วิพากษ์ หรือ วิจารณ์

วันนี้ผมได้อ่านบทความชวนฉุกคิดของนักเขียนรางวัลซีไรต์ท่านหนึ่ง แล้วทำให้ผมอยากกลับมา Recheck ตัวเองในฐานะนักอ่าน และคนๆ หนึ่งในสังคม ว่าความคิดเห็นของเราต่อสิ่งต่างๆ รอบตัวทุกวันนี้ เข้าข่าย วิพากษ์ หรือ วิจารณ์ มากกว่ากัน

แน่นอนว่า หลายคนอาจเคยสับสนว่า วิพากษ์วิจารณ์ มีความหมายเดียวกัน แต่โดยนัยความหมายของคำศัพท์สองคำนี้ต่างกัน บทความนี้ นอกจากจะช่วยให้เราสำรวจตัวเองแล้ว ยังอาจมีประโยชน์ต่อเราในแง่การแสดงความคิดเห็นต่อสิ่งต่างๆ ที่เราประสบพบเห็นด้วย

ผมเชื่อว่าสังคมโลกยังต้องการ การวิจารณ์มากกว่าการวิพากษ์ แต่เพราะคนเรามักเชื่อสิ่งที่เห็นตรงหน้า และยึดเอาความรู้สึกของตัวเองเป็นที่ตั้งก่อนเสมอ เราจึงมักวิพากษ์มากกว่าวิจารณ์ แต่ลองเปิดใจให้กว้าง อ่านบทความนี้ดู แล้วลองวิจารณ์ในแบบของคุณดูครับ

“หนังสือที่ดี บอกไม่ได้จากหน้าปก

ใจที่สกปรก ก็บอกไม่ได้จากหน้าตา”

- Rachata

การเป็นนักเขียนหนีไม่พ้นการถูกวิพากษ์วิจารณ์ แต่นักเขียนก็เป็นมนุษย์มีเลือดเนื้อเหมือนคนอื่น ได้ยินได้อ่านคำที่ตัวเองไม่ชอบก็อาจเถียงกลับ บ่อยครั้งเราจึงเห็นการวิวาทะตามสื่อ ตอบโต้กันไปมา ถ้าเจตนาของการตอบโต้ คือสร้างเรทติ้ง ก็ว่าอย่าง แต่ถ้าตอบโต้เพราะอารมณ์ ก็เสียเวลาสร้างสรรค์งานเปล่าๆ

ริเป็นนักเขียน นักสร้างสรรค์งาน ก็ต้องยอมรับแพ็คเกจที่มาด้วยกัน นั่นคือ คำชมกับคำด่า

จากประสบการณ์การถูกวิพากษ์วิจารณ์มาหนักหน่วง ในช่วงสามสิบปีนี้ ไม่ได้ทำให้เป็นพระอิฐพระปูนก็จริง แต่ก็เกิดภูมิต้านทานแห่งอุเบกขาเพิ่มขึ้นหลายเปอร์เซ็นต์ และลดความฟูมฟายลงไปได้มาก

สิ่งแรกที่นักเขียนหรือคนในวงการอื่นต้องทำ คือวิเคราะห์ให้ออกว่า อะไรคือวิพากษ์ อะไรคือวิจารณ์

อ้าว! ไม่เหมือนกันหรอกหรือ ?

สื่อบ้านเราใช้คำสองคำนี้รวมกันจนได้ยินคู่กันตลอด นั่นคือ “วิพากษ์วิจารณ์” แต่สองคำนี้เป็นคนละคำ คนละความหมายกัน และเรามักใช้กันผิดความหมาย

วิพากษ์ (judge) = พิพากษ์ = พิพากษา = ตัดสิน (ว = พ)

วิจารณ์ (comment) = พิจารณ์ = พิจารณา คือ การดูงานแล้วว่าตามเนื้อผ้า

วิพากษ์ มีนัยของการใช้อารมณ์ความรู้สึกไปตัดสิน มักมีนัยทางลบ เช่น “หนังสือเฮงซวย เขียนโดยพวกขวาตกขอบ” ข้อความนี้ไม่ได้วิจารณ์หนังสือเลย ด่านักเขียนอย่างเดียว นักเขียนอ่านแล้วก็เหมือนเดิม ไม่สามารถนำไปใช้พัฒนาตัวเอง

ส่วน วิจารณ์ วิเคราะห์งานชิ้นหนึ่งๆ โดยรองรับด้วยเหตุผล ไม่มีอารมณ์มาเกี่ยวข้อง เช่น "หนังสือเล่มนี้เขียนไม่ดีนัก เพราะมันแสดงความเห็นเฉพาะด้านอนุรักษ์นิยม ไม่แสดงอีกมุมหนึ่ง ทำให้ผู้อ่านรับข้อมูลไม่ครบด้าน" อย่างนี้นักเขียนนำไปพัฒนาตัวเองได้

ผมบอกนักเขียนรุ่นน้องเสมอว่า อย่าไปใส่ใจกับคำวิพากษ์ ไม่เกิดประโยชน์อะไรทั้งสิ้น เสมือนฟังคนบอกว่า "รถติดชิบหาย" แล้วยังไงหรือ ? มันแก้อะไรได้หรือ ?

แต่หากเป็นคำวิจารณ์ ให้รับฟังอย่างสงบเงี่ยม หลังจากนั้นให้วิเคราะห์ว่ามันจริงหรือไม่จริง ถ้าจริงก็น้อมรับและขอบคุณผู้วิจารณ์ ถ้าไม่จริงก็อยู่เฉยๆ ไม่ต้องประกาศที่ไหนว่าเราฉลาดกว่าเขา

หน้าที่นักเขียนคือ เขียน ไม่ใช่เถียง ไม่งั้นคงเรียกว่านักเถียง

ต่อให้เป็นคำชม ก็ต้องวิเคราะห์ว่ามันจริงหรือเปล่า เพราะบ่อยครั้งคำชมก็เป็นรูปหนึ่งของ 'วิพากษ์' นั่นคือทำด้วยอารมณ์ เช่น ชื่นชมนักเขียนมาก เขียนอะไรมาก็ดีไว้ก่อน อย่างนี้ก็มี นักเขียนจึงต้องอ่านระหว่างบรรทัดให้ออก และบ่อยครั้งคำชมก็ผิดประเด็น

คำว่า วิพากษ์ และ วิจารณ์ ยังกินพื้นที่อื่นๆ นอกจากคนทำงานศิลปะด้วย นั่นคือการใช้ชีวิต เราพบการวิพากษ์-วิจารณ์เสมอ

แต่งตัวแบบนี้ก็ถูกวิพากษ์-วิจารณ์ว่าไม่สวย ไม่เหมาะสม ไม่มีความเป็นไทย แต่งตัวแบบนั้นก็ถูกหาว่าเชย

ลองดูตัวอย่างต่อไปนี้

วิพากษ์ : "ชุดนี้เธอใส่แล้วดูเหมือนยายบ้า"

วิจารณ์ : "ชุดที่เธอใส่นี้ไม่เข้ากับเธอ เพราะเธอรูปร่างท้วม ใส่ชุดที่มีเส้นขวางมากๆ ยิ่งทำให้ดูท้วมกว่าเดิม"

อย่างแรกฟังแล้วลมออกหู อย่างที่สองฟังแล้วนำไปปรับปรุงตัวได้

วิพากษ์ : "คุณเขียนเรื่องนี้ห่วยแตกจริงๆ"

วิจารณ์ : "คุณเขียนเรื่องนี้ไม่ดี เพราะองค์ประกอบมากไป ทำให้เรื่องรุงรัง ถ้าตัดองค์ประกอบที่ไม่เกี่ยวกับเรื่องออก น่าจะดีขึ้น"

ไม่ว่าจะเป็นนักเขียนหรือไม่ ก็ต้องรู้จักวิเคราะห์ให้ออก มิเช่นนั้นก็จะต้องเต้นแร้งเต้นกาไปตามจังหวะที่คนอื่นกำหนด ชีวิตนี้ก็ไม่ต้องทำอะไรอีก แล้ววันๆ ได้แต่ตั้งรับ เพราะสังคมไทยเป็นสังคมวิพากษ์

เก็บมาฝาก (อ่าน) จาก...

บทความ “วิพากษ์กับวิจารณ์ ต่างกันอย่างไร” ของ วินทร์ เลียววาริณ

Cr. facebook.com/winlyovarin

Jim-793009

11 : 05 : 2016