หยาดน้ำตาในวันนั้น หยดน้ำหวานในวันนี้

อุรุดา โควินท์

น่าดีใจอย่างยิ่ง ที่ศรัทธาต่อการเขียนทำให้เรามีศรัทธาต่อชีวิต

มองเห็นได้ว่าชีวิตคือสิ่งมหัศจรรย์ และเราหาได้ถือกำเนิดขึ้นมาอย่างไม่มีเหตุผล

ทั้งเราไม่ได้ตายไปพร้อมความว่างเปล่า

มันเป็นอย่างนี้ใช่มั้ย ? ศรัทธาต่อการเขียนชักนำไปสู่ศรัทธาต่อชีวิต

และเพราะมีศรัทธาต่อชีวิตนั่นเอง ทำให้เราเขียน

- กนกพงศ์ สงสมพันธุ์,

คำนำนักเขียนในรวมเรื่องสั้น “โลกหมุนรอบตัวเอง”

ปรากฏอีกครั้งในคำนำนักเขียน

เรื่อง “หยดน้ำหวานในหยาดน้ำตา” ของอุรุดา โควินท์

ร้านหย่อนญาณ ณ ช่างชุย แวะมาซื้อหนังสือ นั่งจิบกาแฟกันได้

ต้องยอมรับว่าสิ่งที่เก็บมาเล่าครั้งนี้ “เป็นความบังเอิญ” แม้ว่าผมตั้งใจขอตามรุ่นพี่ที่ทำงานไปเที่ยว “ช่างชุ่ย” Community Mall แห่งใหม่ ซึ่งถูกนิยามว่าเป็น อาณาจักรแห่งศิลปะและความคิดสร้างสรรค์ 

ความตั้งใจแรกเริ่ม คือกะอาศัยรถคนอื่นเขาไปเที่ยวชมช่างชุ่ยเฉย ๆ หลังจากได้ยินคนพูดกันทั่วว่า สวย เท่ เจ๋ง มุมถ่ายรูปดี ครั้นพอไปถึงช่างชุ่ย รุ่นพี่เจ้าของรถก็ชักชวนผมไปฟังเสวนา หยาดน้ำตาในวันนั้น หยดน้ำหวานในวันนี้ เปิดตัวหนังสือเล่มล่าสุดของ คุณชมพู - อุรุดา โควินท์ ผมก็เลยเออออไปกับเขาด้วย เพราะรู้จักชื่อของนักเขียนคนนี้มานานจากผลงานตามแผงหนังสือ และจากเสียงของนักอ่านหลายคน ซึ่งร่ำลือกันว่าผลงานของคุณชมพูมีความละมุนละไม เนื้อเรื่องดี มีเอกลักษณ์ ให้พลัง

ผมเลยนึกอยากอ่านงานของคุณชมพูดูบ้าง (หลังจากเคยเล็งไว้ แล้วไม่ยอมซื้อมาอ่านสักที เพราะกองดองที่บ้านสูงท่วมหัว) ต่อเมื่อได้ฟังการเสวนาเพียงไม่ถึงสิบนาที ผมก็บอกกับตัวเองว่า “เราคงต้องตั้งใจฟังเขาพูดแล้วละ”

ตอนนั้นเหมือนมีอะไรบางอย่างดึงดูดให้ผมขยับจากแถวยืนด้านหลังสุด ไปนั่งเก้าอี้ด้านหน้าเพื่อฟังการเสวนาอย่างเป็นเรื่องเป็นราว นับจากนาทีนั้น ถ้อยคำของคุณชมพู และมุมมองจากผู้ร่วมเสวนาก็พาผมไปรู้จักกับนักเขียนสาวคนนี้มากขึ้น รู้จักความทุ่มเทในการสร้างงานเขียนของเธอ และเหนือไปกว่านั้น คือได้รู้จัก “คนรัก” ของเธอ ผ่านเรื่องราวที่ถูกถ่ายทอดไว้ในนวนิยายเรื่อง หยดน้ำหวานในหยาดน้ำตา ซึ่งกำลังเปิดตัวอยู่ตรงหน้า ณ ร้านหย่อนญาณ ช่างชุ่ย เมื่อวันพฤหัสบดี ที่ 13 กรกฎาคม พ.ศ.2560 ที่ผ่านมา

หลายคนคงทราบกันดีอยู่แล้วว่า คุณชมพูเป็นภรรยาของ กนกพงศ์ สงสมพันธุ์ นักเขียนรางวัลซีไรต์ ประจำปี 2539 ดังนั้น ประเด็นสำคัญที่งานเสวนาครั้งนี้ต้องการนำเสนอ คือให้เหล่านักอ่านและแฟนหนังสือของอุรุดา โควินท์ และกนกพงศ์ สงสมพันธุ์ ได้สัมผัสกับเบื้องหลังชีวิต ความรัก ความทรงจำ ของสองนักเขียนที่เคยมีร่วมกัน ผ่านนวนิยายที่แต่งเติมขึ้นจากชีวิตจริงของทั้งคู่ และถือเป็นผลงานที่ยอดเยี่ยมเล่มหนึ่งในอาชีพนักเขียนของอุรุดา โควินท์

ผมขอไม่พูดถึงรายละเอียดในนวนิยายหยดน้ำหวานในหยาดน้ำตา แต่อยากฝากความน่ารักที่คุณชมพูเขียนเอาไว้ในบทที่หนึ่งมาให้ได้อ่านกันสักเล็กน้อย --- ถ้าหากคุณลืมไปแล้วว่า นวนิยายเรื่องนี้คือส่วนหนึ่งของเรื่องจริง ตัวละครมีตัวตนจริง ๆ คุณก็จะมองเห็นความน่ารักแก่น ๆ แอบขี้งอนนิด ๆ ของนางเอก และนิสัยกวน ๆ น่าหมั่นไส้ของพระเอก เรียกว่า เคมีเข้ากันสุด ๆ แม้นางเอกของเราจะยืนยันว่า พระเอกของเธอไม่ใช่ชายรูปงามหรือถึงกับมากเสน่ห์ แต่เธอก็ปฏิเสธไม่ได้ ว่าเขาดึงดูดเธอ...

พี่จอดรถรอหน้าตึก หยอดเหรียญโทรศัพท์ใต้ตึกนั่น “โควินทะ ไปดูหนังตะลุงมั้ย”

พี่รู้มั้ย ฉันรำคาญสุด ๆ ที่พี่เรียกฉันด้วยนามสกุล แถมยังเติม ‘ทะ’ เข้าไป จะลำบากอะไรนักหนา ถ้าพี่จะอยากฉันว่าพู, ชมพู หรือชื่อจริง เอาเถอะ ถ้าอยากแสดงระยะห่างอย่างตะวันตก ก็กรุณาเรียกฉันว่า ‘โควินท์’ นามสกุลของฉันมาจากแซ่โคว้ เป็นจีนแต้จิ๋ว ไม่เกี่ยวข้องอันใดกับสิทธารถะ อย่ามั่วนิ่ม

เก็บเรื่องนามสกุลไว้ก่อน ถ้าเรียกอีกที ฉันจะสาธยายให้แจ่มแจ้ง

ระหว่างการเสวนา ผมไม่เพียงแต่สนุกและซาบซึ้งไปกับช่วงเวลาที่นักเขียนทั้งสองเคยมีร่วมกัน แต่สิ่งสำคัญที่ผมได้รับจากคุณชมพู คือ พลังใจและความมุ่งมั่นในการเขียนหนังสือ เพื่อเดินหน้าต่อไปบนถนนสายวรรณกรรมอย่างภาคภูมิ

คุณชมพูเล่าว่า หลังจากเธอลาออกจากงานธนาคาร เธอมีหนังสือของตัวเองที่ตีพิมพ์แล้วเพียง 2 เล่ม เธอรู้สึกไม่อยากเขียนเรื่องรัก ๆ อีกต่อไปแล้ว และมีแนวโน้มว่าจะเลิกเป็นนักเขียน แต่คุณกนกพงศ์คือผู้จุดประกายให้เธอเขียนหนังสือต่อ เขาบอกกับเธอว่า “คนทุกคนมีเรื่องเล่าของตัวเอง ถ้าคนอื่นเขียนได้ เราก็สามารถเขียนได้”

คำพูดที่คุณกนกพงศ์เคยมอบให้คุณชมพูในวันนั้น เชื่อว่าคงเป็นแรงผลักดันหนึ่ง ที่ส่งให้เธอเป็นที่ต้อนรับ ยอมรับ และเป็นอุรุดา โควินท์ที่นักอ่านหลายคนหลงรัก ตลอดจนเป็นแรงใจให้เธอเขียนหยดน้ำหวานในหยาดน้ำตาได้สำเร็จ

“การที่เรารอถึงสิบปี กว่าจะเขียนเรื่องนี้ คือรอให้ใจของเราเข้มแข็ง รอชีวิตที่ดี มีความสุข และรอฝีมือซึ่งเราค่อย ๆ ฝึกฝนจนดีขึ้น เพราะไม่ใช่เขียนเล่มแรกแล้วจะดีเลย การเขียนนวนิยายต้องใช้ทั้งฝีมือและประสบการณ์ พอครบรอบ 10 ปีที่พี่กนกพงศ์จากไป เราเลยคิดว่าน่าจะมีอะไรระลึกถึงเขาบ้าง เราอยากจะเก็บเสน่ห์และความน่าหมั่นไส้ของเขาเอาไว้ในหนังสือ อยากให้เขาเกิดใหม่อีกครั้งในรูปของหนังสือ มีชีวิตในทุกขณะที่มีคนหยิบนวนิยายเล่มนี้ขึ้นมาอ่าน เราปรารถนาอย่างนั้น” 

คุณชมพูบอกเล่าถึงความตั้งใจในการเขียนนวนิยายเล่มล่าสุดของเธอ

นอกจากนี้ คุณอ้น – จรูญพร ปรปักษ์ประลัย นักวิจารณ์วรรณกรรม และหนึ่งในผู้ร่วมวงเสวนาก็พูดถึงมุมมองของเขา ที่มีต่อนวนิยายเล่มนี้อย่างน่าสนใจเช่นกันว่า

“ความงามของ ‘หยดน้ำหวานในหยาดน้ำตา’ คือความจริง การเอาเรื่องจริงมาเขียนเป็นนวนิยาย มันงามด้วยรายละเอียด มีมิติที่น่าสนใจ ภาษาก็สวยแบบพอดี เพราะฟังดูจริงอย่างที่คนพูดกัน --- ตอนอ่าน สิ่งที่ผมคิดก็คือ คน ๆ หนึ่งเก็บความทรงจำเหล่านี้มาได้อย่างไร ส่วนบทสรุปสำคัญของเรื่องนี้ ผมว่าอยู่ตรงคำถามของ เป้-วาด รวี ที่ถามชมพูว่า ‘คุณอยู่กับกนกพงศ์แล้วคุณมีความสุขหรือเปล่า’ ตรงนี้คงไม่มีคำตอบที่แน่ชัด เพราะสิ่งที่ผ่านมาทั้งหมดบนเส้นทางความรักของคนสองคน ความสุขและความทุกข์มันมาด้วยกันเสมอ”

มุมมองของคุณอ้น คืออีกหนึ่งเหตุผลที่กระตุ้นให้ผมอยากอ่าน หยดน้ำหวานในหยาดน้ำตา มากขึ้นในทุกขณะที่นั่งฟังการเสวนา อยากรู้ว่าความจริงที่ถูกหยิบมานำเสนอในรูปแบบนวนิยาย ผ่านปลายปากกาของอุรุดา โควินท์จะงดงามแค่ไหน แล้วจะให้อะไรแก่เราบ้าง

นาฬิกาบอกเวลาจวนสองทุ่มแล้ว ช่วงเวลาแห่งการพูดคุยใกล้สิ้นสุด คุณชมพูกล่าวทิ้งท้ายก่อนจบการเสวนาถึง ‘คำพูดของคุณกนกพงศ์’ ที่ให้กำลังใจแก่เธอในการเขียนหนังสือ ซึ่งเธอยังคงจดจำถ้อยคำเหล่านั้นได้ไม่เคยลืม

“มีประโยคหนึ่งที่เขาเคยบอกว่า ‘ให้พูเขียนหนังสือ แล้วงานเขียนจะปกป้องพูจากทุกอย่าง’ เวลาที่ผ่านมาจนถึงทุกวันนี้ พิสูจน์แล้วว่าคำพูดของเขามันจริง ที่เรายังเป็นนักเขียนอย่างวันนี้ได้ ก็เพราะเรายังเขียน อีกอย่างที่ไม่เคยลืม คือ ตาของเขากับคำว่า ‘ดี’ เวลาที่เขาอ่านเรื่องสั้นของเรา เราจะมองเห็นประกายในดวงตาของเขา และในประกายนั้นเราก็แอบเห็นความริษยานิด ๆ ด้วย (หัวเราะ) ทุกครั้งที่เขียนงาน เราก็จะนึกถึงคำพูด น้ำเสียง และดวงตาของเขาอยู่เสมอ”

นักเขียนสาวแย้มยิ้มกับความทรงจำของเธอ สิ่งที่เธอเล่าให้ฟังนั้น ทำให้ผมถึงกับขนลุกซู่ด้วยความประทับใจ ขณะนั่งฟังอยู่ในมุมแคบ ๆ ของวงเสวนาตลอดสองชั่วโมง แล้วสุดท้ายผมก็ต้อง ‘จิตอ่อน’ ตัดสินใจซื้อ หยดน้ำหวานในหยาดน้ำตา กลับมาอ่านในวันเดียวกันนั้น พร้อมทั้งได้รับ “รอยจูบกับลายเซ็น” ของคุณชมพูมาเป็นที่ระลึกด้วย

เมื่อได้ลองอ่าน ‘คำนำ’ จบแล้ว ความรู้สึกมากมายที่สัมผัสได้จากข้อความในคำนำ ก็ทำให้ผมนึกถึงคำพูดของรุ่นน้องคนหนึ่ง ซึ่งชื่นชอบงานของอุรุดา โควินท์มากเป็นพิเศษ รุ่นน้องคนนั้นพูดถึงนักเขียนที่เธอปลื้มว่า

“...อ่านงานของอุรุดาแล้วรู้สึกได้พลัง เหมือนความรู้สึกทั้งหมดที่เกิดขึ้นในทุก ๆ เรื่องราวของชีวิต (โดยเฉพาะความรัก) เราสามารถเล่าออกมาเป็นนิยายได้ ไม่ต้องมีวิธีการเล่าที่พิสดาร เพียงเล่าอย่างรู้สึกตรงไปตรงมา...”

ผมว่าคำพูดของรุ่นน้องคนนี้ น่าจะเป็นบทสรุปที่ยอดเยี่ยม ว่าทำไมผมถึงประทับใจกับงานเสวนาที่ ‘ความบังเอิญ’ พามารู้จักกับนักเขียนสาวที่น่าชื่นชมคนหนึ่ง เลยขอฝากตัวเป็นแฟนหนังสือของ อุรุดา โควินท์ อีกหนึ่งคนครับ

Cr. ขอบคุณภาพจาก godaypoets.com


ขอบคุณพี่ชมพูมากครับ
ดีใจที่พี่ชมพูได้อ่านบล็อกนี้ของผมเช่นกันนะครับ

Jim-793009

23 : 07 : 2017

ย้อนความทรงจำหลังเลนส์

19th Century Photography of Siam by Robert Lenz

“ภาพหนึ่งภาพ แทนคำพูดได้นับพัน นับหมื่นคำ” 

ผมนึกถึงวลีข้างต้นขึ้นมาทันที หลังจากได้ฟังวิทยากรนำชมเล่าถึงเรื่องราวเกี่ยวกับภาพถ่ายเก่าแต่ละภาพ ซึ่งแขวนเรียงกันอยู่บนผนังสีขาวภายในห้องจัดนิทรรศการ

เมื่อวันอังคาร ที่ 11 กรกฎาคม พ.ศ.2560 ที่ผ่านมา ผมได้นัดกับเพื่อนซึ่งเป็นช่างภาพสาวคนหนึ่งไปชมนิทรรศการ 120 ปี โรเบิร์ต เลนซ์ และห้องภาพในสยาม : 19th Century Photographs of Siam by Robert Lenz แม้จะเป็นนิทรรศการเล็ก ๆ สำหรับโชว์ภาพถ่ายเก่าสมัยรัชกาลที่ 5 ณ Open House ชั้น 6 เซ็นทรัลแอมบาสซี กรุงเทพฯ แต่เมื่อได้เดินเข้าไปชม สัมผัสรายละเอียดของแต่ละภาพ และฟังเรื่องราวเบื้องหลังจากจัดนิทรรศการแล้ว ก็ทำให้ผมรู้สึกดีใจที่ตัดสินใจมาชมภาพถ่ายเก่าเหล่านี้ ก่อนการจัดแสดงวันสุดท้ายเพียงหนึ่งวัน (แต่ได้ข่าวมาว่าเขาขยายเวลาเพิ่มอีกหนึ่งวันด้วย)

ภาพถ่าย 17 ภาพจากฝีมือของ โรเบิร์ต เลนซ์ (Robert Lenz) ถูกคัดสรรมาจาก Collection สะสมส่วนหนึ่งของคุณอรรถดา คอมันตร์ โดยลิขสิทธิ์ภาพต้นฉบับเป็นของสำนักพิมพ์สยาม เรเนซองส์ (Siam Renaissance) ภาพที่จัดแสดงแบ่งออกเป็น 2 หมวด คือ

1.ภาพทิวทัศน์กรุงสยามสมัยพระพุทธเจ้าหลวง จำนวน 8 ภาพ

2.ภาพบุคคล แบ่งเป็น ภาพพระบรมวงศานุวงศ์ จำนวน 4 ภาพ และภาพบุคคลทั่วไป จำนวน 5 ภาพ

ภาพถ่ายเก่าทุกภาพที่นำมาใส่กรอบจัดแสดงในนิทรรศการครั้งนี้ ไม่ใช่การล้างอัดภาพแล้วนำมาโชว์เฉย ๆ แต่ทางผู้จัดนิทรรศการได้ทำการคัดเลือกภาพ แล้วพิมพ์ลงบนเนื้อกระดาษที่มีความพิเศษด้วยเทคนิคแบบ Fine Art จากนั้นจึงระบายสีน้ำลงบนบางส่วนของภาพ เรียกว่าเทคนิค Multiple Tone เป็นการเพิ่มสีสัน ให้ภาพดูมีชีวิตชีวา ด้วยการแต้มสีน้ำบาง ๆ ลงบนตำแหน่งภาพที่มั่นใจว่าน่าจะมีสีนั้น ๆ เช่น สีเขียวของใบไม้ สีเหลืองของกระเบื้อง ฯลฯ เพื่อให้ผู้ชมภาพเกิดจินตนาการถึงสีสันที่แท้จริงของภาพในอดีต หรือลองเปรียบเทียบความเข้มของสีในแต่ละตำแหน่ง แล้วจินตนาการต่อไปว่า ตำแหน่งใดบ้างที่น่าจะเป็นโทนสีเดียวกัน ดังนั้น การลงสี Multiple Tone จึงไม่ใช่เทคนิคการลงสีเพื่อให้เกิดเป็นภาพสีแต่อย่างใด

วิทยากรนำชมแนะนำให้ผมฟังว่า หากมองผ่าน ๆ ภาพทิวทัศน์หลาย ๆ ภาพ ดูจะเป็นภาพธรรมดาทั่วไป แต่เชื่อหรือไม่ ว่าภาพบางภาพก็มีที่มาไม่ธรรมดา เพราะเกิดจากการเซตฉาก หรือเป็นภาพ Stop Motion ซึ่งนายโรเบิร์ต เลนซ์ เซตทุกอย่างไว้ก่อนลั่นชัตเตอร์ ไม่ใช่เดิน ๆ ไปเจอแล้วกดถ่ายเลย

ตัวอย่างภาพที่วิทยากรชี้ให้ผมชม คือภาพเรือนแพกลางแม่น้ำเจ้าพระยา มีทั้งคนไทย คนฝรั่ง บ้างนั่งบ้างยืนอยู่ในเรือและเรือนแพ ภาพนี้มีความคมชัดมากแทบทุกจุด ด้วยถูกเซตตำแหน่งไว้ให้นิ่งก่อนถ่ายแล้ว เพราะถ้านายโรเบิร์ตนั่งเรือผ่านมาเห็นแล้วกดถ่ายภาพทันที คิดว่ากล้องยุคโบราณไม่น่าจะจับภาพได้คมชัดขนาดนี้ เช่นเดียวกับภาพบุรุษไปรษณีย์ส่งจดหมาย เชื่อว่าเป็นอีกหนึ่งรูปที่ดูเหมือนนายเลนซ์พยายามจะเซตให้บุคคลในภาพอยู่นิ่ง ๆ แต่ปรากฏว่าเด็ก ๆ ที่อยู่ในเฟรมพากันขยับตัว ขะยุกขะยิก ใบหน้าของพวกเขาเลยเบลอ กลายเป็นเสน่ห์ของภาพแทน

นอกจากนี้ ผู้จัดนิทรรศการยังได้คัดเลือกบางภาพมาขยายใหญ่ด้วย แต่วิธีขยายของเขาใช้เทคนิค Lithography หรือภาพพิมพ์หิน เป็นเทคนิคการพิมพ์ภาพแบบโบราณ ประดิษฐ์ขึ้นโดย อล็อยส์ เซอเนอเฟลเดอร์ (Alois Senefelder) ชาวบาวาเรีย เมื่อปี พ.ศ.2339 (ค.ศ.1796) ซึ่งทางผู้จัดตั้งใจนำมาถ่ายทอดให้ผู้ชมลองสังเกตรายละเอียดความงามของภาพพิมพ์ และถือเป็นการอนุรักษ์นวัตกรรมการพิมพ์แบบโบราณไปในตัวด้วย

ว่าแต่ “นายโรเบิร์ต เลนซ์” เป็นใคร ทำไมถึงต้องเลือกรูปถ่ายของเขามาจัดแสดง คิดว่าหลายคนคงเริ่มสงสัยกันแล้ว ? ผมเลยเรียบเรียงข้อมูลบางส่วนจากหนังสือประวัติการถ่ายรูปยุคแรกของไทย และจากป้ายนิทรรศการมาให้อ่านกันพอสังเขปครับ

โรเบิร์ต เลนซ์ เป็นช่างถ่ายรูปชาวเยอรมัน เคยตั้งร้านถ่ายรูปขึ้นที่เมืองย่างกุ้ง ประเทศพม่า และประเทศสิงคโปร์ ก่อนจะเดินทางเข้ามารับหน้าที่ช่างภาพหลวงในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 โดยในปี พ.ศ.2437 นายเลนซ์เคยพาคณะช่างภาพเข้ามารับจากถ่ายรูปในเมืองไทยเป็นการชั่วคราว มีสำนักอยู่แถวโรงแรมโอเรียนเต็ล ย่านบางรัก ต่อมาในปี พ.ศ.2439 นายเลนซ์และบริษัทของเขาจึงได้เข้าตั้งร้านถ่ายรูปถาวรขึ้น ณ บริเวณหัวมุมถนนเจริญกรุงตัดกับถนนตีทอง

ว่ากันว่า ร้านของโรเบิร์ต เลนซ์ติดตั้งกล้องและจัดห้องถ่ายภาพอย่างหรูหรา มีการลงโฆษณาตามหน้าหนังสือพิมพ์ เพื่อเชิญชวนชาวสยามให้มาใช้บริการ ซึ่งประสบความสำเร็จอย่างมาก เพราะกิจการถ่ายภาพของเขาดำเนินไปได้ด้วยดี กลายเป็นร้านถ่ายรูปที่มีชื่อเสียงที่สุดในยุคสมัยนั้น ลูกค้ามีตั้งแต่พระมหากษัตริย์ พระบรมวงศานุวงศ์ ขุนนาง พ่อค้า และผู้มีสตางค์ทั้งหลาย นอกเหนือจากรับถ่ายรูปเป็นอาชีพ ร้านของเขายังเป็นแหล่งจำหน่ายอุปกรณ์ถ่ายรูปต่าง ๆ เช่น กล้องถ่ายรูป น้ำยา กรอบรูป อัลบั้มภาพ โปสการ์ด และบัตรอวยพรต่าง ๆ

ในสมัยรัชกาลที่ 5 เป็นช่วงที่คนไทยกำลังนิยมเล่นกล้องถ่ายรูปกันอย่างแพร่หลาย เมื่อนายโรเบิร์ต เลนซ์ ผู้มีฝีมือในการถ่ายรูปและมีฐานะเป็นถึงช่างภาพหลวงมาเปิดร้านให้บริการ จึงมีผู้นิยมและเชื่อถือในฝีมือของเขาค่อนข้างมาก ดังที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เมื่อคราวมีงานประชันรูปในปี พ.ศ.2448 ซึ่งนายเลนซ์ได้รับงานเป็นผู้เข้ากรอบรูป ความว่า

“...เวลานี้กำลังชุลมุนกันไปทุกหนทุกแห่ง แต่ค่าปิดรูปทำกรอบอ้ายเลนซ์เห็นจะรวยสักร้อยชั่ง...”

กระทั่งในปี พ.ศ.2449 นายเลนซ์จึงได้ขายกิจการร้านถ่ายรูปให้แก่นายอีมิล กรูต (Emil Groote) และนายซี ปรุส (C. Pruss) แต่เข้าใจว่านายเลนซ์เองยังคงช่วยงานและเป็นช่างภาพที่ร้านต่อไป และร้านถ่ายรูปแห่งนี้ก็ดำเนินกิจการเรื่อยมาจนเมื่อปี พ.ศ.2460 เกิดสงครามโลกครั้งที่ 1 ร้านถ่ายรูปโรเบิร์ตเลนซ์จึงถูกรัฐบาลสยามยึดเอาไว้ ด้วยเหตุว่าเป็นร้านของคนเยอรมัน จากนั้นรัฐบาลก็เข้าไปบริหารกิจการต่อในปี พ.ศ.2461 แล้วเป็นชื่อเสียใหม่ว่า ร้านฉายานรสิงห์

เรื่องราว Inside ของโรเบิร์ตเลนซ์ ไม่ได้มีแต่เพียงเท่านี้ ใครสนใจอยากรู้จักอดีตช่างภาพ ผู้บันทึกความทรงจำของสยามในอดีตผ่านภาพถ่ายเอาไว้มากมาย ผมขอแนะนำให้ลองเข้าไปอ่านในเพจ Siam Renaissance หรือในหนังสือ ประวัติการถ่ายรูปยุคแรกของไทย เขียนโดย เอนก นาวิกมูล กันดูนะครับ

การได้มาชมนิทรรศการ 120 ปี โรเบิร์ต เลนซ์ และห้องภาพในสยาม ครั้งนี้ นับเป็นการเปิดประสบการณ์ที่ดี เพราะไม่เพียงแต่เราจะได้เห็นภาพถ่ายเก่าแสนล้ำค่า แต่ยังได้รู้จักช่างภาพที่มีชื่อเสียงแห่งยุคคนหนึ่ง ผู้ทำให้ภาพความทรงจำหลังเลนส์เป็นเหมือน “จิ๊กซอว์ของอดีตกาล” ที่ค่อย ๆ ปะติดปะต่อกันจนกลายเป็นภาพประวัติศาสตร์ที่สมบูรณ์ยิ่งขึ้น

Jim-793009

15 : 07 : 2017

บ้านตุ๊กตา

มรดกของสะสม ของเจ้าจอมเลียมในรัชกาลที่ 5

เมื่อวันอาทิตย์ ที่ 7 พฤษภาคม พ.ศ.2560 ที่ผ่านมา ผมได้มีโอกาสไปร่วมงานเสวนาเรื่อง สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียมในรัชกาลที่ 5 จัดขึ้นโดยสำนักพิมพ์สยาม เรเนซองส์ (Siam Renaissance) ณ ห้องประชุมอาคารดำรงราชานุภาพ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร บรรยายโดย รองศาสตราจารย์ ดร.ปรีดี พิศภูมิวิถี ผู้เรียบเรียงหนังสือ “ตราสะสมเจ้าจอมเลียมในรัชกาลที่ 5”

เนื้อหาหลักของการเสวนา คือ เล่าถึงตราประจำพระองค์ ตราราชสกุล และสกุลต่าง ๆ ที่เจ้าจอมเลียมเป็นผู้สะสม และเก็บรวบรวมไว้อย่างเป็นระบบระเบียบ ถือได้ว่าคุณจอมท่านนี้เป็นนักสะสมหญิงที่น่ายกย่องมากคนหนึ่งในประวัติศาสตร์ไทย เพราะตราสะสมของท่านนั้นหาชมยาก และน้อยคนนักที่จะสะสมไว้ได้มากมายถึงขนาดนี้ ใครที่สนใจชมภาพตราสะสมต่าง ๆ ที่มาจากสมุดสะสมของเจ้าจอมเลียม สามารถชมได้จากหนังสือที่ได้รับการตีพิมพ์แล้ว สวยงามมาก ไว้มีโอกาสคงได้นำมารีวิวให้ชมกันครับ

เจ้าจอมเลียม 

Cr.เพจ Siam Renaissance

ในวันนี้ ผมไม่ได้พาทุกคนไปรู้จักกับงานสะสมตราต่าง ๆ ของเจ้าจอมเลียม แต่จะพาไปรู้จักกับของสะสมอีกหนึ่งชิ้นของท่าน ที่ภายในงานเสวนาได้กล่าวถึงและพาผู้ร่วมงานไปชม นั่นคือ “บ้านตุ๊กตา” ผลงานประดิดประดอยของจิ๋วฝีมือเจ้าจอมเลียม ซึ่งท่านได้มอบให้แก่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร เพื่อเป็นสมบัติของชาติ เมื่อวันที่ 30 ตุลาคม พ.ศ.2494 จัดแสดง ณ ห้องมหรรฆภัณฑ์ ห้องด้านหลังอาคารพระที่นั่งอิศราวินิจฉัย

ความน่าสนใจของบ้านตุ๊กตาของเจ้าจอมเลียม คือ ของจิ๋วทุกชิ้นที่จัดวางอยู่ภายในบ้าน คุณจอมท่านประดิษฐ์ด้วยตัวเอง แสดงให้เห็นว่าท่านเป็นผู้มีฝีมือด้านงานประดิษฐ์ อย่างแก้วน้ำใส ๆ ก็ใช้หลอดดูดใสมาตัดแล้วทำก้นแก้ว ข้าวของมีทั้งที่ใช้ไม้ทำ และใช้ดินปั้นแล้วลงสี ผมเห็นแล้วชอบและทึ่งมาก ไม่คิดว่าคนโบราณเขาจะทำออกมาได้ดีขนาดนี้ และถ้าจำไม่ผิด ผู้บรรยายยังบอกด้วยว่า ฝีมือการทำตุ๊กตาชาววังของเจ้าจอมเลียมนั้นก็งดงามไม่แพ้ใครเช่นกัน

ห้องนั่งเล่น


ชั้นสองและชั้นสาม

Jim-793009

10 : 07 : 2017

เมื่อครั้งประทับในเมืองโลซานน์ สวิตเซอร์แลนด์ (เดือนตุลาคม 2476)

ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล

กล้องที่ใช้เป็นกล้องตัวแรก รุ่นคอนแท็กซ์ทู (Contax II)

พระนิพนธ์ในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนาฯ

เมื่อครั้งทั้งสองพระองค์ยังทรงพระเยาว์

ฉัฐรัช พัสตราภรณ์

เยี่ยมชมแฟชั่นสตรีสยามจากภาพถ่ายเก่า

เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม ไม่เพียงเป็นปัจจัยสำคัญของมนุษย์ แต่เมื่ออารยธรรมของมนุษย์เริ่มงอกงาม เกิดแบบแผนในการดำเนินชีวิตมากมาย เสื้อผ้าก็กลายเป็นสิ่งหนึ่งที่สะท้านตัวตน เอกลักษณ์ของคนแต่ละชนชาติ และถูกใช้เป็นเครื่องมือแสดงฐานะทางสังคมไปในตัวด้วย 

วันเสาร์ที่ 1 ตุลาคม 2559 ผมมีโอกาสได้ไปชมนิทรรศการ “ฉัฐรัช พัสตราภรณ์ : ย้อนมองอาภรณ์สตรีสยาม แลตามแฟชั่นโลก” ณ หอวชิราวุธานุสรณ์ สำนักหอสมุดแห่งชาติ กรุงเทพฯ ภายในงานเป็นนิทรรศการภาพถ่ายเก่า ที่เน้นนำเสนอแฟชั่นเสื้อผ้าของสตรีสยามในสมัยรัชกาลที่ 6 ซึ่งก็ตรงตามชื่อนิทรรศการ เพราะคำว่า “ฉัฐรัช” หมายถึง รัชกาลที่ 6 หรือพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

บรรยากาศของนิทรรศการ ภายในหอวชิราวุธานุสรณ์

เป็นที่รู้กันดีว่า ชาวสยามเริ่มนิยมแต่งตัวแบบชาวตะวันมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4 และนิยมมากจนเกิดเป็นแบบแผนการแต่งตัวยุคใหม่ของชาวสยามในสมัยรัชกาลที่ 5 เช่น ให้ผู้ชายสวมชุดราชปะแตน หรือแต่เดิมเรียก “ราชแปตแตน” เพี้ยนมาจากคำว่า Raj Pattern - ราชแพตเทิร์น (Royal Pattern) หมายถึง “แบบหลวง” ใช้เป็นชุดข้าราชการพลเรือน ประกอบด้วย เสื้อสูทสีขาวคอตั้งสูง มีกระดุมห้าเม็ด นุ่งโจงกระเบน สวมถุงเท้ายาว และรองเท้าหุ้มส้น เป็นรูปแบบชุดที่คิดว่าหลายคนคงคุ้นตากันดี นอกจากนี้ ผู้ชายยังหันมาสวมชุดสูทสากลนิยมแบบตะวันตกกันด้วย 

สำหรับเครื่องแต่งกายสตรี คนสมัยก่อนเขาก็เข้าใจ Mix and Match ความเป็นไทยกับตะวันตกได้อย่างลงตัวเช่นกัน คือ เลือกสวมเสื้อผ้าลายลูกไม้ เสื้อแขนหมูแฮม นุ่งโจงกระเบน มีสายสะพายพาดเฉียงบ่า และสวมใส่เครื่องเพชร สร้อยไข่มุก นับเป็นแฟชั่นของไฮโซโบราณที่เฟื่องฟูมากตลอดสมัยรัชกาลที่ 5

สตรีสยามสมัยต้นรัชกาลที่ 6

สวมเสื้อลูกไม้บางผสมผ้าไหมชีฟองแบบพอง คอสูง แขนเสื้อยาวเลยศอก

ส่วนบุรุษสวมชุดราชปะแตน

แม้กระทั่งผ่านมาถึงสมัยรัชกาลที่ 6 ในช่วงต้นรัชสมัย อิทธิพลหรือความนิยมในการแต่งตัวของสตรีตามแบบสมัยรัชกาลที่ 5 ก็ยังคงนิยมสืบเนื่องกันมา โดยเฉพาะการนุ่งโจงกระเบน ซึ่งสตรีสยามนุ่งกันมานานจนเป็นแบบแผนประเพณี กระทั่งถึงช่วงกลางรัชสมัย การแต่งตัวของสตรีสยามจึงค่อยๆ ปรับเปลี่ยนและก้าวหน้ามากขึ้น โดยรับเอาแฟชั่นตะวันตกที่เฟื่องฟูมากในช่วงเวลานั้น มาประยุกต์เข้ากับความเป็นไทยสยาม เปลี่ยนจากการนุ่งโจงกระเบน มานุ่งซิ่นแทน รวมถึงการเปลี่ยนทรงผมจากทรงดอกกระทุ่ม มาเป็นผมยาว ผมยาวเกล้ามวย และผมบอบสั้น เรียกได้ว่า “เกิดแฟชั่นในการแต่งกายที่หลากหลายมากขึ้น” เหมือนดังข้อความในเรื่อง “สี่แผ่นดิน” ที่หลายคนคงเคยได้ยิน หรือผ่านตากันมาบ้าง

สตรีสยามสมัยรัชกาลที่ 6 นิยมสวมเสื้อผ้าลูกไม้ สวมเครื่องประดับ 

...วันหนึ่งคุณเปรมพูดขึ้นว่า “แม่พลอย ฉันเห็นว่าต่อไปนี้แม่พลอยเลิกนุ่งผ้าเสียทีก็จะดี”

“แล้วกันคุณเปรม!” พลอยร้องเสียงหลง “ทำไมพูดอย่างนั้นละ อยู่ดีๆ จะให้ฉันเลิกนุ่งผ้าเสียแล้ว!”

คุณเปรมหัวเราะชอบใจพูดว่า “แม่พลอยนี่คงเห็นฉันเป็นบ้าพิลึก! เปล่าหรอก ฉันไม่ได้หมายความว่าจะให้แม่พลอยเลิกนุ่งผ้าเสียเลย แต่ฉันอยากให้นุ่งผ้าซิ่นแทนผ้าโจงกระเบน”

“ตายจริง! นี่คุณเปรมเห็นฉันเป็นลาวมาตั้งแต่เมื่อไร ?”

พลอยถามเพราะไม่เข้าใจความหมายของคุณเปรมเลยแม้แต่น้อย

“ในหลวงท่านโปรด” คุณเปรมตอบสั้นๆ แต่ก็เป็นการอธิบายที่มีความหมายลึกซึ้ง...

จะเห็นว่า พอคุณเปรมบอกให้แม่พลอยนุ่งซิ่น แม่พลอยถึงกับออกปากบอกว่า “คุณเปรมเห็นฉันเป็นลาว” ก็เพราะแต่เดิมนั้น วัฒนธรรมการนุ่งผ้าซิ่นเป็นของคนลาวและยวน ซึ่งสมัยก่อนคนสยามมักเรียกคนภาคเหนือ (ล้านนา) ว่าเป็น “คนลาว” เช่นกัน ส่วนสตรีสยามชนชั้นสูงแต่ดั้งเดิม นิยมนุ่งผ้าไหมแบบจีบหน้านาง ก่อนจะเปลี่ยนมานุ่งโจงกระเบนกันจนเป็นแบบแผนในสมัยรัชกาลที่ 4 นี่เอง

คุณหญิงบุญปั่น สิงหลกะ ภริยาพระยาราชมนตรี (สง่า สิงหลกะ)

แต่งกายตามจารีตนิยมของเจ้านายฝ่ายเหนือ 

สวมเสื้อลูกไม้ นุ่งซิ่นตีนจกแบบไทยวน ผมเกล้าพองแบบสตรีตะวันตก 

และเป็นทรงผมที่นิยมในสตรีชนชั้นสูงของญี่ปุ่น

แฟชั่นสตรีตะวันตกยุคเอ็ดวอร์เดียน (ค.ศ.1901-1910)

ภายในนิทรรศการจะแบ่งภาพถ่ายออกเป็น 3 ช่วงเวลา ตลอด 15 ปี ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ

ช่วงต้นรัชกาล (ค.ศ.1910-1915) ตรงกับแฟชั่นโลกสมัยเอ็ดวอร์เดียนตอนปลาย (Late Edwardian) ต่อแฟชั่นสมัยทีนส์ตอนต้น (Early Teens – ค.ศ.1911-1915) ระยะนี้สตรีสยามมักสวมเสื้อผ้าลูกไม้โปร่งบาง และยังนิยมการนุ่งโจงกระเบนตามแบบสมัยรัชกาลที่ 5

สตรีสยามสมัยต้นรัชกาลที่ 6

สวมเสื้อลูกไม้ ทิ้งชายเสื้อยาว นุ่งโจงกระเบน 

เกล้าผมโปร่งตามแฟชั่นทรงผมสมัยเอ็ดวอร์เดียนตอนปลาย

คุณใหญ่ (บุนนาค) สิงหเสนี

สวมเสื้อลูกไม้คอกว้าง แขนเสื้อยาวเสมอศอก

ไว้ผมยาวเกล้าโปร่ง ประดับผ้าริบบิ้น

ช่วงกลางรัชกาล (ค.ศ.1915-1920) ตรงกับแฟชั่นโลกสมัยทีนส์ตอนปลาย ระยะนี้เกิดกระแสพระราชนิยมในการแต่งกายสตรีขึ้น คือ เจ้านายฝ่ายในเริ่มหันมานุ่งซิ่นยาว มีทั้งซิ่นไหม และซิ่นผ้าผ้ายแบบทางเหนือ สวมเสื้อแพร เสื้อลูกไม้ หรือเสื้อทรงหลวมชายยาวถึงเข่า

สตรีสยามสมัยกลางรัชกาลที่ 6

แต่งกายตามแบบกระแสพระราชนิยม 

สวมผ้าแพรชีฟองตัวยาว แขนเสื้อยาวถึงข้อศอก นุ่งซิ่นยาวแทนโจงกระเบน

ไว้ผมยาวดัดลอน ประดับศิราภรณ์

ท่านผู้หญิงตลับ ยมราช ยังคงแต่งกายแบบจารีตนิยมสมัยรัชกาลที่ 5

ส่วนธิดา (ล่างขวา) น.ส.ประจวบ สุขุม แต่งกายแบบพระราชนิยมในรัชกาลที่ 6

สวมเสื้อแพรคอกว้าง นุ่งซิ่นยาว สวมรองเท้าส้นสูง และไว้ผมยาว

สตรีสยามวัยสาวในสมัยรัชกาลที่ 6 นิยมแต่งตัวตามกระแสพระราชนิยม

สวมเสื้อคอกว้าง นุ่งซิ่น สวมรองเท้าส้นสูง และไว้ผมยาวแทนทรงดอกกระทุ่ม

ท่านผู้หญิงกิมไล้ สุธรรมมนตรี

แต่งกายตามกระแสพระราชนิยมในสมัยรัชกาลที่ 6

สวมเสื้อทิ้งชายยาวถึงหัวเข่า กับกระโปรงผ้าไหม ไว้ผมสั้นดัดลอน

ช่วงปลายรัชกาล (ค.ศ.1920-1925) ตรงกับแฟชั่นโลกช่วงแฟลปเปอร์ (Flappers) หรืออาร์ตเดคโคตอนต้น (Art Deco) ระยะนี้สตรีสยามนิยมสวมเสื้อผ้าทรงตรงดิ่ง ไม่รัดรูป เอวเลื่อนลงมาช่วงสะโพกและต้นขา แขนเสื้อสูงถึงข้อศอก หรือแขนสั้นถึงหัวไหล่ นุ่งผ้าซิ่นสูงขึ้นถึงระดับน่องและต้นขา นิยมสวมถุงน่องและรองเท้า ไว้ผมบอบสั้นกันมากขึ้น

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี (พ.ศ.2467)

ทรงฉลองพระองค์แบบค็อกเทลสายเดี่ยวสไตล์อาร์ตเดคโค (Art Deco)

สตรีสยามสมัยปลายรัชกาลที่ 6

แต่งกายตามแฟชั่นตะวันตกช่วงอาร์ตเดคโค

สวมเสื้อแพรยาวถึงเข่า แขนกุดสั้นถึงหัวไหล่ นุ่งกระโปรงสั้นถึงหน้าแข่ง 

นิยมสวมถุงน่อง สวมรองเท้าส้นสูง

สตรีสยามสมัยปลายรัชกาลที่ 6

นิยมไว้ผมสั้นดัดลอน

สตรีสยามสมัยปลายรัชกาลที่ 6

นุ่งเสื้อตัวหลวม แขนเสื้อสูง ไว้ผมบอบสั้น

นอกจากนี้ ภายในนิทรรศการยังมีบอร์ดให้ความรู้เรื่องการถ่ายภาพฟิล์มกระจกแบบโบราณเอาไว้ด้วย ใครสนใจไปชมนิทรรศการคงต้องรีบกันหน่อยแล้ว เพราะตามกำหนดเดิม นิทรรศการจะสิ้นสุดในวันที่ 10 ตุลาคม 2559 แต่เจ้าหน้าที่ในงานบอกกับผมว่า ตอนนี้กำลังมีความคิดจะขยายนิทรรศการออกไปจนถึงวันที่ 30 ตุลาคม 2559 ปลายเดือนนี้เลย ใครสนใจความรู้เรื่องแฟชั่นสตรีสยาม แวะเข้าไปชมกันได้นะครับ

ก่อนกลับบ้าน อย่าลืมแวะถ่ายภาพเป็นที่ระลึก เพราะเจ้าหน้าที่เขาจัดฉากถ่ายภาพแบบโบราณไว้ให้ชักภาพกันด้วย เป็นอีกหนึ่งนิทรรศการที่สนุก และน่าประทับใจมากครับ เดิมชมได้ไม่เบื่อเลย

ฉากถ่ายภาพเป็นที่ระลึก

Jim-793009

09 : 10 : 2016