สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี

พระมเหสีพระองค์แรก ในรัชกาลที่ 5

พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรีพระราชเทวี(ประทับขวา) พระมารดา(ทรงนั่ง) พระกนิษฐา(ทรงยืน)

ประสูติ

      ทรงเป็นพระเจ้าลูกเธอพระองค์ที่ 52 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4  ประสูติแต่เจ้าคุณจอมมารดาสำลี ทรงดำรงพระอิสริยยศเป็น

"พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสุขุมาลมารศรี"

      เมื่อครั้ง รัชกาลที่ 5 เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติ พระองค์เจ้าสุขุมาลมารศรี ในฐานะพระขนิษฐภคินี ทรงเปลี่ยนพระฐานะจาก พระเจ้าลูกเธอ เป็น

"พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้าสุขุมาลมารศรี"

พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี

พระมเหสีในรัชกาลที่ 5

        เมื่อมีพระชนมายุได้ประมาณ 17 พรรษา ทรงเป็นเจ้านายชั้น  "ลูกหลวง"  ที่ได้ถวายตัวเป็นพระมเหสี ในรัชกาลที่ 5   และภายหลังทรงมีพระประสูติกาลสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ   จึงได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯสถาปนาเป็น   "พระนางเธอ พระองค์เจ้าสุขุมาลมารศรี"   ทรงรับพระราชทานเครื่องอิสริยยศราชูปโภคลงยาราชาวดี นับว่าเป็น   "พระมเหสีพระองค์แรก"   ที่มีการเฉลิมพระนามและพระอิสริยยศอย่างเป็นทางการในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

       หลังจากพระองค์มีพระประสูติกาล สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต พระองค์ทรงได้รับการเลื่อนพระยศเป็น   "พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี"   และทรงดำรงฐานันดรศักดิ์นี้จนสิ้นรัชกาล  โดยพระองค์มีพระฐานะเป็นพระมเหสีลำดับสาม รองจากสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ และ สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี

พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี (ประทับนั่ง) ทรงฉายพร้อมพระราชโอรส พระราชธิดา

พระราชโอรส/ธิดา       

1.สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร

2.สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต

พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี

พระปิตุจฉา(อา)ในรัชกาลที่ 6 และ 7

        เมื่อสิ้นแผ่นดินรัชกาลที่ 5   พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรีฯ ก็ทรงเป็นเช่นเดียวกันกับกับพระมเหสีเทวีพระองค์อื่นๆ คือ โศกสลด และปลีกพระองค์ออกจากพระบรมมหาราชวังมานับตั้งแต่นั้น ได้เสด็จออกมาประทับที่วังบางขุนพรหมซึ่งรัชกาลที่ 5 พระราชทานให้เป็นวังที่ประทับของพระราชโอรส คือ สมเด็จเจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ แต่เนื่องจากทรงเป็นเจ้านายฝ่ายในที่ดำรงพระอิสริยยศสูง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมโขลน และกรมวังจัดคนส่วนหนึ่งมาปฏิบัติถวายการรับใช้อยู่ที่วังนั้น เสมือนหนึ่งยังคงประทับอยู่ในพระบรมมหาราชวังทุกประการ

วังบางขุนพรหม

        ในรัชกาลที่ 6  ทรงเลื่อนพระอิสริยยศพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวีในรัชกาลที่ 5 ขึ้นเป็น "สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี"   ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา พระอิสริยยศของพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวีในรัชกาลที่ 5 ซึ่งเป็นพระมเหสีลำดับสาม จึงมีพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าฯ พระอัครราชเทวีในรัชกาลที่ 7 นับว่าได้มีพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระอัครมเหสีในรัชกาลที่ 5 อีกพระองค์หนึ่งเช่นเดียวกันกับสมเด็จพระอัครมเหสีอีก 3 พระองค์ในรัชกาลที่ 5

พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี

สิ้นพระชนม์

           สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี สิ้นพระชนม์ด้วยพระโรคพระปับผาสะ (ปอด) พิการในรัชกาลที่ 7 เมื่อวันเสาร์ ที่ 9 กรกฎาคม พ.ศ. 2470 ณ ตำหนักสมเด็จ วังบางขุนพรหม พระชนมายุ 66 พรรษา

            พระศพอัญเชิญขึ้นประดิษฐานบนพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท พระบรมมหาราชวัง พระราชทานพระเกียรติยศถวายไว้อาลัย 100 วัน

พระเมรุ สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี

          งานพระราชทานเพลิงพระศพจัดขึ้นในปี พ.ศ. 2471 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7  และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี เสด็จพระราชดำเนินทรงเป็นองค์ประธาน ณ พระเมรุท้องสนามหลวง   พระราชทานเพลิงพระศพ  “ พระมเหสีพระองค์แรก ในรัชกาลที่ 5 ”