ในทุกวันนี้มนุษย์เราใช้ชีวิตหมดไปกับความเร่งรีบ เวลาที่มีอยู่ไหลผ่านไปอย่างว่องไว
จนบางครั้งหลงลืมความหมาย,ความสุขอันเรียบง่ายงดงามของวิถีชีวิต
ที่ควรจะเป็นไปในแบบที่บรรพชนของเราได้ดำเนินมา

เรื่องเล่าของผมในวันนี้ผมอยากจะคุยถึงงานศิลป์
ที่เกิดจากการสั่งสมประสบการณ์ และวิวัฒนาการที่มีมาคู่กับอารยธรรมของมนุษย์
มาตั้งแต่เริ่มวิวัฒนาการจากสัตว์จนเป็นผู้มีอารยธรรมนั้น คือ เครื่องถ้วย
ของใช้ธรรมดาในครัวเรือนเรานี่เอง

ใครจะคิดได้ว่าเคื่องใช้ไม้สอยใกล้ตัวเราเหล่านี้
จะมีคุณค่าและความหมายต่อเราอย่างมากมายในแง่มุมของการมีอารยธรรม
สิ่งที่แสดงตัวตนว่าเป็นสัตว์ประเสริษฐ
และเป็นงานศิลป์ที่จับต้องได้จริง เกิดประโยชน์ในการใช้สอยจริง

สำหรับคนไทย เครื่องถ้วยของไทย ที่โด่งดังจนคนทั่วโลกรู้จัก
ก็คงหนีไม่พ้นเครื่องถ้วยของสุโขทัยเหรือสังคโลก

แต่ก่อนจะมารู้จักกับเครื่องถ้วยของไทยเรา
ผมอยากจะพาทุกท่านมาดูแหล่งกำเนิดเครื่องถ้วยดินเผาเหล่านี้ว่า
มันน่าจะมีจุดกำเนิดมาอย่างไร ในมุมมองของผมนาม น้าหนวด
ถ้าพร้อมแล้ว.....เชิญนั่งลง ทำตัวให้ติดเก้าอี้ รัดเข็มขัด
แล้วพร้อมที่จะท่องไปกับไทม์แมชชีนแห่งกาลเวลากันได้เลยครับ

ไม่ต้องตกใจนะครับ อาจมีแสงแวบๆไปมา วูบวาบบ้าง
คนทีมาครั้งแรกอาจมีอาการมึนงงเล็กน้อยนะครับ
...........................
.........แหม! ไม่ถึงนาทีเราก็มาถึงแล้วครับ
สำหรับลูกทัวร์ที่มาในครั้งนี้นะครับ ลองมองไปทางซ้ายดูซิครับ
จะเห็นเชิงแนวผาที่มีป่าสีเขียวสวยตัดกับท้องฟ้าสีครามอยู่เบื้องหลัง
โชคดีหน่อยที่วันนี้อากาศดูแจ่มใส สบายๆไม่ร้อนอบอ้าวแบบโลกเราในปัจจุบัน
ลองตามผมมาดูกันใกล้ๆดีกว่านะครับว่า ถ้ำตามเนวเชิงผาเขามีอะไรกัน?



ที่นั่งๆกันอยู่ปากถ้ำ เห็นไหมครับว่าเป็นลานโล่งพอสมควร
เรามากันในเวลาสายของวันหน่อยแล้วนะครับ
จะเห็นกลุ่มคนนั่งทำกิจกรรมต่างๆอยู่จำนวนหนึ่ง
มองดูดีๆจะมีผู้หญิง เด็ก แล้วก็คนเฒ่าคนแก่
มีเด็กหนุ่มรุ่นๆอยู่คนสองคนเห็นจะได้

เราลองเข้าไปดูใกล้ๆกันครับว่า เขาทำอะไรกัน......?
ดูจากสถานะการณ์แล้ว คนกลุ่มนี้น่าจะอยู่ในช่วงยุคหินใหม่
มีการใช้ไฟ เครื่องนุ่งห่ม และเครื่องมือจักรสานบ้างแล้ว
มีการเลี้ยงสัตว์เล็กๆน้อยๆ เพาะปลูกบ้างในขณะเป็นอุตสาหกรรมแบบครอบครัว
น่าจะอยู่อาศัยแบบมีหลักแหล่งไม่เร่ร่อน
ดูแล้วน่าจะมีความเชื่อและพิธีกรรมในการดำรงค์ชีวิต
แต่ยังคงต้องล่าสัตว์และหาของป่า
โดยอาศัยแรงงานจากกลุ่มคนที่เป็นผู้ชาย



ผู้หญิงมีหน้าที่ดูแลเด็ก คนชรา และที่พัก
พร้อมทั้งเลี้ยงสัตว์และเพาะปลูก
อ้าว.....แล้วที่คุยมาตั้งแต่ต้น
ว่าไอ่เครื่องถ้วยมันจะเกิดขึ้นมาได้อย่างไร

ปัจจัยในการกำเนิดเครื่องดินเผาก็มาจากมนุษย์นี่แหละ
แต่มันเกิดมาจากเหตุและผล บวกกับประสบการณ์ การกลั่นกรอง
และการนึกคิดประดิษฐประดอยจนกลายเป็นความลงตัวและของใกล้ตัวเราไปในที่สุด
ปัจจัยในการกำเนิดเครื่องถ้วยดินเผา หากมองดูดีๆแล้ว มองในแนวปรัชญาแบบพุทธเรา
เครื่องถ้วยดินเผาเป็นสิ่งประดิษฐจากน้ำมือมนุษย์ โดยใช้ธาตุทั้งสี่มารวมกัน

มีทั้ง "ดิน" คือ วัสดุในการผลิต
"น้ำ" ที่เป็นตัวช่วยในการก่อรูป สร้างรูปเป็นพลังงาน
"ลม" คือ อากาศในการผึ่งตากให้แห้งเพื่อเตรียมที่จะถือกำเนิดเป็นชิ้นงานที่สมบูรณ์
"ไฟ" คือขั้นตอนสุดท้ายในการเผาผลาญเพื่อให้เนื้อแกร่ง แข็งแรง ทนทาน
เหมาะสมหรับการาใช้งานออกมาเป็นผลิตภัณฑ์ที่สมบูรณ์

และที่สำคัญในการผลิตเครื่องถ้วยดินเผาเกือบทุกชิ้น
ผู้ทำต้องใส่ทั้งสมาธิและจิตวิญญาณลงไปในผลงานชิ้นนั้นๆด้วย
ถ้าคุณไม่เชื่อ ลองหาดินเหนียวสักก้อนหนึ่งดูแล้วบรรจงปั้นให้มันกลมได้รูปทรง
แค่ เป็นลูกกลมๆให้ได้รูปแบบกระสุนที่ยิงจากหนังสติ๊ก
มันจะทำให้คุณเกิดมีสมาธิได้อย่างประหลาด
ใจคุณจะสงบนิ่งในแบบที่ไม่เคยรู้สึกมาก่อน

เครื่องปั้นดินเผา น่าจะเป็นเครื่องมือ หรือสิ่งประดิษฐชิ้นแรก
ที่มีกำเนิดจากแนวคิดที่เป็นสันติมากกว่าความรุนแรงและสงคราม
เพราะส่วนใหญ่แล้วจะเป็นเครื่องใช้ไม้สอยในครัวเรือน
เกี่ยวกันเรื่องกินๆ อยู่ๆในชีวิตประจำวัน
เพราะมนุษย์เราส่วนมากความสุขที่หาได้ง่ายและดีที่สุด
...คงไม่พ้นเรื่องกิน
ขนาดรบกันแทบตายเวลากินยังต้องหยุดยิงพักรบกันเลย

แต่เครื่องมือหิน สำริด เหล้ก ล้วนแต่พัฒนาขึ้น
เพื่อใชในการประหัดประหาร เข่นฆ่ากัน เสียส่วนใหญ่
อย่างน้อยในประวัติศาสตร์ของมนุษย์ชาติคงยังไม่มีใครตาย
เพราะถูกถ้วยชามขว้างตีจนตายบันทึกไว้เลยสักครั้ง

มีแต่ของไทยเราที่พระเจ้าตากต้องทุบหม้อทุบไหจึงจะรบชนะเมืองจันทร
คิดดู...มีหม้อไหอยู่คนไม่อยากรบ
นโปเลียนบุกรัสเซีย คนรัสเซียยังเก็บข้าวของถ้วยชามซ่อน
จนทหารฝรั่งเศสได้แต่เมืองเปล่าๆ ทนหิวทนหนาวไม่ไหว
แพ้กลับบ้านแบบฟื้นตัวยากอีกนานเลยกันเชียวละ

ของไทยเราเวลาเกิดศึกสงครามยังช่วยกันขุดหลุม
เอาหม้อ ไห ถ้วย ชามฝังดิน ไม่ให้ข้าศึกเอาไปได้
และเผื่อไม่ตายกลับมาขุดเอาไปใช้ต่อได้เลย
(อย่างน้อยก็มีจานไว้ใส่ข้าวเผื่อขอเขากินได้ละวะ)

คุยนอกเรื่องเลยไปหน่อยครับลูกทัวร์ที่รักทุกท่าน..ลองดูซิครับ
เห็นข้างๆกองไฟไหมครับ แม่สาวผมกระเซิงกำลังเอาก้อนหินที่ขึ้นเป็นรูป
คล้ายถ้วยปากกว้างวางอิงไฟไว้ให้มันถูกความร้อนจนแกร่งน่ะครับ
เดี๋ยวเราลองเข้าไปคุยกับเขาซะหน่อยดีกว่านะครับ เผื่อจะได้ข้อมูลอะไรดีๆจากเธอบ้าง

แหม..ถ้าใครฟังไม่รู้เรื่องไม่ต้องตกใจนะครับ ผมจะเป็นล่ามแปลให้ฟังเอง
อย่าตกใจไปนะครับสำเนียงของกลุ่มชนแถบนี้ออกจะคุ้นหูเราในบางคำ
แต่ออกจะฟังลำบากหน่อย สำหรับคนที่เพิ่งจะมาในครั้งแรกๆ
ผมเป็นไกด์มือใหม่ ลืมแนะนำสถานที่ไป แถบนี้ถึงในปัจจุบันก็จะอยู่แถวๆจีนตอนใต้นะครับ

จากการพุดคุยกัน ผมถามเธอว่ากำลังทำอะไรกันอยู่
เธอตอบผมว่าทำหม้อไว้ใส่น้ำต้มครับ ผมเลยถามเธอต่อไปว่า ใครสอนให้ทำเรื่องพวกนี้
เธอตอบผมใมาแบบหน้าเธอมองงานที่กำลังปั้นอยู่ในมือ ไม่มองหน้าผมเลย
สงสัยจะรำคาญคำถามผมละมั้ง เธอเลยร่ายยาวเป็นชุด
แทบแปลไม่ทัน พอจับใจความได้ว่า

ไอ่หม้อๆ ไหๆ ที่ทำอยู่เนี่ยแม่เฒ่าแกสอนให้ทำ
แล้วคุณเธอก็ชิ้มือไปหาหญิงแก่อายุสักประมาณ 70 กว่าๆนั่งอยู่ข้างกองไฟกองน้อยในถ้ำ
แม่เฒ่าเป็นทั้งแม่มดและแม่หมอของเผ่า ใครๆก็ให้ความเคารพ
แถมถามอะไรบอกได้ทุกเรื่อง แต่แกจะไม่ค่อยพูดคุยกับใคร

สาวที่นั่งทำหม้ออยู่ยังคุยกับผมต่ออีกว่า



แม่เฒ่าเคยคุยให้ฟังว่า แกถูกสอนต่อๆกันมาจากแม่หมอ ของแม่ของแม่ แม่เฒ่าอีกที
ว่าเดิมทีเผ่าของเราเร่ร่อนหาควายทุ่งและช้างมาจากทางเหนือ และหนีอากาศหนาวมา
เราตามพวกมันมาจนถึงที่ป่าเขียวแห่งนี้แล้วตกลงกันว่าจะไม่ไปไหนอีก
เพราะที่นี่มีหญ้าให้ผลเป็นเม็ดกินได้(น่าจะเป็นพวกข้าว)
อยู่แถบนี้มีทุกอย่างที่เราอยากได้ เลยอยู่กันเรื่อยมาจนถึงเวลานี้

แม่เฒ่าเล่าให้พวกเราฟังว่า เมื่อก่อนไม่มีหม้อไม่มีไห
อยากได้ของใส่ต้องเอาหนังควายหนังช้างมาเย็บทำที่ใส่ของ
หาไม้ไผ่มาสาน ทำกระบุงตะกร้าใส่ของก็เก็บของได้ เบาดี
แต่มันพังง่าย หนูบ้าง แมลงบ้างชอบกัดชอบกิน ถูกไฟ ไฟก็ไหม้
ใช้ต้มน้ำทพอาหารไม่สะดวก

พวกผู้ชายเก่งเรื่องการกระเทาะหินก็มัวแต่ทำขวาน ทำหอก
ไม่ยอมทำหม้อทำไหที่เป็นหินให้ แถมหม้อหิน ไหหิน ก็หนัก
ตั้งแล้วก็ไม่อยากย้ายไปไหน แม่หมอของแม่ แม่เฒ่า
เลยนั่งคิดดูหาวิธีสังเกตุทุกสิ่งทุกอย่างรอบตัว เพื่อที่จะหาของมาทดแทน
ให้ลูกหลานสบาย ไม่ลำบาก แม่หมอของแม่ แม่เฒ่า มอง......
.....และสังเกตุ อยู่หลายสิบฝน หลาายสิบหนาว
ก็ยังไม่เกิดนิมิตรว่าผีปู่ ผีย่า จะมาดลใจหาของมาทดแทนช่วยเหลือลูกหลาน

จนวันหนึ่งในฤดูหนาว ครั้งที่หนาวที่สุดเท่าที่เคยมีมา
พืชผลไม่พอให้กับเผ่าหัวหน้า จึงต้องทำการออกล่าสัตว์ครั้งใหญ่
คืนนั้นทุกคนในเผ่ารวมกันก่อนกองไฟกองใหญ่
เตรียมเครื่องเซ่นมาบูชาผีปู่ ผีย่าเป็นการใหญ่

หน้าแท่นบูชาทำเป็นแคร่ไม้ใหญ่ จัดพืชผลที่พอหาได้ และรูปปั้นดินเหนียวเป็นรูปสัตว์ทั้งหลาย
ที่จะทำการล่ามาได้ ทั้งควายป่ะ กวาง ช้าง นอกจากรูปที่ทำด้วยดินเหนียวแล้ว
ยังมีรูปแกะจากหิน งา เขาสัตว์ต่างๆ ที่เคยทำจากพิธีในครั้งก่อนๆ
วางเรียงรายกันอยู่บนแท่นบูชาด้วย

ทุกคนในเผ่าต่างรวมกันดื่มกิน ร้องรำทำเพลงกันอย่างเต็มที่
เพื่อผลสำเร็จในการล่าครั้งใหญ่นี้ เป็นการเอาฤกษ์เอาชัย
และความอยู่รอดในเผ่าพันธ์ของพวกเรา
พิธีการดำเนินไปตั้งแต่ตะวันยังไม่ลับขอบฟ้า จนพระจันทร์ขึ้นตรงหัว
ทุกคนในเผ่าจึงอ่อนเพลียและหลับไหล ไม่รู้สึกตัวกัน
จนใกล้รุ่งดาวกลุ่มใหญ่ใกล้ลับขอบฟ้า ก็เกิดเหตุที่ไม่มีใครคาดคิด

ไฟได้ลุกไหม้แท่นบูชาโชติช่วง สว่างไสว ทั่วทั้งลานหน้าปากถ้ำ
ไฟไหม้อยู่นานจนรุ่งสาง แสงตะวันเริ่มทอแสงทุกคนในเผ่าเริ่มจับกลุ่มคุยกันถึงเรื่องที่เกิดขึ้น
ยิ่งกลุ่มคนหนุ่มนักล่าหัวหน้าเผ่า ต่างลงความเห็นว่าเป็นลางร้าย ไม่ดีต่อความอยู่รอดของเผ่าเรา



มีเพียงแม่หมอที่นั่งนิ่งมองดูเปลวเพลิงลุกไหม้ ตั้งแต่เริ่มจนมอดดับลงในเวลาสายของวัน
แม่หมอแกนั่งมองและพิจารณาอยู่จนแจ่ง แจ่ม ใจของแกแล้วจึงลุกขึ้น
เดินไปยังซากกองเพลิงที่มอดดับลง บรรจงใช้ไม้เท้าคู่ชีวิตแก คุ้ยเขี่ยกองฟอนที่มอดดับลง
แล้วแกก็เปล่งวาจาออกมาดังๆให้ทุกคนที่ตกตะลึง วิตกในเหตุที่เกิดขึ้นว่า
สิ่งที่เกิดขึ้นมานี้มิใช่ลางร้าย แต่เป็นลางดี ผีปู่ ผีย่า ได้ให้สิ่งที่ข้าเพียรหามา
เพื่อช่วยให้เผ่าของเราเจริญรุ่งเรือง มีกินมีใช้สิ่งที่ผู้อื่น เผ่าอื่นไม่มี

ผู้หญิงของเราจะสบายขึ้น
ผู้ชายจะใช้ให้ผู้ชายเผ่าอื่นทำงานหาของกินให้เรา



ดูสิ ผีปู่ ผีย่าให้อะไรเรา ?
ท่านให้เรารู้และแสดงให้เราเห็นถึงวิธีที่ทำดินให้แกร่งเป็นหินได้
พร้อมกระนั้นแม่เฒ่าก็ชูดินเผารูปวัว ควาย ที่นักรบของเผ่าปั้นขึ้นมาเพื่อเป็นเครื่องเซ่นในพิธี
ในเวลานี้ มันได้แข็งแกร่งเป็นเหมือนหินให้ทุกคนได้ดู จนเป็นที่อัศจรรย์ใจ

จากวันนั้นทุกอย่างในเผ่าก็ดีขึ้น เมื่อพืชผลหาได้น้อย ผู้ชายก็ออกล่าสัตว์ได้มากขึ้น
เวลาที่ผู้ชายออกล่าสัตว์ พวกผู้หญิงก็โลยแม่หมอ
ทำหม้อ ทำไหลองผิด ลองถูก ได้เป็นของใช้ที่ถูกอกถูกใจ
ไม่ต้องรอพวกผู้ชายมานั่งแกะหินให้ พวกเราปั้นได้ ขึ้นรูปได้ดั่งใจ
เดี๋ยวนี้เรามีที่เก็บ เมล็ดพืชที่พวกหนูและแมลงไม่กัดจนขาดแล้ว



มีหม้อใส่น้ำไว้น้ำก็เย็นชื่นใจ ยกไปวางบนกองไฟก็ต้มน้ำได้สะดวกกว่าเก่า
ทำเป็นลูกปักก็เบากว่าหิน ทำง่ายถึงจะสวยน้อยกว่าหิน แต่ก็ใช้แทนกันได้
พอมีมากๆเข้าบางทีพวกผู้ชายก็ติดหม้อไห ลูกปัด
ออกไปแลกเปลี่ยนกับพี่น้องเผ่าข้างๆเขาลูกโน้น ได้ของมา
โดยไม่ต้องเหนื่อยมากเหมือนเมื่อก่อนเหมือนอย่างที่แม่หมอ บอกไว้เลยจ๊ะ

เป็นไงครับ ลูกทัวร์ทั้งหลายของผม ฟังแม่สาวหัวยุ่งคนนี้คุยแล้วน่ากลัวไหมครับ
ถามนิดเดียวตอบเสียเป็นกิโลเลยครับ ผู้หญิงนี่ไม่ว่ายุคใดสมัยใด
ลองถ้าได้เป็นคนชอบจ้อแล้ว จ้อไม่หยุด ฉุดไม่อยู่แน่ละครับทุกราย

แหม..ชมกันมานานแล้ว ผมให้เวลาเดินชมกันอีกสักสิบห้านาทีนะครับ
เดี๋ยวเราจะกลับไปบ้านใครบ้านมันกันแล้วล่ะครับ
อ่อ..อย่าลืมนะครับ มีของอะไรติดตัวมาก็เอากลับให้หมดนะครับ
อย่าทิ้งหรือลืมอะรไว้ เดี๋ยวนักโบราณคดีรุ่นหลังๆมาขุดค้นอีก หมื่นสองหมื่นปีจะตกใจ
คนยุคหินใช้ BB กันด้วยเหรอครับ แล้วก็อย่าเอาอะไรติดไม้ติดมือกลับไปนะครับ
เพราะของเก่า อย่างไรก็ต้องให้มันผ่านกาลเวลาจึงจะเป็นของเก่า

ถ้ามีโอกาสดี คราวหน้าผมจะพาไปดูเรื่องสังคโลก เครื่องถ้วยในไทย
และแวะนั่งคุยกันที่สภาหมากของคนสุโขทัยกันครับ
(ในยุตสุโขทัยยังไม่มีกาแฟครับ มีแต่กินหมากนั่งคุยกันตามภาษาผู้ชายไทย
ที่ตั้งแต่อดีตยันถึงปัจจุบัน พวกหนีเมีย หลบเมียมาคุย)
บ๊ายบายไปแล้วนะครับ.................

(ขอบคุณภาพประกอบจาก Internet)