BlogGang.com : : sirivinit :

นกกระทาดงแข้งเขียว

"ผีเข้า-ผีออก" ก้องป่า
เปิดชีวิต "นกกระทาดง"

นกกระทาดงเข้งเขียว สวมชุดลายพรางตลอดเวลา
"ผีเข้า-ผีออก! ผีเข้า-ผีออก! ผีเข้า-ผีออก!"

นี่คือหนึ่งใน "เสียงประดับป่า" ที่ได้ยินบ่อยมากในป่าหลายๆแห่ง

คนที่มีความรู้เรื่องนก จะรู้ว่าเป็นเสียงร้องของนกกระทาดงแข้งเขียว (Scaly-breasted Partridge)

แต่การรับรู้ว่านกตัวนี้มีอยู่ทั่วไป แทบทั้งนั้นก็จากการได้ยินเสียงร้อง

โอกาสจะเห็นตัวเป็นๆ อยู่ในเกณฑ์ยากถึงยากมาก

เพราะนกกระทาดงแข้งเขียว อาศัยตามพื้นป่าที่เต็มไปด้วยพุ่มไม้กำบังต่างๆ และมักรู้การมาของคน ก่อนคนจะทันเห็นตัว

สีสันก็ราวกับใส่เสื้อลายพราง กลมกลืนกับสภาพแวดล้อมอย่างที่สุด

ถึงจะหาตัวยาก แต่ก็มีคนที่ทุ่มเท เข้าไปเจาะลึกชีวิตของนกกระทาดงแข้งเขียว เป็นผลสำเร็จมาแล้ว

เขาชื่อ ทิวา โอ่งอินทร์ นักศึกษาระดับปริญญาโท สาขานิเวศวิทยาการอนุรักษ์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี ซึ่งเก็บข้อมูลภาคสนามเสร็จเรียบร้อยมาหมาดๆ

จากการวิจัยหัวข้อ "อาณาเขตถิ่นที่อยู่อาศัย การเลือกใช้พื้นที่ทำรังและเกาะนอน ของนกกระทาดงแข้งเขียว ณ อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่"

ถือเป็นการวิจัยนกกระทาดงแข้งเขียว ครั้งแรกของโลก!

"สัตว์กลุ่มไก่ฟ้า เพื่อนผมทำวิจัยไปแล้วทั้งไก่ฟ้าพญาลอและไก่ฟ้าหลังขาว แต่กลุ่มนกกระทาดง 6 ชนิดที่พบในไทย ยังไม่เคยมีใครศึกษาเลย อาณาเขตของมันใหญ่แค่ไหน ไม่มีใครรู้"

ทิวาเท้าความถึงการตัดสินใจ เลือกวิจัยนกกระทาดง

พร้อมอธิบายว่าที่ต้องเป็นสายพันธุ์ "แข้งเขียว" เพราะหาง่ายที่สุด เทียบกับนกกระทาดงชนิดอื่นที่พบในเมืองไทย

สิ่งแรกที่นักวิจัยต้องทำ คือจับสัตว์ให้ได้ก่อน จับไม่ได้ก็ทำอะไรไม่ได้

แค่นี้ก็เป็นโจทย์ที่ยากทีเดียว เพราะทิวาไม่มีความรู้มาก่อนเลย ทำอย่างไรถึงจะจับนกกระทาดงได้ ต้องเรียนรู้ด้วยตัวเองจากภาคสนาม นานเกือบครึ่งปี

ถึงมีตาข่าย ก็ไม่รู้อยู่ดี จะตั้งตาข่ายดักตรงไหน?

1. ทิวา โอ่งอินทร์ กับกระทาดงที่มีเสาสัญญาณวิทยุติดหลัง
2.ภูมิประเทศรกๆของป่าเขาใหญ่ ถ้าไม่ใช้วิทยุช่วยตามตัวก็ยากที่จะเจอนกกระทาดง
3.กลางคืนจะขึ้นไปนอนบนต้นไม้
4.นักวิจัยชั่งน้ำหนักตัวยก
5.นกกระทาดงเข้งเขียว ขณะเข้าตีกันด้วยท่าท่างคล้ายไก่ชน
6.สีสันลวดลายของไข่นกกระทาดงขนาดไล่เลี่ยกับไข่ไก่แจ้

"ตอนนั้นชักเครียด ถ้าจับสัตว์ไม่ได้ ก็ทำวิทยานิพนธ์ไม่ได้แน่" ทิวาเล่าขำๆ

ทิวาลองใช้วิธีไปนั่งซุ่มฟังเสียงร้องตั้งแต่เช้าจรดเย็น บางทีเฝ้าจนถึงทุ่มสองทุ่ม หวังจะได้พบที่นอนของนกกระทาดง แต่ก็คว้าน้ำเหลว เพราะพวกมันไม่ค่อยร้องตอนเย็น

กระทั่งวันหนึ่ง ไปอ่านเจอข้อเขียนของหมอบุญส่ง เลขะกุล บิดาแห่งการอนุรักษ์ธรรมชาติของไทย

หมอบุญส่งเขียนว่า มีชาวบ้านแถวภาคเหนือพยายามดัดแปลงอุปกรณ์ทำเสียง เป่าเพื่อล่อนกกระทาดงแข้งเขียวได้ผล นกจะวิ่งเข้ามาหาทุกครั้ง

ทิวานำวิธีนี้มาดัดแปลง โดยใช้ไฟล์เสียง mp3 เปิดเรียกนก

ความที่นกกระทาดงเป็นสัตว์มีอาณาเขตแน่ชัด เวลาได้ยินเสียงแปลกปลอมของตัวอื่น มันต้องเข้าขับไล่

นกตัวผู้จะเป็นตัวออกตามหาต้นเสียง โดยมีนกตัวเมียเดินตาม ในลักษณะค้นหาไป หากินไป

จากนั้น ทิวาก็เริ่มจับนกได้ จัดการใส่ห่วงขา เพื่อให้สามารถแยกแยะได้ว่าตัวไหนเป็นตัวไหน

แต่เครื่องมือสำคัญที่ใช้ในงานวิจัยครั้งนี้ เป็นเครื่องส่งสัญญาณวิทยุ ซึ่งทำการติดไว้ที่ตัวนกกระทาดงแข้งเขียว 8 ตัว รวม 6 กลุ่ม ลักษณะเหมือนเป้หลังขนาดจิ๋วให้นกสะพายไปด้วย มีเสาส่งสัญญาณตั้งบนหลัง น้ำหนักเบาหวิวแค่ 10 กรัมเท่านั้น จากน้ำหนักตัวเฉลี่ยของนกกระทาดงที่ 300 กรัม

แต่ละตัวจะแยกสัญญาณเป็นของตัวเอง ด้วยจุดทศนิยม 3 หลัก อยากตามตัวไหนก็เปิดคลื่นไปที่ตัวนั้น มันส่งสัญญาณทางตรงได้ไกลสุดประมาณ 2 กิโลเมตร ในภูมิประเทศที่ไม่มีสิ่งกีดขวาง และมีอายุใช้งานเฉลี่ย 18 เดือน

ผลของการใช้เครื่องมือไฮเทคเข้าช่วย ทิวาจึงได้ข้อมูลที่แน่ชัดว่านกกระทาดงแข้งเขียวแต่ละกลุ่มมีอาณาเขตเฉลี่ย 6 เฮกแตร์ (1 เฮกแตร์ เท่ากับ 100x100 ตารางเมตร)

นกจะอยู่ด้วยกันเป็นคู่ผัวเมียตลอดทั้งปี ภายในอาณาเขตที่แน่นอนของตัว ช่วงมีลูกก็จะอยู่กันพ่อแม่ลูก ไม่มีใครอื่นมาปะปน

แตกต่างจากพวกไก่ฟ้า จะยอมให้ตัวผู้อื่น มาร่วมหากินใกล้ๆ กลุ่มของตัวด้วย

หากมีการล่วงล้ำถิ่นของนกคู่อื่น ตามพื้นที่ทับซ้อน (แบบไทย-กัมพูชานั่นแล) นกตัวผู้จะเข้าตีกัน ด้วยลีลาท่าทางเหมือนไก่ชน เพื่อปกป้องเอกราชดินแดนของตัว

โดยระหว่างการสู้กัน ตัวเมียจะคอยส่งเสียงร้องรับตัวผู้อยู่ข้างๆ เหมือนต่างฝ่ายต่างเชียร์สามีตัวเอง!

การติดสัญญาณวิทยุ ช่วยให้ทิวาตามนกไปถึงรังได้ ขณะที่ห่วงขาเป็นตัวบอกให้รู้ในตอนนั้นเองว่าใครเป็นใคร ใครตัวผู้-ตัวเมีย

นกกระทาดงแข้งเขียวทำรังบนพื้นดินติดโคนต้นไม้ ที่เรียกว่าพูพอน ตัวเมียทำหน้าที่กกไข่ลำพังฝ่ายเดียว

ส่วนตอนลูกออกจากรัง บางคราวตัวผู้จะมารับลูกด้วยตัวเองถึงที่ แล้วพาออกไปเดินหากิน

การติดตามสังเกตรังของทิวาจะใช้กล้องวิดีโอดัดแปลงจากกล้องวงจรปิด พ่วงกับแบตเตอรี่ จับภาพแช่ทิ้งไว้ทั้งวันทั้งคืน

จึงได้รู้ว่าศัตรูตัวฉกาจของนกกระทาดง ในช่วงทำรังวางไข่ ก็คือลิงกัง

รังประมาณ 50% จะโดนลิงกังบุกกินไข่!

แม้นกกระทาดงเวลากกไข่จะแนบเนียนกลมกลืนพื้นดินมาก แต่ลิงที่เฝ้าสังเกตจากที่สูง จะเห็นรังนกกระทาดงได้ ตอนแม่นกพลิกกลับไข่

นักวิจัยจึงเพิ่มความระมัดระวังอย่างยิ่งยวดเวลาเข้าไปใกล้รัง เพราะต้องคอยระวังไม่ให้พวกลิงเห็น อาจเป็นการชี้เป้าให้ลิงตามมาได้

กล้องวิดีโอของทิวาที่ตั้งทิ้งไว้ข้างรังยังเคยจับได้ภาพนาทีชีวิต ลิงกังเอื้อมมือลงมาคว้านกกระทาดงที่กำลังกกไข่ โชคดีของแม่นก ที่ดิ้นสะบัดจนขนกระจายหนีรอดไปได้เฉียดฉิว แต่ไข่ทุกฟองในรังโดนลิงคว้าไปเรียบ!

ศัตรูอื่นก็เป็นพวกกระเล็น กระแต หรือแม้แต่หนู ซึ่งกล้องเคยจับภาพหนู พยายามแทะไข่นกนานนับชั่วโมงในตอนกลางคืน กว่าจะยอมเลิกรา

ปกตินกกระทาดงออกไข่ 2-4 ฟอง ยกเว้นปีนี้เอง ที่ทิวาพบรังหนึ่งมีไข่ถึง 5 ฟอง

เมื่อลูกนกออกจากรังจะติดตามพ่อแม่ไปหากินทันที โดยออกเดินไปตามแหล่งอาหาร ไม่มีทางด่านที่แน่นอน

แต่จากจำนวนลูกนกที่ฟักออกเป็นตัวทั้งหมดนั้น สุดท้ายในแต่ละครอบครัวจะเหลือลูกนกแค่ตัวเดียวเท่านั้นที่รอดอยู่กับพ่อแม่ ไม่ว่าจะนกกลุ่มไหนที่เข้าไปสำรวจ

ซึ่งทิวาเองก็ยังไม่สามารถฟันธงได้ว่า เพราะเหตุใด ลูกนกถึงรอดแค่ตัวเดียวเสมอ?

ตอนค่ำ แม่จะโอบลูกน้อยอายุ 1-3 สัปดาห์ไว้ใต้ปีก พาไปนอนตามโคนต้นไม้

พอลูกโตจนบินได้ จึงพาขึ้นไปนอนบนต้นไม้ด้วยกัน สูงตั้งแต่ 2-6 เมตร

พ่อแม่นกจะเลี้ยงลูกอยู่จนอายุประมาณ 4-6 เดือน จากนั้นลูกก็จะต้องแยกออกจากครอบครัวเพื่อไปตั้งอาณาเขตของตัวเอง

นกเด็กที่เตลิดเปิดเปิงไปยังถิ่นของนกคู่อื่นก็ต้องต่อสู้ไปตลอดทาง ถ้าเป็นตัวผู้ก็ตีกับตัวผู้ ตัวเมียตีกับตัวเมีย

จนกว่าจะได้เจอนกเดี่ยวไร้คู่หรือชนะการต่อสู้ ก็จะได้จับคู่สร้างอาณาเขตของตัว

จากการตามสัญญาณวิทยุรวม 8 ตัว ทิวาจึงพบว่านกกระทาดงแข้งเขียวโดยส่วนมากตกเป็นเหยื่อสัตว์นักล่า

นกตัวแรกที่ติดวิทยุเมื่อเดือนม.ค. 2551 ตายลงเมื่อต.ค.2553 โดยทิวาติดตามสัญญาณจากนก จนไปพบว่าสัญญาณดังมาจากใต้ขอนไม้ ห่างจากอาณาเขตปกติของนกถึง 500 เมตร

เมื่อรื้อขอนออก ก็เจองูเหลือมขดอยู่ วิทยุส่งสัญญาณมาจากในท้องงู

ทิวาติดตามสัญญาณวิทยุที่อยู่ในท้องงูตัวนั้นประมาณ 8 วัน งูจึงถ่ายเอาวิทยุออกมา ซึ่งก็ยังทำงานดีเป็นปกติทุกอย่าง

เหยี่ยวก็เป็นศัตรูสำคัญของนกกระทาดงด้วย เพราะทิวาพบเครื่องส่งสัญญาณวิทยุถูกเคลื่อนย้ายไปทิ้งไกลจากอาณาเขตมาก โดยมีรอยจะงอยปากแข็งๆ กัดบนตัววิทยุทิ้งไว้ สันนิษฐานว่าเป็นผลงานของเหยี่ยว

แม้นกกระทาดงแข้งเขียวจะอยู่ในฐานะ"ผู้แพ้ตลอดกาล" คือมีฐานะเป็นเหยื่อของนักล่า ทั้งบนฟ้าบนดิน

แต่ความที่มีประชากรมาก อาณาเขตของนกตัวเดิมจะทดแทนด้วยนกใหม่อย่างต่อเนื่อง

นี่คือกลไกธรรมชาติอันสมดุล ตราบเท่าที่คนยังช่วยกันรักษา "ดง" ให้คงอยู่ได้

เสียงระงมพิลึกๆ "ผีเข้า-ผีออก!" คงจะอยู่คู่ป่าเมืองไทยไปอีกนาน

หน้า 21

ขอขอบคุณ

ข่าวสดออนไลน์
คุณทิวา โอ่งอินทร์

จันทรวารสิริสวัสดิ์ค่ะ

Create Date : 11 กรกฎาคม 2554

0 comments

Last Update : 11 กรกฎาคม 2554 12:30:52 น.

Counter : 3615 Pageviews.