สมมุติ  วิมุติ

ถ้าเราหลุดจากสมมุติ  ก็เป็นวิมุติ   แต่ความจริงในทางความรู้สึกของเราที่เป็นอยู่มันกลับกัน   มันจึงทำให้เราเกิดความสับสน  ดังนั้นถ้าเราต้องการให้เกิดวิมุติ  เราต้องนึกว่ามันเป็นสมมุติอยู่เสมอ   เพราะความรู้สึกของเรามีสัญชาตญาณในการยึดมั่นนั่นเอง   มันจึงเห็นอาการสมมุติทางธรรมชาติว่าเป็นสิ่งที่มีอยู่จริง  และมันก็มีจริงตามการเห็นได้ทางตา  มันจึงเข้าไปยึดมั่นในสิ่งที่เห็น   และมีปฏิกิริยาทางความรู้สึกเกิดขึ้น  ดังนั้นเราต้องป้อนความรู้สึกให้มันเห็นว่าเป็นการสมมุติอยู่เสมอ  มันจึงจะคลายจากการยึดมั่น การคลายการยึดมั่นคือสิ่งที่เราต้องการให้เกิดขึ้น.

การแก้ไขความเป็นธรรมชาติของตัวเรา  สิ่งที่ยากคือการไม่เข้าใจการใช้อุบายให้เกิดผลทางความรู้สึกให้คลายออกจากการยึดมั่น   เพราะปกติจิตกับกายมันปรุงแต่งกันอยู่มันจึงรู้สึกว่ามีตัวเราและไปทำปฏิกิริยากับสิ่งต่างๆ  เกิดเป็นทุกข์เป็นสุขหรือไม่ทุกข์ไม่สุขเกิดอยู่.

  แต่ถ้าเราให้มันเห็นว่าทุกสิ่งเป็นการสมมุติอยู่เท่านั้น  คือมันเป็นการสมมุติขึ้นมาในความรู้สึกของเรานั่นเอง  มันจะเข้าไปเตือนให้เรารู้มันตามจริง  ไม่หลงไปกับสิ่งที่สัมผัส(ทางหู ตา จมูก  ลิ้น กาย ใจ)เพราะมันเป็นสิ่งที่สมมุติอยู่  โดยเราต้องเข้าใจจุดมุ่งหมายที่จะให้ความรู้สึกไม่เข้าไปยึดมั่นนั่นเอง  เราจึงต้องเห็นทุกสิ่งว่าเป็นการสมมุติอยู่เท่านั้น   แต่แท้จริงสิ่งที่เห็นและรู้สึกอยู่นั้นก็มีอยู่จริง  คือการมีอยู่จริงตามธรรมชาติของมัน   คือมันเป็นการปรุงแต่งกันขึ้นมาของธรรมชาตินั่นเอง  ถ้าเราเห็นมันว่าเป็นการสมมุติทางความรู้สึกเราๆจะเห็นมันตามจริง  คือมันก็เป็นของมันอยู่เช่นนั้นเอง  ไม่เกี่ยวอะไรกับเรา 

สรุปว่า  ให้เราเห็นจักรวาลใบนี้ มีอยู่แต่ เป็นสิ่งที่สมมุติอยู่  ไม่มีอะไรจริง  และตัวเราก็มีอยู่แต่ก็เป็นเพียงการสมมุตินั่นเอง    แต่สิ่งที่เราต้องสังเกตคืออาการของความรู้สึกที่เกิดขึ้น  คืออาการไม่เกิดการยึดมั่นปรุงแต่งในความรู้สึกนั่นเอง  การมีอยู่ของทุกสิ่งจึงไม่ควรยึดมั่นแต่ให้เห็นมันตามจริงเท่านั้น  คือความจริงมันก็เหมือนสิ่งที่สมมุติอยู่จริงๆคือการรวมตัวกันอยู่ของธาตุ๔  แต่ในการปฏิบัติให้สรุปลงว่าทุกสิ่งเป็นเพียงสิ่งที่สมมุติอยู่เท่านั้นเพื่อให้เกิดการรวบรัด  เพื่อการส่งผลทางความรู้สึก  และจำอาการนั้นไว้.