Bloggang.com : โจโฉ ณ ลาดปลาเค้า : ปรากฎการณ์เรื่องความสุภาพในภาษาจีนกลางปัจจุบัน

ปรากฎการณ์เรื่องความสุภาพในภาษาจีนกลางปัจจุบัน

ช่วงนี้ร้อนวิชาทางวัจนปฏิบัติศาสตร์เล็กน้อยเลยลองเรียบเรียงบทความวิชาการของศาสตราจารย์ ดร.Gu Yueguo เอาไว้ในบล๊อกตัวเองซะเลย อิอิ

ปรากฎการณ์เรื่องความสุภาพในภาษาจีนกลางปัจจุบัน

เนื้อหาในบทความนี้ได้นำเสนอในเรื่องปรากฏการณ์ของความสุภาพในภาษาจีนกลางปัจจุบัน โดยกล่าวตั้งแต่ประวัติความเป็นมา และแนวคิดทฤษฎีเรื่องของความสุภาพในภาษาจีนกลาง และรวมไปถึงการเปรียบเทียบให้เห็นถึงข้อแตกต่างระหว่างเรื่องความสุภาพในวัฒนธรรมตะวันตกและความสุภาพในวัฒนธรรมจีน

คำว่า 礼貌 li3mao4 ถ้าแปลกันตามตัวอักษรจีนแล้วจะหมายถึง “ลักษณะที่แสดงถึงความสุภาพ” แต่ถ้าย้อนกลับไปในอดีตคำว่า 礼 นี้หาได้หมายถึงความสุภาพเหมือนความหมายในปัจจุบันไม่ แต่หากหมายถึง ระบบชนชั้นในสังคมหรือระบบเจ้าขุนมูลนายที่ทุกคนในสังคมต่างก็มีสถานภาพระหว่างบุคคลที่กำหนดพฤติกรรมระหว่างกันอย่างชัดเจนนั่นเอง เช่น คนรับใช้ในอดีตจะมีคำสรรพนามแทนตัวเองว่า 奴才nu2cai0 และเรียกเจ้านายตนเองว่า 大人 da4ren2 หรือ主人 zhu3ren2 เป็นต้น และถ้าหากผู้ที่มีฐานะต่ำกว่าฝ่าฝืนกฎเกณฑ์ทางสถานภาพระหว่างบุคคลซึ่งถือเป็นเรื่องร้ายแรงมากในสมัยโบราณ ผู้ที่ฝ่าฝืนก็จะถูกลงโทษขั้นรุนแรงเลยทีเดียว อย่างไรก็ตามความหมายในแก่นแท้ของคำว่า 礼貌 ที่ยังคงยึดถือกันมาจวบจนถึงยุคปัจจุบันกลับกลายเป็นเรื่องของ “การถ่อมตนโดยการแสดงการลดค่าของตนเองเพื่อเคารพความเป็นตัวตนของผู้อื่น” เสมอมา

ในสังคมจีนยุคใหม่อาจกล่าวได้ว่าองค์ประกอบของความสุภาพที่สำคัญนั้นมีปัจจัยหลักอยู่ทั้งหมด 4 ปัจจัยด้วยกัน นั้นคือ 1) ความเคารพนับถือ (Respectfulness) 2) ความถ่อมตน (Modesty) 3) การแสดงความอบอุ่นหรือเอื้อเฟื่อเผื่อแผ่ (Attitudinal warmth) และ 4) การแสดงพฤติกรรมที่เป็นที่ยอมรับในสังคม (Refinement) นอกจากองค์ประกอบเรื่องความสุภาพแล้ว ยังมีเรื่องของหลักการในเรื่องความสุภาพซึ่งสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประการนั่นคือ เรื่องความจริงใจ (Sincerity) และความต่อเนื่องในความสำพันธ์อันดีต่อกันในอนาคต (Balance)

ปรากฏการณ์ความสุภาพที่ GU (1990) ได้นำเสนอในบทความนี้เน้นให้เห็นถึงความขัดแย้งอย่างเห็นได้ชัดในเรื่องปริบททางวัฒนธรรมซึ่งไม่มีทฤษฎีความสุภาพใดที่ครอบคลุมได้ทั้งหมด แม้แต่ทฤษฎีความสุภาพอันโด่งดังของบราวร์และเลอวินสัน (1987) ก็ไม่สามารถอธิบายหลักความสุภาพได้ทั้งหมดในปริบทในของสังคมจีน โดยหลักความสุภาพของบราวร์กับเลอวินสันได้พูดถึงความสุภาพในเชิงบวกและความสุภาพในเชิงลบหน้าเชิงลบ โดยความสุภาพทั้งสองตั้งอยู่บนพื้นฐานเรื่องของ “หน้า” โดยหน้าเชิงลบคือความต้องการที่จะมีอิสระที่จะตัดสินใจด้วยตนเอง ไม่ต้องการให้ผู้อื่นมาสกัดกั้นหรือขัดขวางความเป็นตัวเองของบุคคลนั้นๆ ส่วนหน้าเชิงบวกคือความต้องการที่จะได้รับการยอมรับสนับสนุน ความต้องการให้ผู้อื่นชอบและเคารพนับถือในตัวบุคคลนั้นๆ แต่ในสังคมจีนนั้นความหมายของความสุภาพเชิงลบของบราวร์กับเลอวินสันจะแตกต่างในแง่ของทัศนะและความรู้สึกต่อการใช้ภาษาของชาวจีนอย่างสิ้นเชิง ยกตัวอย่างเช่น การใช้ภาษาในปริบทของการเสนอ เชิญชวนให้ไปรับประทานอาหารเย็นที่บ้าน โดยในสังคมจีนผู้ได้รับคำเชิญมักจะบ่ายเบี่ยงเพื่อแสดงความสุภาพ และเป็นหน้าที่ของผู้เชิญที่จะต้องแสดงถึงการเน้นย้ำในการเชิญหลายครั้ง จนผู้ถูกเชิญรู้สึกดีที่ผู้เชิญให้เกียรติและจะรู้ว่าถึงเวลาตอบรับเพื่อไม่ให้เสียน้ำใจ แต่ในทางกลับกันในปริบทในสังคมตะวันตก หากผู้เชิญได้กล่าวการเชิญ แต่ผู้ถูกเชิญปฏิเสธ นั่นเป็นที่รู้กันว่ามีความหมายตามนั่น แต่ถ้าผู้เชิญยังคงย้ำเจตนาที่จะเชิญไปก็เท่ากับเป็นการคุกคามหน้าเชิงลบที่ไปขัดขวามอิสระภาพของผู้ถูกเชิญไปโดยปริยาย

ในขณะที่ทฤษฎีความสุภาพของลีช (1983) จะปรับเข้ากับหลักความสุภาพในสังคมจีนได้ดีกว่า นั่นคือหลักการที่ว่า ให้กล่าวถ้อยคำที่เชื่อว่าไม่สุภาพให้น้อยที่สุดและให้กล่าวถ้อยคำที่เชื่อว่าสุภาพให้มากที่สุด โดยอยู่บนพื้นฐานที่ว่า ใช้ประโยชน์แก่ผู้อื่นมากกว่าที่จะให้ประโยชน์แก่ตนเอง โดยหลักการนี้ได้ถูกนำมาใช้เป็นกรอบทฤษฎีพื้นฐานในการวิเคราะห์เรื่องความสุภาพในบทความนี้

หลักเกณฑ์เรื่องความสุภาพ (Politeness maxims) ในภาษาจีนกลางสามารถแบ่งออกได้เป็น 4 ประเภทโดยปรับตามกรอบทฤษฎีของลีช นั้นคือ

1) หลักเกณฑ์เรื่องการลดค่าในตัวเอง (the Self-denigration Maxim) คือการแสดงออกซึ่งการความต่ำชั้นไม่สูงส่งหรือดีเท่า และการยกความสูงชั้นกว่าให้คู่สนทนา เช่น การใช้คำลดตัวว่าเป็นน้องและเรียกคู่สนทนาเป็นพี่ หรือการใช้คำเสริมในประโยคเพื่อยกคุณค่าให้คู่สนทนา เช่น 您贵姓 nin2gui4xing4 ซึ่งมีคำว่า 贵 ที่แปลว่าล้ำค่ามีค่าเป็นส่วนประกอบ เป็นต้น

2) หลักเกณฑ์เรื่องการใช้คำเรียกขาน (the Address Maxim) คือการเรียกคู่สนทนาได้อย่างถูกต้องเหมาะสมตามสถานภาพของแต่ละบุคคลเพื่อเป็นการให้เกียรตินั่นเอง เช่น เรียกเจ้าของร้านอาหารว่า 老板 lao3ban3 เรียกคนที่เป็นคณุว่า 老师 lao3shi1 เป็นต้น

ส่วนหลักเกณฑ์ประเภทที่ 3 และ 4 นี้ ถือได้ว่าเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้เลยในการสื่อสารที่แสดงให้เห็นถึงวัฒนธรรมในสังคมจีน นั่นคือ

3) หลักเกณฑ์เรื่องการแสดงออกซึ่งความเหมาะสม (the Tact Maxim) คือการรู้ถึงการควรไม่ควรที่จะกระทำการใดๆที่จะเป็นการทำการระคายเคืองให้กับผู้สนทนา

4) หลักเกณฑ์เรื่องความเอื้อเฟือเผื่อแผ่ (the Generosity Maxim) คือการแสดงความมีน้ำใจ และเป็นมิตร โดยหลักเกณฑ์ 3 และ 4 นี้สามารถเห็นได้จากการที่ผู้พูดและผู้ฟังจะสังเกต the Tact Maxim และ the Generosity Maxim ของกันและกันเพื่อทำการสื่อสารจากบทสนทนาเชื้อเชิญที่แม่ยาย (A) ชวนลูกเขย (B)ไปรับประทานอาหารเย็นที่บ้าน ดังต่อไปนี้

A: 明来吃晚饭啊。พรุ่งนี้มาทานข้าวที่บ้านแม่นะ
B: 不来了太麻烦。ไม่ไปดีกว่า รบกวนเปล่าๆครับ
A: 麻烦什么呀。รบกวนอะไรกันเล่า มาเถอะนะ 菜都是现成的。ข้าวเย็นก็เป็นพวกของทำง่ายที่กินประจำอยู่แล้ว
B: 那也得烧哇。แต่นั้นก็ต้องลงมือทำอาหารกันอยู่ดีนะครับ
A: 你不来我们也得吃饭。ถึงลูกไม่มาพวกแม่ก็ต้องกินข้าวเย็นกันอยู่แล้ว 一定来啊，不来我可生气啦。ไม่รู้ละ ยังไงก็ต้องมา ไม่มาแม่โกรธจริงๆนะ
B: 好吧，就随便一点。เอางั้นก็ได้ครับ คงต้องขอรบกวนละ

ในบทสนทนานี้เราจะเห็นหลักเกณฑ์ข้อ 3 และ 4 ทำงานสอดคล้องกัน โดยถ้าดูผิวเผินแล้วอาจมองได้ว่าลูกเขยทำการปฏิเสธแบบไม่ได้ตั้งใจที่จะปฏิเสธจริงๆ แต่เป็นการเปิดโอกาสให้ฝ่ายแม่ภรรยาได้แสดงออกในเรื่องของความเหมาะสมและความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ในแบบของสังคมจีน ในขณะที่ฝ่ายตัวลูกเขยเองก็ได้แสดงหลักเกณฑ์ทั้งสองประเภทนี้เช่นกันโดยจะดูได้จากการที่แม่ภรรยาแสดงความสุภาพด้วยการเชิญลูกเขย แต่ลูกเขยได้ใช้คำพูดแสดงการปฏิเสธ โดยแม่ยายอาจมองได้ว่าที่ฝ่ายลูกเขยปฏิเสธนั่นเนื่องจาก 1. ลูกเขยต้องการแสดงว่าอยากไปทานอาหารตามคำเชิญ 2.ลูกเขยต้องการแสดงความสุภาพกลับคืนเช่นกัน 3. ลูกเขยต้องการรักษาหน้าของตัวเองไม่ให้ดูเหมือนคนโลภอยากกินของฟรี 4. ลูกเขยไม่ต้องการเป็นหนี้ที่ต้องเชิญแม่ยายทานข้าวเย็นกลับในวันหลัง

ในบทสนทนาในผลัดที่ 3-4 เป็นสิ่งที่ไม่เป็นจริง กล่าวคือทั้งลูกเขยกับแม่ยายต่างก็รู้ว่าไม่ได้ลำบากอะไรในการเตรียมอาหาร ถ้าว่ากันตามเนื้อหาตามตัวภาษาไม่จำเป็นที่ต้องพูดขึ้นมาเลยก็ได้ แต่ส่วนสำคัญของผลัด 3-4 ก็คือเรื่องของ “ความสุภาพ” นั้นเอง แม่ภรรยาต้องการแสดงความจริงใจโดยการบอกว่าอาหารเตรียมง่าย ทั้งนี้ก็เพื่อเปิดโอกาสให้ลูกเขยได้ตอบรับคำเชิญได้ง่ายขึ้นนั้นเอง

ในการสนทนาผลัดที่ 4-5 ยังมีการแลกผลัดกันเกิดขึ้นต่อไปเพื่อบอกเหตุผลของกันและกันเพื่อเน้นความสุภาพ จนถึงขั้นที่แม่ยายทำการขู่ว่าจะโกรธถ้าลูกเขยไม่มากินข้าวเย็นในผลัดที่ 6 การสนทนาจึงเสร็จสิ้นลงโดยนการตอบรับคำเชิญของลูกเขย (ซึ่งถ้าเป็นปริบทเดียวกันในสังคมตะวันตกบทสนทนาจะสั้นมาก คือมีเพียงแค่ คำเชิญ และ ตอบรับหรือไม่รับ)

จากการวิเคราะห์ในเรื่องหน้า และความสุภาพ จะเห็นได้ว่าผู้เชื้อเชิญได้แสดงความสุภาพในเชิงบวกเพื่อให้ผู้ได้รับเชิญยอมรับและให้เกียรติ หรือที่กล่าวในภาษาจีนกลางว่า 给面子 (gei3mian4zi0) ในขณะที่ผู้ถูกเชิญก็เสี่ยงต่อการเสียหน้าเช่นเดียวกันถ้าถูกปฎิเสธ ดังนั้นบทบาทของกฎเกณฑ์ในเรื่อง the Tact Maxim และthe Generosity Maxim จึงช่วยประคองให้ทั้งฝ่ายเชิญและฝ่ายถูกเชิญได้รักษาหน้าของตัวเองและหน้าของฝ่ายตรงข้ามไว้

ในตอนท้ายของบทความนี้ ผู้เขียนยังได้กล่าวถึงหลักการในเรื่องความสมดุล (Balance) ซึ่งหมายถึงความต่อเนื่องในการแสดงความสัมพันธ์ต่อกันในอนาคตนั่นเอง โดยสามารถมองถึงในเรื่องของการติดหนี้ทางการแสดงน้ำใจ 欠人情 (qian4ren2qing2) ซึ่งจากตัวอย่างก็อาจมองธรรมเนียมที่ผู้ได้รับเชิญจะต้องรู้สึกติดหนี้ทางน้ำใจ และจะต้องแสดงการตอบแทนหนี้โดยการเชิญผู้ที่เชิญในครั้งนี้ไปรับประทานอาหารที่บ้านของตนเองในอนาคตอันใกล้นั้นเอง ดังนั้นเราอาจสรุปได้ว่าการแสดงความสุภาพของสังคมจีนในครั้งหนึ่งไม่ได้หมายถึงการจบลงของการแสดงความสุภาพเป็นครั้งๆ แต่การแสดงความสุภาพนี้เป็นเหมือนกระบวนการลูกโซ่ทางความสัมพันธ์อันดีต่อกันในอนาคตนั่นเอง

Yueguo, Gu. (1990). Politeness phenomenon in modern Chinese. Journal of Pragmatics.14: 237-257.

Create Date : 13 มกราคม 2554

Last Update : 13 มกราคม 2554 20:40:41 น.

2 comments

Counter : 2048 Pageviews.

น่าสนใจจังเลย อยากทราบว่าคิดเห็นยังไงกับทฤษฎี self politeness ของ
Dr. Rong บ้างคะ อยากให้เอามารีวิวจังเลยค่ะ จะรอติดตาม

โดย: Keropi IP: 58.9.84.184 วันที่: 9 กรกฎาคม 2554 เวลา:20:21:09 น.

ของ Dr. Rong ผมเขียนสรุปไว้แล้วในงานวิจัยการแปล 55+ ไว้จะเอามาลงนะครับ

โดย: โจโฉ (joechou

) วันที่: 26 กรกฎาคม 2554 เวลา:17:01:00 น.