ข้าวต้มมัด หรือ ข้าวต้มผัด คนโบราณยกให้ข้าวต้มมัด เป็นเหมือนสัญลักษณ์ของคนมีคู่ เพราะมีลักษณะการจับขนม 2 ชิ้น มามัดเข้าไว้ด้วยกัน และมีความเชื่อว่า ถ้าหนุ่มสาวคู่ไหน ทำบุญวันเข้าพรรษา ด้วยข้าวต้มมัด ความรักมักจะดีชีวิตคู่ครองจะคงอยู่นานตลอดกาล เหมือนกับข้าวต้มมัด ที่ผูกกันติดหนึบนั่นเอง คนโบราณผู้มีคู่ เลยนิยมทำข้าวต้มมัด ไปถวายพระในวันเข้าพรรษา ตำนานข้าวต้มมัด ขนมแห่งความรัก ของพระอินทร์ กับนางสนมกินด้วยกัน เมื่อตอนมีความรักให้กัน แต่ต่อมาพระอินทร์เกิดจับได้ว่า นางสนมมีชู้ จึงโกรธและดลบันดาลให้ลูกของนางสนมที่เกิดกับชู้ คลอดออกมาเป็นข้าวต้มมัด เมื่อถึงเวลาที่ นางสนมคลอดบุตรออกมา ก็กลายเป็นข้าวต้มมัดจริง นางสนมเกิดความรังเกียจเดียดฉันท์ ลูกแท้ ๆ ของตัวเอง เลยนำลงมาทิ้งไว้ที่ป่า ในโลกมนุษย์ ตา-ยายคู่หนึ่ง เดินเข้าไปเจอข้าวต้มมัด ที่นางสนมมาทิ้งไว้ ลองแกะกินดู แล้วว่าอร่อย ก็เลยลองทำตามดู แล้วก็นำมาขายจนเป็นที่แพร่หลายมาจนถึงทุกวันนี้นี่เอง ข้าวต้มมัด หรือข้าวต้มผัด เป็นการนำข้าวเหนียวไปผัด หรือกวนกับน้ำกะทิ จากนั้นก็ห่อด้วยใบตองหรือใบมะพร้าวอ่อน สอดไส้กล้วยลงไปด้วย แล้วนำไปนึ่งให้สุก ต้องเป็นกล้วยน้ำว้าอย่างเดียว เพราะว่า กล้วยน้ำว้าสุกยาก เมื่อนำมานึ่งกับข้าวเหนียวแล้ว จะสุกพร้อมกันนั่นเอง ข้าวต้มมัดมีชื่อเรียกหลากหลายมาก เช่น “ข้าวต้มมัดไต้” หรือ ขนมมัดไต้ ข้าวต้มมัดใต้ เป็นชื่อเรียกข้าวต้มมัด ของคนภาคใต้ มีเอกลักษณ์โดดเด่นก็คือ การนำข้าวเหนียวไปห่อ แล้วมัดให้มีลักษณะเหมือน ไต้ที่ใช้จุดไฟ มัดเป็นปล้อง ๆ 4-5 ปล้อง ซึ่งมีขนาดยาวกว่า ข้าวต้มมัดทั่วไป ไม่มีไส้ มีรสชาติเค็ม ที่ทำมาจาก ส่วนผสมถั่วทองโขลก กับเครื่อง เช่น รากผักชี กระเทียม และพริกไทย แถมยังใส่หมู และมันหมูลงไปด้วย และยังแยกออกไปอีกด้วยว่า ถ้าห่อด้วยใบกะพ้อ เรียก “ห่อต้ม” แต่ถ้าห่อด้วยใบมะพร้าว และมัดด้วยเชือก เรียกว่า “ห่อมัด” “ข้าวต้มกล้วย” เป็นชื่อเรียกข้าวต้มมัด ของคนภาคอีสาน มี 2 แบบด้วยกันคือ ใช้ข้าวเหนียวดิบปรุงรสด้วยเกลือ ใส่ถั่วลิสงต้มสุก เคล้าให้เข้ากัน นำไปห่อเป็นมัด ใส่ไส้กล้วย แล้วเอาไปต้มให้สุก ส่วนแบบที่ 2 คือ แบบผัด จะผัดข้าวเหนียวกับกะทิ นำไปห่อใส่ไส้กล้วย แล้วต้มให้สุกจะไม่ใส่น้ำตาลลงไปในส่วนผสม แต่จะใช้วิธีนำมาจิ้มกิน กับน้ำตาลแทน “ข้าวต้มหัวหงอก” หรือข้าวต้มมัดของ คนภาคเหนือ จะนำข้าวต้มมัดที่สุกแล้ว มาหั่นเป็นชิ้น ๆ คลุกกับมะพร้าวขูด แล้วโรยน้ำตาลทราย