตย์ส่องแสงแรงกล้ามาก มนุษย์แทบจะทนร้อนไม่ไหวเพราะ ไม่มีร่มไม้อาศัย ครั้งนั้นนิรันตาลีซึ่งเป็นพระแม่เจ้าของพวกคอนด์นำเอาเมล็ดไทรลงมายังโลกมนุษย์ด้วย มนุษย์จึงเอาผลไทรปลูกไว้ที่หน้าบ้าน เพียง 15 วันก็งอกเป็นต้นขึ้นมาเกิดร่มเงาพอควร แต่นิรันตาลีมาดึงใบให้ขยายกว้างออกและดึงกิ่งให้โน้มต่ำลงมา ต้นไทรจึงมีใบใหญ่ให้ร่มเงาได้ดีมาตั้งแต่นั้น

และในสมัยดังกล่าวมนุษย์ยังขาดแคลนอาหาร นิรันตาลีจึงสั่งให้ต้นไทรเอาน้ำนมมาเลี้ยงผู้คน แต่ต้นไทรบอกว่าในตัวนั้นมีแต่เลือดไม่มีน้ำนม นางจึงเอาขวานฟันต้นไทรแล้วบอกว่าจงมีน้ำนมออก มา จากนั้นน้ำนมก็ไหลออกมาจากรอยที่ถูกฟันให้มนุษย์ได้อาศัยดื่มกิน จนกระทั่งมีข้าวเกิดขึ้นในโลก

ส่วนในทุมเมธชาดกก็เล่าเรื่องต้นไทรศักดิ์สิทธิ์ไว้ว่า เมื่อพระพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ เชตะวันมหาวิหาร ได้ตรัสพระธรรมเทศนาว่า ในอดีตกาล ณ เมืองพาราณสี พระอัครมเหสีของพระเจ้าพรหมทัตประสูติพระราชโอรสทรงพระนามว่าพรหมทัตกุมาร พอพระกุมารมีพระชนม์ 16 พรรษา ทรงศึกษาศิลปะในเมืองตักกสิลาจนเจนจบไตรเพทและสำเร็จศิลปศาสตร์ 18 ประการ

พระราชบิดาทรงพระราชทานตำแหน่งอุปราชให้ ตอนนั้นชาวเมืองพาราณสียังนับถือบูชาเทวดาด้วยการฆ่าสัตว์มากมายเพื่อบวงสรวง ทั้งใช้ดอกไม้และของหอมนานาชนิดร่วมด้วย พรหมทัตกุมารจึงมีดำริว่า ชาวเมืองพาราณสีใฝ่ใจในอธรรมพากันฆ่าสัตว์ทั่วเมือง หากพระราชบิดาสวรรคตพระองค์ได้ขึ้นครองราชย์ก็จะไม่ให้สัตว์สักตัวเดียวต้องได้รับความลำบาก พระองค์จึงคิดหาอุบาย

กระทั่งวันหนึ่งพระองค์ทรงรถเสด็จออกจากพระนครเห็นฝูงชนชุมนุมกันที่ต้นไทรใหญ่ต้นหนึ่ง ใครอยากได้อะไรก็พากันไปบนบานเทวดาที่สิงสถิตอยู่ ณ ต้นไทร พระองค์จึงเสด็จลงจากรถเข้าไปบูชาต้นไทรศักดิ์สิทธิ์ด้วยของหอมและดอกไม้ แล้วสรงสนานให้ต้นไทร ทำความเคารพประทักษิณ เหมือนคนอื่น ๆ พระองค์จะเสด็จไปที่ต้นไทรนั้นทุกเวลาที่ว่าง ทำการบูชาต้นไทรศักดิ์สิทธิ์สม่ำเสมอ

ต่อมาพระราชบิดาสวรรคต พระองค์เสวยราชย์ ทรงประพฤติทศพิธราชธรรมอย่างเคร่งครัด ดำรงราชสมบัติโดยธรรม แล้วพระองค์ก็นึกถึงเรื่องที่เคยตั้งปณิธานไว้ จึงรับสั่งให้อำมาตย์ พราหมณ์ คฤหบดี และประชาชน มาประชุมกัน ตรัสประกาศว่าเหตุที่พระองค์ได้ทรงครองราชสมบัติเป็นเพราะได้บูชาต้นไทรศักดิ์สิทธิ์นั้นด้วยดอกไม้ของหอม ประคองกระพุ่มมือไหว้อยู่เสมอ โดยได้ตั้งความปรารถนาว่า ถ้าได้ราชสมบัติแล้วจะกระทำพลีกรรม (แก้บน) แก่เทวดาที่ต้นไทร

เหล่าอำมาตย์ก็ถามว่าพระองค์จะให้จัดสิ่งใดเป็นของบวงสรวงแก้บน พระองค์กล่าวว่าได้อ้อนวอนต่อเทวดาไว้ว่าจะบูชายัญด้วยคนซึ่งประพฤติยึดถือกรรมที่ทุศีล 5 และพวกที่พากันประพฤติยึดถืออกุศลกรรมบถ 10 โดยจะทำพลีกรรมด้วยเครื่องใน หัวใจ ลำไส้และเลือดเนื้อของคนเหล่านั้น ทรงให้ป่าวประกาศไปทั่วว่าจะบูชายัญด้วยคนโง่เขลาหนึ่งพันคนที่ทุศีล เพราะในแผ่นดินมีคนอธรรมมาก

ด้วยกุศโลบายเช่นนี้ ชาวเมืองพาราณสีจึงต่างเลิกทุศีลจนหมดสิ้น ตลอดเวลาที่พระองค์ขึ้นครองราชย์ จึงไม่มีสัตว์ใดหรือบุคคลใดต้องทุกข์ยากเพราะสร้างบาปกรรม ทั้งนครก็พากันรักษาศีล แม้พระองค์เองก็ทรงบำเพ็ญบุญ ถือศีลให้ทาน จนสิ้นพระชนม์ ซึ่งพระเจ้ากรุงพาราณสีนั้นได้มาเกิดเป็นพระพุทธเจ้าในเวลาต่อมา ส่วนชาวเมืองนั้นก็ได้มาเกิดเป็นพุทธบริษัทเช่นกัน

นอกจากนี้ต้นไทรยังมีความเกี่ยวพันในแง่พระพุทธประวัติถึงสองตอนด้วยกัน คือ ภายหลังจากได้ทรงบำเพ็ญเพียรทุกรกิริยาแล้วเสด็จไปประทับนั่งที่ควงไม้อชปาลนิโครธ ทรงรับข้าวมธุปายาสจากนางสุชาดา และอีกตอนหนึ่งคือเมื่อครั้งพระพุทธเจ้าได้ตรัสรู้แล้ว ได้ทรงประทับอยู่ใต้ต้นโพธิ์ต่อไป 7 วัน แล้วจึงได้ทรงย้ายไปประทับ ณ ต้นไทรนิโครธเป็นเวลาอีก 7 วัน

ที่จริงแล้วยังไม่อาจระบุแน่ชัดว่าพระพุทธเจ้าทรงประทับที่ต้นไทรประเภทใด แต่สันนิษฐานกันว่าเป็นไทรนิโครธนี้แหละ เพราะลักษณะของมันที่มีหลืบสลับซับซ้อนเป็นโอบล้อมเหมาะกับการพักพิงเพื่อหลบภัยธรรมชาติ และคำว่านิโครธคงจะแผลงมาจากนิโรธซึ่งหมายถึงการพ้นจากบ่วงทุกข์ บ่วงกิเลส คือเมื่อพระพุทธเจ้าชนะมารแล้วก็ทรงประสงค์จะประทับที่ใต้ต้นนิโครธก็เป็นได้

มีตำนานเล่าว่า ต้นอชปาลนิโครธซึ่งพระพุทธองค์ประทับนั้นเคยเป็นที่อาศัยของคนเลี้ยงแพะมานาน ภายหลังพระพุทธเจ้านิพพานไปแล้วหลายร้อยปีได้มีนักแต่งเรื่องในยุคอรรถกถาจารย์แต่งเรื่องขึ้นเพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติของพระพุทธเจ้าว่า มีลูกสาวพระยามารที่เคยยกทัพมาผจญพระพุทธเจ้าเมื่อตอนก่อนตรัสรู้เล็กน้อยแล้วพ่ายแพ้ไป ได้ขันอาสาพระยามารผู้บิดามาล่อให้พระพุทธเจ้าตกอยู่ในอำนาจของพระยามาร

ลูกสาวพระยามารมี 3 คน คือ นางตัณหา นางราคา และนางอรดี ได้เข้าประเล้าประโลมพระพุทธเจ้าด้วยกลวิธีทางกามารมณ์ต่าง ๆ เช่น เปลื้องภูษาอาภรณ์ทรงออก แปลงร่างเป็นสาวและสตรีในวัยต่าง ๆ แต่พระพุทธองค์เป็นผู้บริสุทธิ์สิ้นเชิงแล้ว จึงไม่ทรงแสดงพระอาการผิดปกติแม้แต่ลืมพระเนตรแลมอง

เรื่องธิดาพระยามารประโลมพระพุทธเจ้าเป็นเรื่องบุคลาธิษฐาน ตีความได้ว่าธิดาทั้งสามของพระยามารนั้นหมายถึงกิเลส หนึ่งคือความยินดี อีกอย่างหนึ่งคือความยินร้ายหรือความเกลียดชัง ความยินดีส่วนหนึ่งแยกออกมาเป็นตัณหาคือความอยากได้ไม่มีที่สิ้นสุด อีกส่วนหนึ่งเป็นราคาหรือราคะคือความใคร่หรือกำหนัด ส่วนความเกลียดชังหรือยินร้ายออกมาในรูปของอรดีคือความริษยานั่นเอง การที่พระพุทธองค์ไม่ทรงแสดงพระอาการผิดปกติแม้แต่ทรงลืมพระเนตรนั้นหมายถึงว่าพระพุทธเจ้าทรงอยู่ห่างไกลจากกิเลสดังกล่าวแล้วโดยสิ้นเชิง

เป็นอันว่าใต้ร่มไทรนั้นมีเรื่องราวให้เล่าขานจริง ๆ อย่างน้อยเราก็ได้รู้ว่าต้นไทรเป็นพันธุ์ไม้ที่เก่าแก่ชนิดหนึ่งของโลกหรืออาจนับเป็นต้นไม้คู่โลก การไม่สูญพันธุ์ไปเหมือนต้นไม้บางชนิดนั้น ก็เพราะความง่ายในการดำรงชีวิตของมัน หรือคุณสมบัติพิเศษของไม้ชนิดนี้ คือขึ้นง่าย ตายยาก มันเป็นต้นไม้ที่มนุษย์เราให้ความนับถือไม่น้อย เพราะมันมีคุณให้ความร่มเย็นแก่มนุษย์มายาวนาน

ในทางกลับกัน มนุษย์เราก็สามารถให้ร่มเงาและให้ความร่มเย็นแก่กันและกันได้ด้วยการรู้จักแบ่งปัน ใครคนหนึ่งเคยกล่าวไว้ว่า “วิธีที่โลกจะเพิ่มพูนความสุข คือ การแบ่งปันความสุข” ..................................

Create Date : 08 ธันวาคม 2548		6 comments
Last Update : 8 ธันวาคม 2548 10:10:03 น.
Counter : 969 Pageviews.
Share Tweet