ชุมชนเขาพระพุทธบาทน้อย ต.สองคอน อ.แก่งคอย จ.สระบุรี

เขาพระพุทธบาทน้อย เป็นภูเขาหินปูนที่สลับซับซ้อน ประกอบด้วย หินดินดาน หินทราย และหินเชิร์ด มีอายุประมาณ 270 ล้านปี เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่ดูดซับน้ำฝนลงสู่ใต้ดิน บริเวณหินปูนจะมีแหล่งน้ำซับหลายแห่ง มีพันธุ์ไม้โบราณประจำถิ่นหลายชนิด เช่น ปรงยักษ์ จันผา จันแดง มะยมผา กล้วยไม้ป่า รองเท้านารี บุกม่วง ต้นเข้าพรรษาดอกขาว มีสัตว์เลื้อยคลานชนิดใหม่ของโลกที่พบในประเทศไทย เช่น จิ้งจกดิน ตุ๊กแกตาเขียว ตุ๊กกายหางขาว ตุ๊กกายเขาวง ตุ๊กกายลายเสือ หอยทากจิ๋ว นกจู๋เต้นเขาปูนพันธุ์สระบุรี นกประจำถิ่นที่กำลังสูญพันธุ์ นอกจากนั้นยังเป็นแหล่งที่พบสัตว์น้ำชนิดใหม่ของโลกเรียกว่า “แมงกระดานถ้ำโมงนาที” (Stanacellus mongnatei) และเป็นที่อยู่ของเลียงผา สัตว์ป่าคุ้มครองที่หายากในเขาหินปูน 





CR. ภาพบน โรงเรียนวัดพระพุทธบาทน้อยมิตรภาพที่ 69 (ผอ.สฤษดิ์  จิตรนอก)   
      ภาพล่าง เพจ"เราฮักสระบุรี" 

ชุมชนเขาพระพุทธบาทน้อย ตั้งอยู่บนแหล่งวัฒนธรรม มีประวัติการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ในถ้ำต่างๆ ในพื้นที่ป่าเขาหินสระบุรีมาตั้งแต่ปลายสมัยยุคหินใหม่ตอนปลาย ชุมชนได้เปลี่ยนแปลงไปตามอารยธรรมต่างๆ เช่น อารยธรรมของมอญ และขอม ปรากฏร่องรอยให้เห็น เช่น อักษรมอญโบราณที่ปากถ้ำนารายณ์ รูปเคารพของฮินดูในโบราณสถานต่างๆ ปัจจุบัน ชุมชนได้ผสมผสานชนเผ่าต่างๆ ประกอบด้วย ชุมชนไทยยวนที่อพยพมาจากเชียงแสนตอนต้นรัตนโกสินทร์ ชุมชนลาวอพยพจากเวียงจันทร์ในระลอกแรกสมัยกรุงธนบุรีและอีกครั้งใหญ่ในสมัยรัชกาลที่ 3 และชุมชนไทยภาคกลางที่อพยพมาจากพื้นที่ใกล้เคียง

บริเวณนี้มีวัดพระพุทธบาทน้อย ซึ่งเป็นวัดร้างที่ยกขึ้นเป็นวัดมีพระสงฆ์ใหม่ในปี 2518 มีถ้ำหินปูนเป็นที่ประดิษฐานพระโบราณสมัยอยุธยา เรียกว่า “หลวงพ่อใหญ่” มีรายพระนามของพระราชวงศ์ในรัชสมัยรัชกาลที่ 5 สลักประทับบนผนังถ้ำแสดงถึงการเสด็จมาสักการะพระพุทธรูป ติดกับวัดมีโรงเรียนวัดพระพุทธบาทน้อย (มิตรภาพ 69) ตั้งขึ้นเมื่อปี 2490 และพัฒนาขึ้นมาเป็นโรงเรียนขยายโอกาสทางการศึกษาถึงมัธยมศึกษาตอนต้น เกิดการทำงานร่วมกัน ระหว่างบ้าน วัด และโรงเรียน ที่มีมายาวนานเป็นรากฐานที่สำคัญในการบริหารจัดการของชุมชนเขาพระพุทธบาทน้อย

 CR.โรงเรียนวัดพระพุทธบาทน้อยมิตรภาพที่ 69(ผอ.สฤษดิ์ จิตรนอก)  

ชุมชนได้รับความช่วยเหลือจากองค์กรพัฒนาชุมชนในการวิเคราะห์ตนเอง โดยระบบการวิเคราะห์จุดอ่อน-จุดแข็ง (SWOT Analysis) นำไปสู่การจัดทำแผนงานในการจัดการทรัพยากรของชุมชนประกอบด้วย แผนการสำรวจทรัพยากรที่มีอยู่ แผนการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน และแผนการพัฒนาอาชีพของชุมชน และได้นำแผนงานดังกล่าวไปบรรจุไว้ในแผนงานของตำบล อำเภอ จังหวัด และหน่วยงานส่วนกลาง เช่น การบรรจุแผนงานป่าชุมชนไว้ในแผนงานป่าชุมชนของกรมป่าไม้ และแผนงานไฟป่าในแผนของ อบต.สองคอน เป็นต้น
 

การทำงานร่วมกันระหว่าง บ้าน วัด โรงเรียน และ อบต.สองคอน ในการอนุรักษ์ป่าเขาหินปูนเขาพระพุทธบานน้อย โดยชุมชนใน 4 หมู่บ้าน ได้รับการสนับสนุนจาก 2 อบต ในการขยายพื้นการอนุรักษ์ป่าเขาหินปูนจาก 1,500 ไร่ เป็น 3,200 ไร่ รวมทั้ง การร่วมงานกับภาคเอกชนด้านการทำสื่อแสดงการดำเนินงานของชุมชน และการทำงานด้านการท่องเที่ยวร่วมกับท่องเที่ยวจังหวัดสระบุรี และจากการที่มีแหล่งน้ำใต้ดินอุดมสมบูรณ์จากเขาหินปูน ทำให้ชุมชนสามารถนำน้ำใต้ดินมาใช้ในการทำการเกษตรกรรมได้อย่างดี ชุมชนได้ร่วมกับอำเภอแก่งคอยในการพัฒนาอาชีพจากการปลูกข้าวโพดอย่างเดียว มาเป็นการปลูกมะม่วงปลอดสารและขยายผลสู่การส่งออกในรูปของวิสาหกิจชุมชน

การจัดการพื้นที่ให้เกิดความยั่งยืน ชุมชนได้กำหนดแบ่งพื้นที่การใช้ประโยชน์เป็นพื้นที่เขาพระพุทธบาทน้อย ออกเป็น 3 ส่วน ได้แก่ ๑) พื้นที่หวงห้ามเนื่องจากเป็นพื้นที่อยู่ของเลียงผา สัตว์ป่าหายากชนิดต่างๆ และไม้ป่าหายาก ๒) พื้นที่เพื่อการท่องเที่ยวและใช้ประโยชน์ในการเก็บหาของป่า ได้แก่ เห็ด และหน่อไม้ และ ๓)พื้นที่บริการแก่ผู้เดินทางมาศึกษาค้นคว้าและท่องเทียวเชิงนิเวศ เป็นพื้นที่ในการประสานงานต่างๆ ทั้งนี้ การแบ่งพื้นที่ดังกล่าวสอดคล้องกับการแบ่งพื้นที่ ในการดำเนินงานอนุรักษ์ของพื้นที่สงวนชีวาลัย (Biosphere Reserved) ของ UNESCO และยังใช้เป็นพื้นที่ศึกษาดูงานและเป็นศูนย์เรียนรู้ระบบการอนุรักษ์ป่าเขาหินปูน ให้กับชุมชนที่อยู่ใกล้เคียงกับพื้นที่ เช่น เขาเอราวัณ เขาโป่ง เขาวง ฯลฯ และได้นำไปเป็นแบบอย่าง และรวมตัวเป็นเครือข่ายป่าชุมชนเขาพระพุทธบาทน้อย เขาโป่ง และเขาวง
  

นอกจากการอนุรักษ์ระบบนิเวศป่าเขาหินปูน โดยมีส่วนร่วมกันในการป้องกันภัยต่างๆ ป้องกันสัตว์ป่า และพืชหายากต่างๆ ยังมีการป้องกันไฟป่าโดยชุมชนที่อยู่รอบป่า โดยใช้อุปกรณ์ในการเกษตรมาใช้ในการดับไฟ เช่น แทรกเตอร์ เครื่องฉีดน้ำ การป้องกันการล่าสัตว์ โดยการรวมพลังของชุมชน ทำให้เลียงผารอดจากการการถูกล่าและเป็นตัวอย่างในการป้องกันสัตว์ป่าโดยชุมชน การเปลี่ยนพฤติกรรมของผู้ลักลอบขุดต้นไม้หายาก ให้มาร่วมเพาะชำต้นไม้ ทำให้ไม่มีการลักลอบขุดต้นไม้ออกจากภูเขาในระยะยาว การพัฒนาองค์ความรู้ในด้านการอนุรักษ์ป่าเขาหินปูน และได้นำองค์ความรู้เข้าสู่ระบบการเรียนการสอนในโรงเรียนวัดพระพุทธบาทน้อย (มิตรภาพ 69) มีการฝึกอบรมและถ่ายทอดความรู้ให้กับนักเรียนและเด็กในชุมชน เพื่อเตรียมความพร้อมในการทำงานต่อในอนาคต

  

เรียบเรียงและอ้างอิงจาก https://pttinternet.pttplc.com/greenglobe/2552/5year-03.html