ภิกษุ ท. !
การปฏิสนธิของสัตว์ในครรภ์ ย่อมมีได้เพราะการประชุมพร้อมของสิ่ง ๓ อย่าง.

ในสัตว์โลกนี้แม้ ..
.. มารดาและบิดาเป็นผู้อยู่ร่วมกัน
.. แต่มารดายังไม่ผ่านการมีระดู
.. และคันธัพพะ (สัตว์ที่จะเข้าไปปฏิสนธิในครรภ์นั้น - เชื้ออสุจิ .. จขบ.) ก็ยังไม่เข้าไปตั้งอยู่โดยเฉพาะด้วย,

การปฏิสนธิของสัตว์ในครรภ์ก็ยังมีขึ้นไม่ได้ก่อน.

ในสัตว์โลกนี้แม้ ..
.. มารดาและบิดาเป็นผู้อยู่ร่วมกัน
.. และมารดาก็ผ่านการมีระดู
.. แต่คันธัพพะยังไม่เข้าไปตั้งอยู่โดยเฉพาะ,

การปฏิสนธิของสัตว์ในครรภ์ก็ยังมีขึ้นไม่ได้นั่นเอง.

ภิกษุ ท. !
แต่ ..
.. เมื่อใดมารดาและบิดาเป็นผู้อยู่ร่วมกันด้วย
.. มารดาก็ผ่านการมีระดูด้วย
.. คันธัพพะก็เข้าไปตั้งอยู่โดยเฉพาะด้วย,

การปฏิสนธิของสัตว์ในครรภ์ ย่อมสำเร็จได้ เพราะการประชุมพร้อมกันของสิ่ง ๓ อย่าง ด้วยอาการอย่างนี้.

ภิกษุ ท. !
มารดา ย่อมบริหารสัตว์ที่เกิดในครรภ์นั้น ด้วยความเป็นห่วงอย่างใหญ่หลวง เป็นภาระหนัก ตลอดเวลาเก้าเดือนบ้าง สิบเดือนบ้าง.

ภิกษุ ท. !
เมื่อล่วงไปเก้าเดือนหรือสิบเดือน, มารดาย่อมคลอดบุตรนั้นด้วยความเป็นห่วงอย่างใหญ่หลวง เป็นภาระหนัก; ได้เลี้ยงซึ่งบุตรอันเกิดแล้วนั้น ด้วยโลหิตของตนเอง.

ภิกษุ ท. !
ในวินัยของพระอริยเจ้าคำว่า "โลหิต" นี้ หมายถึงน้ำนมของมารดา.

ภิกษุ ท. !
ทารกนั้นเจริญวัยขึ้น มีอินทรีย์อันเจริญเต็มที่แล้วเล่นของเล่นสำหรับเด็ก เช่น เล่นไถน้อย ๆ เล่นหม้อข้าวหม้อแกง เล่นของเล่นชื่อโมกขจิกะ ๑ เล่นกังหันลมน้อย ๆ เล่นตวงของด้วยเครื่องตวงที่ทำด้วยใบไม้ เล่นรถน้อย ๆ เล่นธนูน้อย ๆ.

ภิกษุ ท. !
ทารกนั้น ครั้นเจริญวัยขึ้นแล้ว มีอินทรีย์อันเจริญเต็มที่แล้ว เป็นผู้เอิบอิ่มเพียบพร้อมด้วยกามคุณห้า ให้เขาบำเรออยู่ :
.. ทางตาด้วยรูป,
.. ทางหูด้วยเสียง,
.. ทางจมูกด้วยกลิ่น,
.. ทางลิ้นด้วยรส,
.. และทางกายด้วยโผฏฐัพพะ,

ซึ่งล้วนแต่เป็นสิ่งที่ปรารถนา น่ารักใคร่ น่าพอใจ ที่ยวนตายวนใจให้รัก เป็นที่เข้าไปตั้งอาศัยอยู่แห่งความใคร่ เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัดย้อมใจ และเป็นที่ตั้งแห่งความรัก.

ทารกนั้นครั้นเห็นรูปด้วยจักษุ เป็นต้น แล้ว
.. ย่อมกำหนัดยินดีในรูปเป็นต้น ที่ยั่วยวนให้เกิดความรัก,
.. ย่อมขัดใจในรูป เป็นต้น ที่ไม่เป็นตั้งแห่งความรัก ;
.. ไม่เป็นผู้ตั้งไว้ซึ่งสติอันเป็นไปในกาย
.. มีใจเป็นอกุศล
.. ไม่รู้ตามที่เป็นจริง ซึ่งเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันเป็นที่ดับไม่เหลือแห่งธรรมอันเป็นบาปอกุศลทั้งหลาย.

กุมารน้อยนั้น เมื่อประกอบด้วยความยินดีและความยินร้ายอยู่เชนนี้แล้ว,เสวยเฉพาะซึ่งเวทนาใด ๆ เป็นสุขก็ตาม ทุกข์ก็ตาม ไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุขก็ตาม, เขาย่อมเพลิดเพลิน พร่ำสรรเสริญ เมาหมกอยู่ ซึ่งเวทนานั้น ๆ.

เมื่อเป็นอยู่เช่นนั้น, ความเพลิน (นันทิ) ย่อมบังเกิดขึ้น.
ความเพลินใดในเวทนาทั้งหลายมีอยู่, ความเพลินอันนั้นเป็นอุปาทาน.

.. เพราะอุปาทานของเขานั้นเป็นปัจจัย จึงเกิดมีภพ;
.. เพราะภพเป็นปัจจัย จึงเกิดมีชาติ;
.. เพราะชาติเป็นปัจจัย, ชรา มรณะ โศกปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาส จึงเกิดมีพร้อม.

ความก่อขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนั้น ย่อมมีได้ ด้วยอาการอย่างนี้ แล.
.
.
.
มู. ม. ๑๒/๔๘๗-๔๘๘/๔๕๒-๔๕๓

๑. โมกขจิกะ เป็นของเล่นสำหรับเด็กชนิดหนึ่ง ที่ตอนบนหมุนได้.